عارىشتاعى باسەكەگە رەسەي دە شىنداپ كىرىسپەك

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين اقش-تىڭ عارىش كۇشتەرى رەسەيدىڭ مۇددەسىنە قاۋىپ توندىرەدى دەپ مالىمدەدى. تامىزدا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ اقش عارىش كۇشتەرىنىڭ التىنشى ءبولىمىن قۇرىپ، ونى عارىش باعىتىندا جۇمىس الىپ بارادى دەپ مالىمدەگەن بولاتىن. كەزەكتى مالىمدەمەسىندە پرەزيدەنت پۋتين رەسەيدىڭ دە عارىشتا اسكەري وپەراتسيا جۇرگىزۋگە قابلەتتى كۇشتەردى دايىنداۋى كەرەكتىگىن ايتتى.

اقش پەن رەسەيدىڭ عارىش كۇشتەرىن قۇرۋ ارەكەتى قىتايدىڭ سپۋتنيك جانە زىمىران باعدارلامالارىنا وراي جاسالعانى انىق. جەر پلانەتاسىندا الەۋەتتى كۇشكە يە بۇل ۇشەۋى ەندى عارىش كەڭىستىگىندەگى مۇددەلەرى ءۇشىن باسەكەگە تۇسە باستاعانى بايقالادى. لەستەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عارىش سوعىسى جونىندەگى مامانى بلەددين بوۆەن قىتايدىڭ عارىش باعدارلاماسىندا جوعارى مۇمكىندىكتەرگە يە بولا باستاعانىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا اقش-تىڭ «عارىش كۇشتەرىن» جاساقتاۋى قىتايعا جاۋاپ بەرۋ ماقساتىندا قۇرعان.

2017 جىلى قىتاي عارىش كەڭىستىگىندە سپۋتنيكتەردى جويىپ جىبەرە الاتىن زىمىرانىن تابىستى سىنادى. مالىمەتتەردىڭ از بولعانىنا قاراماستان اقش پەن رەسەيدە دە وسىنداي زىمىران جاساپ شىعارعانىن، سونداي-اق، لازەرلىك قارۋلاردى دا سىناقتان وتكىزگەنىن مالىمدەگەن.

اقش-تىڭ عارىش كۇشتەرى قۇرىلاتىنىن مالىمدەگەن كەزدە، بۇل جاڭا ارميا كۇشتەرىنىڭ قانداي بولاتىنى انىق ەمەس ەدى. بىراق، پرەزيدەنت ترامپ ونىڭ اقش-تىڭ اۋە كۇشتەرىنەن دە قۋاتتى بولاتىنىن ايتتى. «امەريكالىقتار عارىشقا جەتىپ قانا قويماي، عارىشتا ۇستەمدىك قىلۋى كەرەك»، – دەگەن اقش پرەزيدەنتى. بۇعان قوسا ول قۇراما شتات ايعا قايتا عارىشكەر ۇشىرۋدى، مارستى وتارلاۋدى قولعا الاتىنىن ايتقان. وسىنىڭ بارىندە ترامپ عارىشتى يگەرۋدە رەسەي مەن قىتاي ەمەس، قۇراما شتاتتاردىڭ كوشباسشى بولۋى كەرەك دەگەن ويدى ايتقىسى كەلەدى. بۇنىڭ ءوزى كەزىندەگى «قىرعي-قاباق سوعىس» جىلدارىنداعى جارىستارعا ۇقساپ كەتەدى.

شىن مانىندە، عارىش كەڭىستىگىن ادامدار ەڭ الدىمەن اسكەري مۇددەلەر ءۇشىن اشا باستاعانىن مويىنداعان ءجون. تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىمەن ازاماتتىق قولدانىسقا ەنگەن ينتەرنەت، GPS جۇيەلەرىنىڭ ءبارى دەرلىك العاشىندا اسكەري ىستەردىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي دامىتىلعان بولاتىن. سوڭعى جىلدارى بۇل سالاعا كوممەرتسيالىق باعىتتاعى جوبالاردا ارالاسا باستادى. ايتالىق، يلون ماسكتىڭ SpaceX كومپانياسى ناسا-عا باسەكەلەس جەكە مەنشىك عارىش كومپانياسى. ءتىپتى، ونىڭ كەيبىر جەتىستىكتەرى NASA-نى دا ءتانتى ەتەدى.

ەڭ قىزىعى مىناۋ، جارتى عاسىردان استام ۋاقىت توقتاپ قالعان ايعا ادام ۇشىرۋ، مارستى وتارلاۋ يدەيالارى سوڭى جىلدارى قايتا جاندانا ءتۇستى. وتكەن عاسىردا اقش پەن كەڭەس وداعى باستاعان «قىرعي-قاباق سوعىسى» كەزىندە ەكى دەرجاۆا رەسۋرستىق، ەكونوميكالىق شىعىندارعا قاراماستان «جاتا كەپ جارىسقان» ەدى. ورتادا عارىشقا ات ءىزىن سالۋ سيرەپ كەتكەن. بىراق، سوڭعى جالدارى بۇل ءۇردىس قايتا كۇشەيدى. وسىعان قاراپ كوپتەگەن كۇدىكتى ويلار كوپتى مازالايدى. «بۇلار نە ءبىلىپ عارىشقا شابىلىپ ءجۇر؟» دەگەن. شىنىندا مىنا الەمدە بيلەۋشى تاپتارعا عانا ءمالىم، قاراپايىم جەر تۇرعىندارى بىلمەيتىن الدە ءبىر داعدارىس باستالىپ كەتتى مە؟ الدە، كۇن جۇيەسىندە تابىلعان باي باعالى مەتالل قورىنا قوجا بولعىسى كەلە مە؟

“The Qazaq Times”