رەسەي مەن قىتاي شىعىس گاز قۇبىرىن ىسكە قوستى. فوتو: شينحۋا.

2 جەلتوقسان كۇنى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى شي جينپيڭ (سي تسزينپين) سوچي مەن بەيجىڭدە رەسەي-قىتاي شىعىس گاز قۇبىرىنىڭ اشىلۋ سالتانات ونلاين تۇردە وتكىزدى.

ەكى ەل ليدەرلەرىنىڭ پىكىرى

قىتايدىڭ رەسمي «شينحۋا» (سينحۋا) اقپارات اگەنتتىگى حابارىندا قىتاي باسشىسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى كەزىندە پىكىرىن تاراتتى. وندى قىتاي باسشىسى شىعىس گاز قۇبىرىنىڭ قىتاي-رەسەي ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىعىنداعى ماڭىزدى جوبا ەكەنىن، سونىمەن قاتار ەكى تاراپتىڭ «تەرەڭ ينتەگراتسياسى مەن جەڭىستى ىنتىماقتاستىعىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە باعالاعان.

رەسەي پرەزيدەنتى دە ونلاين كەزدەسۋدە جوبانىڭ ماڭىزىن جوعارى باعالاپ، رەسەي-قىتاي ديپلوماتياسىنىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا شىعىس گاز قۇبىرى جەلىسىن ىسكە قوسۋ جانە جەدەلدەتۋدىڭ تاريحي ءمانى زور دەپ اتاعان. سونداي-اق، بۇل جوبا ەكى ەل اراسىندا ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلگەنىن كورسەتەدى دەپ باعالاعان.

رەسەي-قىتاي جوباسىنىڭ شىن ءمانى

ەكى ەل باسشىسىنىڭ جوباعا بايلانىستى پىكىرلەرى جوعارىداعىداي. ەندى رەسەي-قىتاي اراسىنداعى اتالعان جوبانىڭ سيپاتىنا ءۇڭىلىپ كورەلىك. رەسەي «ءسىبىر قۋاتى» دەپ اتالاتىن گاز قۇبىرىن پايدالانۋىنىڭ وزىندىك ءمانى بار، ايتالىق، 2014 جىلى قىرىمدى اننەكسيالاعاننان كەيىن رەسەي باتىس ەلدەرىنىڭ قارجىلىق سانكتسيا قىسىمىندا قالدى. بۇل گاز قۇبىرىن پايدالانۋ باتىس ەلدەرىنىڭ قارجىلىق سانكتسيا قىسىمىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن رەسەيدىڭ شىعىسقا بەت بۇرعانىن كورسەتىپ وتىر.

شىعىس گاز قۇبىرىنىڭ اشىلۋى رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى ەكسپورتتىق نارىعىنداعى جاعدايىن كۇشەيتتى جانە رەسەيگە ەۋروپادان تىسقارى جەردە ۇلكەن الەۋەتتى جاڭا نارىق الۋعا مۇمكىندىك بەردى. ارينە، بۇل مۇمكىندىكتى قىتاي بەرىپ وتىر، بىراق رەسەي بۇدان وزگە تاعى ەكى ءىرى ەنەرگەتيكالىق جوبانىڭ ىسكە قوسىلۋىن كۇتىپ وتىر. ونىڭ ءبىرى – گەرمانياعا جەتكىزىلەتىن باس-2 سۋ استى بالتىق گاز قۇبىرى; ەكىنشىسى – تۇركيا مەن وڭتۇستىك ەۋروپاعا تارتىلاتىن TurkStream گاز قۇبىرى.

جوبا اۋقىمى

قىتاي-رەسەي شىعىس گاز قۇبىرى رەسەيدىڭ شىعىسىنداعى سىبىردەن باستالىپ، بلاگوۆەششەنسك قالاسى ارقىلى قىتايدىڭ حيلوڭجياڭ (حەيلۋنتسزيان) پروۆينتسياسىنداعى حيحى (حەيحە) وزەنىنە تىرەلەدى. قۇبىردىڭ رەسەي تەرريتورياسىنداعى ۇزىندىعى 3000 شاقىرىم، قىتاي تەرريتورياسىنداعى ۇزىندىعى 3371 شاقىرىم. قازىر 1740 شاقىرىمى قولدانىستا.

رەسەي مەن قىتاي اراسىندا قوسىلىپ جاتقان شىعىس گاز قۇبىرىنداعى گاز تاسىمالى بىرتىندەپ جوعارىلاپ، 2025 جىلعا بارعاندا جىلىنا 38 ملرد تەكشە مەترگە دەيىن جەتەدى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل قىتايدىڭ رەسەي گازىن تۇتىناتىن گەرمانيادان كەيىنگى ەكىنشى ۇلكەن نارىققا اينالدىرۋى مۇمكىن. بىلتىر گەرمانيا رەسەيدەن 58,5 ملرد تەكشە مەتر گاز ساتىپ العان بولاتىن.

ماسكەۋ 1950 جىلداردان باستاپ باتىس جانە ورتالىق ەۋروپاعا تابيعي گاز جەتكىزىپ كەلەدى. ەۋروپا سودان بەرى رەسەيلىك گازدىڭ ەڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىسى بولىپ كەلەدى. كرەمل باقىلاۋىنداعى «گازپروم» ەنەرگەتيكا الىبى سانالادى، ونىڭ جىلدىق جەتكىزىلىمى شامامەن 200 ملرد تەكشە مەترگە جەتكەن.

ماسكەۋ مەن بەيجىڭ نەنى جاسىردى؟

ات-اتاعى ءمالىم جوبانىڭ اشىلۋى كەزىندە ەكى ەل باسشىلارى جوبانىڭ قۇنى مەن گاز باعاسى تۋرالى مالىمەت بەرگەن جوق. جوبانى جۇزەگە اسىرۋشىلاردا شىعىس گاز قۇبىرى ارقىلى قىتايعا ەكسپورتتالاتىن گاز باعاسى تۋرالى مالىمەتتى قۇپيا ۇستاپ وتىر. تەك جوبانى اتقارۋشىلاردان تاراعان بولماشى مالىمەتتە ەكسپورتتاۋ باعاسى جانار جاعار مايدىڭ باعاسىنا تاۋەلدى ەكەنىن ايتىلعان.

ەكى ەل باسشىلارىنىڭ جوبا تۋرالى پىكىرلەرىنەن ءمالىم بولعانىنداي، شىعىس گاز قۇبىرى جەلىسى قىتاي مەن رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭا بەينەسى. بۇل باتىستىڭ قىسىمى الدىندا ەكى كورشىمىزدىڭ ارەكەتتەردى ۇيلەستىرە باستاعانىن دا كورسەتىپ تۇر. ايتالىق، اقش-پەن ساۋدا سوعىسىنداعى قىتاي جانە باتىس سانكتسياسىنىڭ قىسىمىنداعى رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكا ىنتىماقتاستىعى ءبىر-بىرىنە مول مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. قىتاي رەسەيگە جاڭا الىپ نارىق اشىپ بەرسە، رەسەي قىتايعا ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك ورايىن بەرىپ وتىر. باتىستاعى دەموكراتيالىق الەم ازيالىق ەكى دەرجاۆانىڭ بۇنداي ارەكەتىنەن الاڭدايدى. ءبىز ءۇشىن دە ەكى الىپ كورشىنىڭ ىمىراسى ساقتىق دابىلىمەن بىردەي.