قىتاي ۇكىمەتى شىنجاڭدا ءجۇز مىڭداعان مۇسىلمانداردى ءماجبۇرلى تۇردە لاگەرلەرگە قاماپ وتىرعانىن دالەلدەيتىن قۇجاتتارى جۋرناليستەردىڭ قولىنا ءتيدى. بۇعان دەيىن بەيجىڭ بيلىگى شىنجاڭداعى مۇسىلماندار تاربيە لاگەرلەرىنە ءوز ەرىكتەرىمەن كىرگەنىن ايتىپ ەدى. شىنجاڭداعى لاگەرلەرگە بايلانىستى قۇجاتتاردى جۋرناليستىك زەرتتەۋلەردىڭ حالىقارالىق كونسورتسيۋمى (International Consortium of Investigative Journalists – ICIJ ) قولعا تۇسىرگەن.

اتالعان ۇيىم شىنجاڭداعى لاگەرلەردىڭ باسشىلارىنا بەرىلگەن تۇسىندىرمەلەر، لاگەر ىشىندە تاراتىلعان بيۋللەتەندەر، سونىمەن قوسا، ءبىر ۇيعىر ازاماتىنىڭ ءدىني كوزقاراسىن بىلدىرگەنى ءۇشىن 10 جىل لاگەرگە قاماۋ تۋرالى شەشىم قۇجاتىن قولعا تۇسىرگەن. ICIJ بۇل قۇجاتتاردى قولعا تۇسىرگەن قۇجاتتاردى الەمگە تانىمال ءارى ىقپالدى دەگەن 17 ءىرى اقپارات قۇرالدارىمەن بىرگە زەرتتەپ كورگەن (ولاردىڭ قاتارىندا: BBC-ءدىڭ "پانوراما" باعدارلاماسى، Guardian قاتارلىلار دا بار).

ناتيجەسىندە: بۇل لاگەرلەر بەيجىڭ بيلىگى ايتقانداي «ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى» ەمەس ەكەنى;
«مۇسىلمان ازشىلىقتار وندا ءوز ەركىمەن باردى» دەگەن سوزدەردىڭ مۇلدە شىندىققا ساي كەلمەيتىنى;
ەڭ سوراقىسى – بۇل قۇجاتتار شىنجاڭداعى ميلليوننان استام ادامنىڭ ەشقانداي سوت شەشىمىنسىز ەركىندىگىنەن ايىرىلىپ وتىرعانى بەلگىلى بولدى.

جاريا بولعان قۇجاتتاردىڭ اراسىندا شىنجاڭ ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى جوعارى لاۋازىمدى جۋ ءحايلۇننىڭ لاگەرلەر تۋرالى نۇسقاۋلىقتارى دا بار. وندا ول لاگەر باسشىلارىنا قاتاڭ ءتارتىپتى ساقتاۋدى، قاشىپ كەتكەندەردى قالاي جازالاۋ تۋرالى كورسەتكەن.
جۋ ءحايلۇننىڭ بۇيرىعى:

  • لاگەرلەردەن ەشكىم قاشىپ كەتپەۋى كەرەك;
  • ءتارتىپتى وڭاۋ جانە كونبەگەندەردى جازالاۋ;
  • كىناسىن مويىنداتۋ;
  • تاربيەلەۋ كۋرستارىنا باسىمدىق بەرۋ;
  • وقۋشىلاردىڭ تولىقتاي ترانسفورماتسياسىن جۇزەگە اسىرۋ;
  • جاتىن بولمەلەرىن، ساباقحانالارىن تولىقتاي بەينە باقىلاۋعا الۋ;

بۇلاردان تىس، اتالعان قۇجاتتاردان قاماققا الىنعاندار سانىنىڭ اسا كوپ ەكەنىن دە بىلۋگە بولادى. ايتالىق، قۇجاتتاردىڭ بىرىندە 2017 جىلى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە 15 مىڭ ادامنىڭ قاماۋعا الىنعانى تۋرالى دەرەكتەر بار. لاگەرلەردىڭ باستى ماقساتى يدەولوگيالىق ترانسفورماتسيا جاساۋ بولعاندىقتان، ءتورت بىردەي پارتيالىق كوميتەت «تولىق ترانسفورماتسيالانعان» دەگەن شەشىمىنسىز ەشكىم دە لاگەردەن شىعىپ كەتە المايدى.

ادام قۇقىعىن قورعاۋشى حالىقارالىق ۇيىمدار بۇل قۇجاتتار جاريالانعاننان كەيىن قىتاي بيلىگى شىنجاڭدا ادامداردىڭ جادىسىن ءماجبۇرلى جۋ ارەكەتتەرىمەن اينالىستىپ وتىر دەپ ايىپتادى. ونىڭ اراسىندا Human Rights Watch سىندى ىقپالدى ۇيىمدار دا بار.

“The Qazaq Times”