قىتاي ەكونوميكاسى قاۋىپتى داعدارىسقا بەت الدى ما؟

اقش پەن ەۋروپا وداعى كوپتەن بەرى قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن «ادىلەتسىز» دەپ ايىپتاپ كەلەدى. سەبەبى، قىتاي نارىعىندا كوپتەگەن سالالاردى مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مونوپوليا جاساعان. مەملەكەتتىك كاسىپورىندار ۇكىمەتتىك سۋبسيديا مەن نەسيە الۋداعى جەڭىلدىكتەردى پايدالانىپ، نارىقتا شەتەلدىك كاسىپورىنداردى قولايسىز جاعدايعا تۇسىرگەن. بۇعان قوسا، مەملەكەتتىك قولداۋعا سۇيەنىپ نارىقتىق ەكونوميكانىڭ زاڭدارىن بۇزىپ كەلدى.

ءبىر كۇن بۇرىن ەۋرووداق ونەركاسىپتىك جانە كوممەرتسيالىق لوببيستىك ۇيىمى قىتايعا ەسكەرتۋ جاسادى. ۇيىمنىڭ مالىمدەۋىنشە، قىتاي دسۇ بەلگىلەگەن مىندەتتەرىن ورىنداماسا، مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ نارىقتاعى ءرولى تومەندەپ، قىتاي ەكونوميكالىق ءوسىمىنىڭ توقتايتىنىن، ناتيجەسىندە ساۋدا سەرىكتەرىمەن قايشىلىق كۇشەيە تۇسەتىنىن ەسكەرتتى.

ەو-نىڭ قىتايداعى ساۋدا پالاتاسىنىڭ توراعاسى ۆۋتكە ءوز مالىمدەمەسىندە : «داعدارىس قىسىمى ارتىپ كەلەدى، قىتاي ۇكىمەتىنە ءوز مىندەتتەرىن ورىندايتىن كەز كەلدى»، – دەگەن. ول بەيجىڭدى «ەركىن باسەكەلەستىك» قاعيداسىن قورعاۋعا، مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس كومپانيالارعا بىردەي قاراۋعا شاقىردى.

سوڭعى ءبىر جىلداعى اقش-پەن بولعان ساۋدا قايشىلىعىنان كەيىن قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمى سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە ءتۇستى. جىل اياعىندا بۇل كورسەتكىش تاعى 6,2 پايىزعا دەيىن تومەندەۋى مۇمكىن. ساۋدا سوعىسى نەدەن پايدا بولعانى كوپكە بەلگىلى. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ قىتايدى نارىقتىق ەكونوميكا تالاپتارىنا ساي ساۋدا-ەكونوميكالىق ساياسات ۇستانۋعا شاقىردى. الايدا، قىتاي مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى كوبىرەك پايدا الاتىن ءوز ساياساتىن جالعاستىرعىسى كەلدى. ساۋدا تەڭسىزدىگىن جويۋ ءۇشىن اقش وزىنە كىرەتىن قىتاي تاۋارلارىنا كەدەندىك سالىقتى جوعارلاتتى.

قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ بيلىككە كەلگەلى بەرى مەملەكەتتىك كاسىپورىندارعا باسىمدىق بەرەتىنىن بىرنەشە رەت قايتالادى. سونداي-اق، اقش-پەن ساۋدا كەلىسسوزدەرىندە قىتاي ەكونوميكالىق ساياساتىنا قۇرىلىمدىق وزگەرىس ەنگىزۋ تالابىنا جول بەرمەيتىنىن بايقاتتى.

شىن مانىسىندە، كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى ساياساتپەن، ۇكىمەتتىك جەڭىلدىكتەرمەن، نەسيە جانە سالىق تولەۋدەگى جەڭىلدىكتەرمەن «جارىلقاۋ» شەتەلدىك كومپانيالاردى عانا ەمەس، كوپتەگەن قىتايلىق كاسىپكەرلەردىڭ دە نارازىلىعىن تۋدىردى. بىلايشا ايتقاندا، قىتاي ۇكىمەتى جەكە تۇلعالاردىڭ ءىرى بيزنەستەگى جولىن جاۋىپ، ۇكىمەتتىك كاسىپورىنداردى كوتەرمەلەدى. بۇل تابيعي تۇردە نارىقتى بۇزىپ، سوڭىندا ەكونوميكالىق وسىمگە دەيىن زيان كەلتىرۋى مۇمكىن دەپ بولجانعان. ۇيتكەنى، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى نومينالدى تۇردە مەملەكەتكە تيەسىلى، بىراق ولار قوعامدىق مۇددەلەرىنە قىسىم جاسايتىن جانە زيان كەلتىرەتىن تاسىلمەن تەك قكپ ارتىقشىلىعى ءۇشىن كاسسالىق ماشينالار رەتىندە ارەكەت ەتۋدە.

“The Qazaq Times”