ەل پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ 1269 جىلى تالاس قۇرىلتايىندا دەربەستىگى تولىق مويىندالعان التىن وردا (جوشى ۇلىسى، ۇلىق ۇلىس) يمپەرياسىنىڭ 750 جىلدىق مەرەيتويىن مەرەكەلەۋ تۋرالى مالىمدەدى.
جوشىنىڭ ۇلدارى باتۋ حان نەگىزىن قالاپ، بەركە حان ىرگەسىن بەكىتكەن التىن وردا موڭكە تەمىردىڭ بيلىگى تۇسىندا 1269 جىلى تالاس وزەنىنىڭ بويىندا شاقىرىلعان شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ قۇرىلتايىندا ءبىر-بىرىمەن تاتۋلىقتى ساقتاي وتىرىپ، ءوز ۇلىستارىندا تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزۋگە ءوزارا مامىلە جاساسىپ، ءوز الدىنا دەربەس يمپەريا ەكەنىن تولىق مويىنداتۋعا قول جەتكىزدى.
جوشى ۇلىسى. فوتو: Qazaqstan tarihy
جوشى حاننىڭ كەسەنەسىن زيارات ەتكەن ەل باسشىسى ق.توقاەۆ حالىقارالىق تۋريستىك فورۋمدا «ۇلىتاۋ ايماعى مىندەتتى تۇردە قازاقستاننىڭ تۋريستەر تارتۋ كارتاسىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولۋى ءتيىس. بۇرىن جوبالانعان «ۇلىتاۋ» ۇلتتىق تابيعي پاركىن قۇرۋ ماسەلەسىن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. بيىل مۇندا تۋريستەر ءۇشىن ارنايى ورتالىق اشىلۋى ءتيىس»، – دەدى. قازاق دالاسىندا وسىدان سەگىز عاسىر بۇرىن قۇرىلعان الىپ يمپەريا التىن وردانىڭ مەرەيتويىن اتاپ ءوتىپ، نەگىزىن قالاۋشى ءارى قازاق حاندارىنىڭ ءتۇپاتاسى جوشى حاننىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ جونىندە باستاما كوتەردى.
«ۇلىتاۋ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ەتنوگرافيالىق ءتۋريزمنىڭ ورتالىعىنا اينالۋى ءتيىس. بۇل جۇمىستاردى التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ قارساڭىندا باستاۋ كەرەك»، – دەدى پرەزيدەنت. سونىمەن قاتار، توقاەۆ «ءبىز التىن وردا نەگىزىن قالاۋشى جوشى حانعا مىندەتتى تۇردە قۇرمەت كورسەتۋىمىز كەرەك. اسا ماڭىزدى ميسسيا: بۇكىل الەمنىڭ نازارىن وسىنداي تاريحي تۇلعاعا اۋدارۋ جانە ونىڭ كەسەنەسىن مادەني تۋريزم نىسانىنا اينالدىرۋ» قاجەتتىگىن ايتتى.
التىن وردا – جوشى ۇلىسىنىڭ ورنىنا قۇرىلعان العاشقى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. جوشى حاننىڭ بالاسى باتۋ حاننىڭ كەزىندە وردا التاي تاۋىنان دۋناي وزەنىنە دەيىنگى ۇلان-عايىر جەردى الىپ جاتقان ۇلكەن مەملەكەتتىڭ ورتالىعى العاشىندا ەدىل بويىنداعى ساراي-باتۋدا بولسا، كەيىن ساراي-بەركەگە كوشىرىلگەن. 1227-1502 جىلدار ارالىعىندا، ءۇش ءجۇز جىلعا جۋىق سالتانات قۇرعان ساۋلەتتى-ساۋلەلى قاعانات تاريح كوشىندە قازاق حاندىعىنىڭ بيلىگىنە ۇلاسا وتىرىپ، تابيعي-تاريحي تۇرعىدا مۇراگەرلىك قۇقىعىن يەمدەنگەن. كەيبىر عالىمدار باتۋ حاننىڭ (1227-1255 ج.ج.) حرونيكاسىن دالەل تۇرىندە نەگىز ەتىپ، 2027 جىلى «التىن وردا يمپەرياسىنىڭ 800 جىلدىق مەرەيتويىن» اتاپ ءوتۋ زاڭدى دەگەندى ايتادى.
التىن وردا يمپەرياسىنىڭ كارتاسى. فوتو: Qazaqstan tarihy
ۇلىتاۋ جازىعىنداعى حان ورداسى. فوتو: Qazaqstan tarihy
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى