حرونيكا: اقش-قحر اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنىڭ بايانى

كوپجىلدىق امەريكا-قىتاي ساۋدا سوعىسى جاقىن ارادا رەتتەلەدى دەگەن سەنىم وسى اپتاداعى اقش-تىڭ  وز ۆاليۋتاسىن مانيپۋلياتسيالادى دەگەن ايىپتاۋ بويىنشا قىتايعا كىنا ارتۋىمەن اقتالمادى.  تىپتى اق ءۇي باسشىسى دونالد ترامپ ازىرگە بەيجىڭمەن كەلىسىم جاساسپايتىنىن مالىمدەگەن.

بيىل ۆاشينگتون $250 ملرد كولەمىندەگى قارجىنى قۇرايتىن قىتايلىق تاۋارلارعا 25%-دىق تاريفتەردى ەنگىزگەن ەدى. ال وسى ايدا ترامپ ءبىرىنشى قىركۇيەكتەن باستاپ كۇشىنە ەنەتىن باسقا $300 ملرد-تىق قىتاي يمپورتىنا باعىتتالعان جاڭا تاريفتەر تۋرالى جاريالادى. دەمەك قىركۇيەك ايىنان قىتايلىق ءاربىر يمپورتتان تاريفتىك تولەم الىناتىن بولادى.

تومەندەگى Reuters اقپارات ەگەنتتىگى دەرەكتەرى بويىنشا ازىرلەنگەن حرونيكادا الەمنىڭ ەڭ ءىرى ەكى ەكونوميكاسىنىڭ اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىنا قاتىستى نەگىزگى وقيعالار ەگجەي-تەگجەيلى بەرىلگەن.

 

28 ماۋسىم 2016 جىل

S&P 500: +1.78%

اق ۇيگە كامپانيا رەتىندە ۇمىتكەر كەزىندە ترامپ پەنسيلۆانياداعى ميتينگتە قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا جۇرگىزۋىنە قارسى ءىس-قيمىل جوسپارىن باياندادى. سونىمەن قاتار ول اقش ساۋدا زاڭناماسىنىڭ 201 جانە 301-ءشى بولىمدەرىنە سايكەس تاريفتەر ەنگىزۋ قاجەتتىگىن تالاپ تەتەدى.  ونىڭ ايتۋىنشا قىتايدىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋى «تاريحتاعى ەڭ كوپ جۇمىس ورىندارىنىڭ («ەڭ ۇلكەن ۇرلىق» رەتىندە) ۇرلانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى».

 

31 ناۋرىز 2017 جىل

S&P 500: -0.23%

پرەزيدەنتتىككە كەلگەنىنە 70 كۇن تولعاندا ترامپ ەكى جارلىققا قول قويادى. ءبىرىنشىسى،  تاريفتىك ورگانداردى انتي-سۋبسيديا مەن انتيدەمپينگكە قارسى شارارلاردى قاتاڭداتۋعا شاقىرادى. ال،  ەكىنشى بۇيرىقتا اقش-تىڭ ساۋدا تاپشىلىعى مەن ونىڭ سەبەپتەرىنە شولۋ جاسالادى.

 

7 ءساۋىر 2017 جىل

S&P 500: -0.08%

ترامپ فلوريداداعى مار-ا-لاگو قالاسىندا وتكەن قحر توراعاسى سي تسزينپين العاشقى كەزدەسۋىندە ساۋدا كەلىسسوزدەرىنىڭ 100 كۇندىك جوسپارى تۋرالى مامىلەگە كەلدى.

 

19 شىلدە 2017 جىل

S&P 500: +0.54%

ەكى تاراپ تا كەلىسسوزدەردىڭ 100 كۇنىنەن كەيىن اقش قىتايمەن تاپشىلىقتى قىسقارتۋ بويىنشا جاڭا قادامدار تۋرالى كەلىسىمگە كەلە المايدى.

 

14 تامىز 2017 جىل

S&P 500: +1.00%

ترامپ «301-ءشى ءبولىمدى» باسشىلىققا الا وتىرىپ،  بەيجىڭگە قارسى تىكەلەي العاشقى ساۋدا شاراسى رەتىندە سيپاتتالاتىن «قىتايلىق زياتكەرلىك مەنشىگىنىڭ بولجامدى ۇرلىعىن» زەرتتەۋگە بۇيرىق بەرەدى. وندا 1974 جىلعى قابىلدانعان ساۋدا زاڭىنىڭ قۇرامداس بولىگى 301-ءشى ءبولىمنىڭ «قۇراما شتاتتار ساۋدا كەلىسىمدەرىنە سايكەس ءوز قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس» دەگەن ءۇزىندىسى جازىلادى.

 

17 قاڭتار 2018 جىل

S&P 500: +0.94%

Reuters اقپارات ەگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا ترامپ زياتكەرلىك مەنشىكتى ۇرلاۋعا بايلانىستى قىتايعا ۇلكەن «ايىپپۇل» قاۋپى ءتونىپ تۇرعانىن ايتادى.

 

22 قاڭتار 2018 جىل

S&P 500: +0.81%

ترامپ تەك قىتايدىڭ عانا ەمەس، بارلىق يمپورتتالعان كىر جۋعىش ماشينالار مەن كۇن پانەلدەرىنە ارنايى تاريفتەر  جۇكتەيدى.

 

8 ناۋرىز 2018 جىل

S&P 500: +0.45%

بۇل جولى دا ترامپ تەك قىتايلىق قانا ەمەس، بارلىق جەتكىزۋشىلەردىڭ بولات يمپورتىنا 25% جانە اليۋمينيگە 10% تاريف ەنگىزۋ تۋرالى بۇيرىق شىعارادى.

 

2 ءساۋىر 2018 جىل

S&P 500: -2.23%

قىتاي جاعى 128 امەريكالىق ونىمگە 25%-عا دەيىن تاريفتىك تولەم ەنگىزەدى.

 

3 ءساۋىر 2018 جىل

S&P 500: +1.26%

ترامپ شامامەن $50 ملرد-تىق قىتاي يمپورتىنا 25% تاريف بويىنشا جوسپارىن جاريالايدى.

 

4 ءساۋىر 2018 جىل

S&P 500: +1.16%

قىتاي دا قاراپ قالماي $50 ملرد كولەمىندەگى امەريكالىق يمپورتقا قاتىستى قارىمتا تاريفتەرىنىڭ جوسپارىن مالىمدەدى.

 

15 ماۋسىم 2018 جىل

S&P 500: -0.10%

قۇراما شتاتتار 6 شىلدە كۇشىنە ەنۋى ءتيىس $34 ملرد-تىق قىتاي يمپورتىنا 25% الىم بەلگىلەيدى. قوعامدىق تىلقىلاۋدان سوڭ  بۇعان قوسىمشا 16 ملرد اقش دوللارى كولەمىندەگى يمپورتتىق تاۋارعا دا 25%-دىق تاريفتەر ەنگىزىلەدى.

اتالمىش جاعدايعا جاۋاپ-امال رەتىندە قىتاي تاراپى دا $ 34 ملرد امەريكالىق تاۋارعا تاريف ەنگىزەدى.

 

10 شىلدە 2018 جىل

S&P 500: +0.35%

اقش 10%-دىق تاريف ەنگىزۋ جوسپارىن جاريا ەتەدى.

 

1 تامىز 2018 جىل

S&P 500: -0.10%

ترامپ USTR-عا $200 ملرد-تىق قىتاي يمپورتىنا قاتىستى ەنگىزىلۋى ءتيىس ءتاريفتىڭ باستاپقى 10%-دان 25%-عا دەيىن ءوسىرۋدى تاپسىرادى.

 

7 تامىز 2018 جىل

S&P 500: +0.28%

اقش 25%-دىق تاريفتەر قولدانىلاتىن كولەمى $16 ملرد قىتاي تاۋارلارىنىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. جاۋاپ رەتىندە قحر ءدال سول ەسەپپەن $16 ملرد اقش تاۋارلارىنا 25% باج سالىعىن مىندەتتەدى.

 

23 تامىز 2018 جىل

S&P 500: -0.17%

تامىزدان باستاپ تاۋارلارعا سالىنعان تاريفتەر كۇشىنە ەنگىزىلدى. قۇراما شتاتتار مەن قىتايدان 7-ەۋى تىزىمگە كىردى.

7 قىركۇيەك 2018 جىل

S&P 500: -0.22%

اقش-تىڭ امبيتسياسى «زور» ترامپى $267 ملرد-تان استام قىتاي يمپورتىنا باج سالىعىمەن قاۋىپ توندىرەتىنىن مالىمدەيدى.

 

24 قىركۇيەك 2018 جىل

S&P 500: -0.35%

اقش $200 ملرد قىتاي يمپورتىنا 10%-ىق تاريفتەردى ەنگىزەدى. اكىمشىلىك بۇل ستاۆكا 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا 25%-عا دەيىن ارتادى دەگەن مالىمدەمە جاسادى. ال كوممۋنيستىك قىتاي $60 ملرد امەريكالىق تاۋارلارعا باج الىمىن مىندەتتەيتىنىن ايتىپ،  جاۋاپ بەرەدى.

 

1 جەلتوقسان 2018 جىل

S&P 500: +1.09% (3 جەلتوقسان، دۇيسەنبى)

قۇراما شتاتتار مەن قىتاي جاڭا تاريفتەردىڭ قولدانىلۋىن 90 كۇنگە دەيىن توقتاتۋعا ۋاعدالاسادى. ترامپ 1 قاڭتارعا جوسپارلانعان $200 ملرد-تىق قىتاي تاۋارلارىنىڭ ءتاريفىن ناۋرىز ايىنىڭ باسىنا شەگەرۋگە شەشىم قابىلدايدى. قىتاي امەريكالىق ءونىمنىڭ «اسا ماڭىزدى» ساناتى بويىنشا تاۋارلارىن ساتىپ الۋعا كەلىسەدى.

 

24 اقپان 2019 جىل

S&P 500: +0,12% (25 اقپان، دۇيسەنبى)

ترامپ 1 ناۋرىز دەدلاينىن ۇزارتىپ، $200 ملرد قىتاي تاۋارلارىنا بايلانىستى تاريف كورسەتكىشىن 10% دەڭگەيىندە شەكتەۋسىز نەگىزدە قالدىرادى.

 

5 مامىر 2019 جىل

S&P 500: -0.45% (6 مامىر، دۇيسەنبى)

ترامپ ءوزىنىڭ تۆيتتەرىندە 10 مامىر $200 ملرد قىتايلىق تاۋارلارعا قاتىستى تاريفتىك ستاۆكانى 25%-عا دەيىن كوتەرۋگە نيەتتى ەكەنىن جازدى.

 

8 مامىر 2019 جىل

S&P 500: -0.16%

اق ءۇي اكىمشىلىگى $200 ملرد-تىق قىتاي يمپورتىنىڭ تاريفتەرىن 10%-دان 25%-عا دەيىن ارتتىرۋ 10 مامىردان باستاپ ارەكەت ەتەتىن رەسمي تۇردە حابارلادى.

بۇعان دەيىن Reuters اگەنتتىگى قىتاي امەريكا-قىتايلىق ساۋدا پاكتىسى جوباسىنىڭ بارلىق اسپەكتىلەرى بويىنشا شەگىنگەنىن حابارلاعان بولاتىن.

 

18 ماۋسىم 2019 جىل

S&P 500: +0.97%

ترامپ پەن سي تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، ەكى تاراپ تا ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا جاپونيادا وتەتىن «ۇلكەن 20-لىق» (G-20) سامميتىنە جوسپارلانعان ەكى كوشباسشىنىڭ كەزدەسۋى قارساڭىندا ساۋدا كەلىسسوزدەرىن قايتا باستاۋعا كەلىسەدى.

 

29 ماۋسىم 2019 جىل

S&P 500: +0.77% (1 شىلدە، دۇيسەنبى)

اقش پەن قىتاي وساكاداعى G-20 كەزدەسۋىندە ساۋدا كەلىسسوزدەرىن ەكى تاراپتان  قايتا باستاۋعا كەلىستى. ترامپ جاڭا تاريفتەر مەن Huawei Technologies Co Ltd قىتايلىق تەلەكوممۋنيكاتسيالىق ۇيىمىنا شەكتەۋلەردى السىرەتۋ جونىندەگى ۇسىنىسپەن كەلىسپەدى. قىتاي امەريكالىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتىپ الۋعا كەلىسىمىن بەردى.

 

1 تامىز 2019 جىل

S&P 500: -0.90%

ساۋدا كەلىسسوزدەرىنەن كەيىن ەكى كۇننەن سوڭ، قىتاي امەريكالىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن كوبىرەك ساتىپ الۋ تۋرالى ۋاعداسىن ورىنداماعانى ءۇشىن ترامپ 250 ميلليارد دوللار سوماسىنا قىتايلىق تاۋارلاردان الىناتىن 25%-عا قوسىمشا تاعى 300 ميلليارد دوللار كولەمىندەگى «Chinese» يمپورتقا 10%-دىق تاريف ەنگىزەتىنىن جاريالادى.

ترامپ ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ اراسىنداعى كەلىسسوزدەر جاڭا تاريفتەرگە قاراماستان جالعاسا بەرەتىنىن ءارى ستاۆكا كەزەڭ-كەزەڭىمەن 25%-دان جوعارى بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتتى.

 

5 تامىز 2019 جىل

S&P 500: -2.98%

قىتاي ساۋدا مينيسترلىگى اقش-تىڭ سوڭعى تاريفتەرىنە جاۋاپ بەردى. ال قىتايلىق ۆاليۋتاسى يۋان دوللارعا شاققاندا 7-دەن باسەڭدەگەن، بۇل اكتسيالار نارىعىن كۇرت تومەندەتتى.

اقش بيۋدجەت قىتايدىڭ قورى امەريكا نارىقتارى جابىلعاننان كەيىن 1994 جىلدان باستاپ العاش رەت التىن باعاسىن التى جىلدىق ماكسيمۋمعا كوتەرۋ ارقىلى اقش دوللارىن «مانيپۋلياتسيالاۋمەن» كۇرت تومەندەتكەنىن، ءوز ۆاليۋتاسىنا ايلا-شارعى قولدانعانىن انىقتاعان.

 

6 تامىز 2019 جىل

S&P 500: + 1.3%

قىتاي ورتالىق بانكى مەن قىتاي حالىق بانكتەرىنىڭ ايتۋىنشا،  بەيجىڭ ساۋدا داۋىندا ءيۋاندى «مۇلدەم» قولدانباعان جانە قولدانبايدى.

ترامپتىڭ اعا كومەكشىسى اقش پەن قحر اراسىنداعى ساۋدا كەلىسسوزدەرى ءالى قىركۇيەك ايىندا ۆاشينگتوندا وتەتىنى جوسپارلانعانىن ءارى  كەلىسسوزدەر جاقسى وتسە سوڭعى تاريفتەر ءالى دە وزگەرۋى مۇمكىن ەكەنىن، نارىقتاردى قالىپقا كەلتىرۋگە كومەكتەسەتىن شەشىمگە مۇددەلىلىگىن ايتتى.

 

9 تامىز 2019 جىل

S&P 500: -0.66%

ترامپ بەيجىڭمەن مامىلە جاساۋعا دايىن ەمەستىگىن جانە قىركۇيەككە ۆاشينگتوندا وتەدى دەپ جوسپارلانعان قىتايمەن جەكە ساۋدا كەلىسسوزدەرى جۇرگىزۋ بويىنشا كەزدەسۋ شەشىمىنەن اينىپ قالعانىن مالىمدەدى.

اقش پرەزيدەنتى سونداي-اق، قۇراما شتاتتار Huawei تەلەكوممۋنيكاتسيالىق قىتايلىق الىپپەن بيزنەس جۇرگىزۋدەن باس تارتاتىنىن ايتىپ، قحر توراعاسى سيمەن كەزدەسۋدە بەرگەن سوزىنەن تايقىعان.

بىراق اق ءۇيدىڭ يەسى دونالد ترامپ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بويىنشا كەيىنىرەك اقش-تىڭ تەك Huawei-عا عانا قاتىستى سالنعانىن ايتقان.

 

ساۋدا سوعىسىنان ۆاليۋتا تەكەتىرەسىنە قاراي...

جوعارىدا كورسەتىلگەن فاكتىلەر مەن داتالاردان باستاماشى رەتىندە، دومينانتتى شەشىم قابىلداۋشى اقش ەكەنىن كورۋگە بولادى. قىتاي تاراپى ەنگىزىلگەن تاريفتەردىڭ ليميتىندە عانا تويتارىس جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ كەلەدى.

الەمنىڭ ەڭ ىقپالدى ەكونوميكالارى اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنىڭ ۆاليۋتا تايتالاسىنا ۇلاسۋى كوپتەگەن قارجى ساراپشىلارىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىرۋدا. ەكونوميكالىق «قىرعي-قاباقتىقتىڭ» سالقىنى وزگە دامۋشى ەلدەردىڭ كاسىپكەرلىك سەكتورىنا دا سەزىلۋدە. دەگەنمەن مۇنىڭ وڭ تۇستارى دا بارشىلىق، تابيعي باسەكەلەستىك ورنايدى، بالانس ساقتالادى. ماماندار اراسىندا الداعى ون جىل ىشىندە ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسى تەڭەسۋى ىقتيمال دەگەن دە بولجام بار.

ەكى جاق تا قال-قادىرىنشە سوققى سەرمەۋگە، ەسەسىن جىبەرمەۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ال، العان بەتىنەن قايتارعا ءدىتى جىبەرمەيتىن الپاۋىت ەكى دەرجاۆالاردىڭ اراسىنداعى ساۋدا داۋى «ءوز باسىن ارەڭ الىپ جۇرگەن» قازاقستاندىق ساۋدا (ەكسپورت، يمپورت، ەل ىشىندەگى ءوزارا ساتۋ-ساتىپ الۋ پروتسەسى) جۇيەسىنە قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟..

ايتپاقشى، قىتايدىڭ ەكونوميكالىق باعدار-الەۋەتىنە عانا قاتىستى ەمەس، اقش پەن  ەۋروپا ەلدەرى باستاعان حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى ۇيىمدارى قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىنداعى ازشىلىق ەتنوستارعا، سونىڭ ىشىندە مۇسىلمانشىلىق سەنىمىندەگى شاعىن ۇلتتار مەن قازاق ەتنوسىنا قىسىم كورسەتۋىن، جاپپاي تۇزەتۋ لاگەرلەرىنە قاماۋ ارەكەتىن ايىپتاپ، دەرەۋ دوعارۋعا شاقىرعان ەدى. دۇنيەجۇزىلىك باق بەتتەرىندە قىتايلىق "قايتا تاربيەلەۋ" پروتسەسىنىڭ كۋاگەرلەرى بەرگەن سۇقباتتار مەن دەرەكتەر كەڭىنەن تولاسسىز جاريالانىپ كەلەدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ دا مالىمدەمەلەرى بار.

"The Qazaq Times"