اقش-يران قايشىلىعى كەلىسسوزبەن شەشىلە مە؟

ءبىر ۋاقىت سوعىس قاۋپىنە جاقىنداي تۇسكەن اقش-يران قايشىلىعى كەلىسسوزگە ءبىر قادام بولسا دا جاقىنداي ءتۇستى. وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا ەكى تاراپتىڭ جوعارى لاۋازىمدىلارى كەلىسسوز، ديالوگ تۋرالى كوبىرەك ءسوز ەتتى. الايدا، ءبىر تاراپ شارتتى كەلىسسوزدى تالاپ ەتسە، ءبىر تاراپ شارتسىز كەلىسسوزگە ۇمتىلادى.

اق ۇدەگى پرەزيدەنت كابينەتىنە دونالد ترامپ وتىرعاننان بەرى، اقش-يران قارىم-قاتىناسى قايشىلىققا ۇلاستى. بۇل قايشىلىق ترامپتىڭ 2015 جىلعى يرانمەن 6 ەل قول قويىسقان كەلىسىمنەن ءبىرتاراپتى شىعىپ كەتۋىمەن باستالدى. بۇدان كەيىن ترامپ تەھرانعا قارسى ەكونوميكالىق سانكتسيالاردى قالپىنا كەلتىردى. ناتيجەسىندە يران ەكونوميكاسى تۇرالاي ءتۇستى. ال، مۇناي ەكسپورتىن تولىقتاي تۇنشىقتىرۋعا باعىتتاعان شەشىمى يراندى داعدارىسقا ۇشىراتتى.

مامىر ايىندا اقش پەن يران قايشىلىعى سوعىسقا ءبىر-اق قادام جاقىن ءتۇردى دەسە دە بولادى. سەبەبى، اقش ورتا شىعىستاعى اسكەري كۇشتەرىن كوبەيتتى، يران بولسا اقش-تىڭ پارسى شىعاناعىنداعى اسكەري كەمەسىن اتىپ تاستاۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. بۇل جاعداي شىعاناق مۇنايىنا تاۋەلدى باتىس ەلدەرىن دە، يرانمەن كورشىلەس جانە مۇددەلەس ايماقتاعى ەلدەردى دە الاڭداتتى. دەگەنمەن، جاقىن كۇندەرى كەلىسسوزدىڭ ءۇمىت ۇشقىنى بايقالدى.

اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو شۆەيتساريادا جاساعان مالىمدەمەسىندە اقش يرانمەن شارتسىز كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. الايدا، پومپەو مالىمدەمەسىندە كەلىسسوزدەر اقش-تىڭ يرانعا باعىتتالعان ساياساتىنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرگەنىن بىلدىرمەيدى دەگەن سىڭاي تانىتتى.

«ءبىز يرانمەن شارتسىز كەلىسسوزگە دايىنبىز. ولارمەن وتىرىپ كەڭەسۋگە دايىنبىز... قۇراما شتاتتار وسى ءبىر يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە رەۆوليۋتسيا كۇشتەرىنىڭ قاتەرلى ارەكەتتەرىن وزگەرتۋدى جالعاستىرا بەرەدى»، – دەدى. ول جانە: «يراندىقتار وزدەرىنىڭ قالىپتى ءبىر مەملەكەتتەر سەكىلدى ءومىر سۇرگىسى كەلەتىنىن ارەكەتتەرىمەن دالەلدەي السا، قۇراما شتات ديالوگ جۇرگىزۋگە دايىن»، – دەگەن.

الايدا، يران ءسىم باسشىسى موحامماد جاۆات زاريف امەريكالىق ABC News تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا يران مەن اقش اراسىندا «جاڭا كەلىسسوزدىڭ ورناۋى مۇمكىن ەمەس» ەكەنىن ايتقان ەدى. ول سوزىندە: «كەلىسسوز، بۇل – قىسىمنىڭ جالعاسۋى. بۇل جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا جۇمىس ىستەي، يرانمەن بولعان قارىم-قاتىناسقا جۇمىس ىستەمەيدى»، – دەگەن. يران پرەزيدەنتى حاسان رۋحاني دە قۇراما شتات يران ماسەلەسىندە ۇستانىمىن وزگەرتپەسە، كەلىسسوز جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن ويىن ايتقان.

پومپەو كەزەكتى مالىمدەمەسىندە يراندى ۋران بايىتۋدى، اۋىر سۋ رەاكتورىن قايتا وڭدەۋدى توقتاتۋعا شاقىرعان. سونىمەن بىرگە، يراننىڭ بۇعان دەيىنگى بارلىق اسكەري يادرولىق باعدارلامالارىن اشىق جاريالاپ، بارلىعىن تۇبەگەيلى جويۋعا شاقىرعان.

اتوم ەنەرگەتيكاسى جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىك وتكەن جۇمادا ەكىنشى توقسانعا ارناعان ەسەبىن جاريا ەتتى. اتالعان اگەنتتىك ءوز ەسەبىندە يران 2015 جىلى قول قويىلعان كەلىسىمدى ساقتاپ كەلە جاتقانىن جانە ونداعى شەكتەۋلەردى بۇزباعانىن ايتقان. مامىردىڭ ورتا شەنىندە، يران ۇكىمەتى ءوزىنىڭ كەلىسىمگە ساي ارەكەت ەتىپ كەلە جاتقانىن، ەگەر 60 كۇن ىشىندە وزگە ەلدەر كەلىسىمگە قۇرمەت ەتىپ، يراندى سانكتسيادان قورعاۋدىڭ جولىن كورسەتە الماسا، ۋران بايىتۋدى جالعاستىراتىنىن مالىمدەگەن ەدى.

پومپەو شۆەيتساريادا «دۇنيە ەليتاسى» اتالعان بيلدەربەرگ كلۋبىنىڭ جينالىسىنا قاتىستى. الەمنىڭ ەڭ ىقپالدى 130 تۇلعاسى قاتىسقان جينالىستا دا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ مەكسيكا شەكاراسىنا قورعان تۇرعىزۋ، ميگراتسيا، ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە يرانعا باعىتتالعان ساياساتتارىن سىنعا ۇشىراعان.

“The Qazaq Times”