قىتاي موڭعولياعا ساياسي-ەكونوميكالىق قىسىم كورسەتىپ جاتىر

بۇگىن، 20 اقپاندا، قىتاي استاناسى بەيجىڭدە قىتاي-موڭعوليا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەزدەستى. قاتىستى اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، بۇل رەتكى تالقى ءتۇيىنى قىتاي-موڭعوليا قاتىناسىندا سوڭعى كەزدەگى قالىپتاسقان تۇيىتكىلدەر تۋراسىندا بولعان. كەزدەسۋدە موڭعوليا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى تيبەتتى قىتايدىڭ ءبىر بولەگى دەپ راستاعانىن حابارلايدى Chinanews.com.

قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، ەكى ەل قارىم-قاتىناسىندا سىرتقى بايلانىستارعا قاراتقان پوزيتسيالارىنىڭ ماڭىزدى بولىپ كەلگەنىن، قىتاي-موڭعوليا اراسىندا ۇزاق جىلدان بەرى قالىپتاسقان بەرىك قارىم-قاتىناس بارلىعىن اتاپ ءوتتى. الداعى ۋاقىتتا بۇنىڭ ەكى ەل دامۋىندا كورنەكتى ءرول وينايتىنىن العا تارتا وتىرىپ، ساياسي سەنىمدىلىكتىڭ بولۋىن ەكىجاقتى بايلانىستىڭ نەگىزى دەپ كورسەتتى. ول جانە وسىدان ءبىراز بۇرىن موڭعوليا تارابى وسى سەنىمگە سىزات ءتۇسىردى دەدى. « موڭعوليا «ۇلكەن قىتاي» ساياساتىن، تيبەت جانە باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەردە قىتاي ۇستانىمىن قۇرمەتتەۋى كەرەك. بۇل اتالعان ماسەلەلەر ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ باياندى بولۋىنا باستى نەگىز»، – دەگەندى قاداي ايتتى قىتاي مينيسترى.

قىتاي ءمينيسترىنىڭ بۇلاي دەۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىندىرە كەتەلىك. وسىدان بۇرىن موڭعوليا تيبەتتىڭ قىتاي سىرتىنداعى ءدىني كوسەمى دالاي-لامانى ەلىنە شاقىرعان بولاتىن. ونىڭ وزىندە مەملەكەتتىك مەكەمە اتىنان ەمەس، موڭعولياداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ شاقىرۋىمەن كەلىپ، موڭعول حالقىنىڭ ءدىني راسىمىنە قاتىسقان. موڭعول اراسىندا بىرنەشە كۇن بولىپ كەتكەن دالاي-لاما قىتاي بيلىگىنىڭ شامىنا تيسە كەرەك. بۇنداعى قىتايدىڭ كولدەنەڭ تارتقان ءۋاجى – موڭعوليا تيبەت دالايىن شاقىرۋ ارقىلى، «ۇلكەن قىتاي» ساياساتىنا قايشى كەلىپتى-مىس.

دالاي-لاما – تيبەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءدىني تۇلعا. ول تيبەتتىڭ دەربەستىگىن جاقتاۋشى جانە تيبەتتىڭ الەمدەگى ەڭ جوعارى ءدىني لاۋازىمدى ادامى. الايدا، قىتاي ۇكىمەتى ونى مويىندامايدى جانە تيبەت اۆتونومياسىنىڭ دالاي-لاماسى رەتىندە وزدەرى تاعايىنداعان وكىلى بار. قىتايدان سىرت ەلدە تۇراتىن دالاي-لاما «ۇلكەن قىتاي» ساياساتىنا قاۋىپتى تۇلعا رەتىندە، قىتاي بيلىگىنىڭ قاداعالاۋىندا جۇرەدى. موڭعول حالقى تيبەتپەن ورتاق ءدىن ۇستاناتىندىقتان، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمى ءدىني راسىمگە قاتىسۋعا ۇسىنىس جاساعان. تيبەت دالايىنىڭ موڭعولياعا كەلۋى ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنا سىزات سالدى دەپ تاۋىپ، قىتاي بيلىگى موڭعوليامەن جاسالعان بىراز كەلىسىمدەرىن كۇشىنەن قالدىرۋعا دەيىن بارعان. موڭعول ۇكىمەتى دالاي لامانى ەلگە شاقىرعان ۇيىمدى سىنعا الىپ، ەندىگى جەردە تيبەت دالايىن موڭعول شەكاراسىنا كىرگىزبەۋگە سەنىم بىلدىرسە دە، قىتاي تاراپى ەكونوميكالىق قىسىمىن باسەيىتپەگەن.

موڭعوليا ورتا ازياداعى تەڭىزدەن شالعاي ەلدەردىڭ ءبىرى. قىتاي جانە رەسەيمەن عانا شەكارالاس بولعاندىقتان، يمپورت-ەكسپورتتا رەسەي مەن قىتايعا مۇددەلى. موڭعوليانىڭ كومىر بايلىعى الەمنىڭ الدىنعى قاتارىندا تۇرادى. الايدا، قىتاي موڭعوليا كومىرىن ساتىپ الۋعا ۇمىتكەر، وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى مەن كورەيا، جاپونياعا تاسىمال جولدارىنا رۇقسات بەرمەي وتىر. سوندىقتان دا، موڭعوليا كومىرىن قىتايعا ارزان باعادا ساتۋعا ءماجبۇر بولىپ كەلەدى. موڭعوليانىڭ قىتايعا ساتاتىن كومىرىنىڭ باعاسى حالىقارالىق نارىقتان الدە قايدا تومەن. جوعارىدا اتالعان تيبەت دالايىنىڭ كەلۋىن كولدەنەڭ تارتىپ، بۇل باعانى اۋەلگىدەن 30 پايىزعا دەيىن تومەندەتكەن.

ءبىر عانا وسى سەبەپتەن كەيىن، موڭعوليانىڭ ەكونوميكاسى قيىندىقتا قالدى. قىتايمەن جاساعان كەلىسىمدەردىڭ كۇشىنەن قالۋى سالدارىنان، ەلدەگى وندىرىستەردىڭ دە كوبى توقتاۋدا. قىتاي ءوزىنىڭ تيىمدىلىكتەرى ارقىلى موڭعولياعا ساياسي-ەكونوميكالىق قىسىم ءتۇسىرىپ جاتقانى انىق. بۇل رەتكى كەزدەسۋدىڭ بەيجىڭدە ءوتۋىنىڭ ءوزى قالىپتاسقان جاعدايدى وڭاۋعا ەڭ الدىمەن موڭعوليانىڭ مۇددەلى ەكەنىن كورسەتتى. كەزدەسۋدە موڭعوليا ءمينيستىرى «ۇلكەن قىتاي» ساياساتىن تولىقتاي جاقتاۋعا، تيبەتتى قىتايدىڭ ءبىر بولەگى دەپ تانۋعا كەلىسىم بەردى. كەزدەسۋ بارىسى تولىقتاي قىتايدىڭ ىرىقتىلىعىندا ءوتتى دەۋگە بولادى.

قىتاي مەن رەسەي موڭعوليانىڭ شەكارالىق جاعدايىنان پايدالانىپ، تابيعي بايلىقتارىن شىعارۋعا كەدەرگى بولۋمەن بىرگە، شيكىزاتىن ساتىپ الۋدا باعانى حالىقارالىق نارىقتان الدەقايدا تومەن قويىپ، وكتەمدىگىن كورسەتىپ كەلەدى. حالىق سانى از موڭعوليا تىعىرىقتان شىعۋدىڭ باسقا جولدارىن تۋريزمنەن دە ىزدەستىرگەلى كوپ بولدى. ەل ۇكىمەتى ءتۋريزمدى دامىتۋدى باستى نازارعا ۇستاۋدا. بىراق، قىتاي مەن رەسەي وكتەمدىگى باسەڭدەمەي، بۇل ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋى قيىنعا سوعادى. موڭعوليا جاعدايى قىتايعا كىرىپتارلىقتىڭ بولاشاعىن تانىتىپ تۇرسا كەرەك.

“The Qazaq Times”