اعىلشىن ارالى مەن ەۋروپانى نە كۇتىپ تۇر؟

بريتانيانىڭ باس ءۋازىرى (پرەمەر-ءمينيسترى) تەرەزا مەي ەۋروپا وداعىنان شىعۋ تۋرالى 585 پاراقتان تۇراتىن كەلىسىم جوباسىن پارلامەنتكە ۇسىندى. الايدا، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ءتىپتى تەرەزا مەيدىڭ كەيبىر پارتيالاستارى دا جوباعا قارسى ورەتۇرەگەلىستى. ەۋروپا وداعىنان شىعۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن مينيستر دومينيگ رااب پەن ەڭبەك جانە زەينەتاقى ءمينيسترى ەستەر ماكۆەي ءوز ەرىكتەرىمەن قىزمەتتەن كەتتى. دومينيگ رااب بولسا، پرەمەر-ءمينيستردىڭ جوباسىن قابىلداۋعا بولمايتىنىن ايتىپ كەتتى.

بريتانيادا 2016 جىلى رەفەرەندۋم وتكەندە، حالىقتىڭ 51,9 پايىزى ەۋروپا وداعىنان شىعىپ كەتۋدى قولداپ، 48,1 پايىزى ەو-دا قالۋدى تالدادى. رەفەرەندۋمنىڭ ناتيجەسىنە ساي، بريتانيا 2019 جىلى 29 ناۋرىز كۇنى (جۇما) 23:00-دە ەۋروپالىق وداقتان ءبىرجولاتا شىعىپ كەتۋى كەرەك. بىلتىردان بەرى ەو مەن بريتانيا اراسىندا تولاسسىز برەكسيت كەلىسسوزى جۇرگىزىلدى. قاتاڭ كەلىسسوزدەردەن كەيىن تاراپتار پىكىر تابىستى. ەندىگى ماسەلە كەلىسىمدى بريتانيا پارلامەنتى مەن ەو-عا مۇشە 27 ەلدىڭ ماقۇلداۋى كەرەك.

ەو-بريتانيا اراسىندا كەلىسىمدە نە قامتىلعان؟

• بريتانيا ەو-دان شىققاننان كەيىن، سول ەلدە جاساپ جاتقان ەۋروپالىقتار جانە ولاردىڭ وتباسىلارىنىڭ سول ەلدە قالۋىنا قۇقىعى بار.
• 21 ايعا دەيىن وتپەلى كەزەڭ بەلگىلەنىپ، الماسۋلارعا تيىمدىلىك بەرىلەدى.
• بريتانيا ۇكىمەتى «ايىرىلىسۋ اقىسى» رەتىندە 39 ملرد فۋنتتى ەۋروپالىق كومپانيالارعا اۋدارادى.
• 3 مىڭعا جۋىق ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا ارنايى قۇقىقتار بەرىلەدى.
• يرلاندياداعى شەكارا ماسەلەسى كۇن تارتىپكە قويىلادى.

پارلامەنتكە ۇسىنىلعان 585 بەتتەن تۇراتىن جوبادان تىس، الداعى ۋاقىتتا ەو-بريتانيا بولاشاق كەلىسىمدەر تۋرالى دا جوبالار دايارلانۋى كەرەك. جوبالار قابىل الىنسا، 2020 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنا دەيىنگى وتپەلى كەزەڭ باستالادى.

جوبالارعا ساي، ەكى جاق اراسىنداعى «ەركىن ساۋدا ايماقتارى مەن ارنايى تاۋارلارعا» باعىتتالعان باجى سالعى تولىعىمەن الىناتىن بولادى. بۇعان ارنايى سالىق ەرەجەسى جاسالاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە، تاراپتار سولتۇستىك يرلانديا مەن يرلانديا اراسىنداعى شەكارالىق داۋدى ورتاق شەشۋگە تىرىساتىن بولادى. ال، بۇل ماسەلە بولسا، بريتانيانىڭ تۇتاستىعىنا قاتەر توندىرەتىن ماسەلە رەتىندە قارالىپ وتىر.

ەندى نە بولماق؟

الدا تۇرعان ەڭ باستى ەكى باسقىش: ەو جوبانى تالقىلايدى; بريتانيا پارلامەنتىندە جوبانى قولداۋعا داۋىس بەرىلەدى.

ەو جوبانى تالقىلاۋ ءۇشىن قاراشانىڭ سوڭىندا شۇعىل وتىرىس وتكىزبەك. ال، تەرەزا مەي پارلامەنت مۇشەلەرىن يلاندىرۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالماق. ارينە، بۇل وڭاي بولمايدى. ۇيتكەنى، بۇل جولى وپپوزيتسيا مەن قاتار تەرەزا مەيمەن ءبىر پارتياداعىلار دا قارسى شىعۋدا. ال، سولتۇستىك يرلانديانىڭ ءىسى بريتانيانىڭ باستى پروبلەماسىنا اينالۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار دا ايتىلۋدا.

تەرەزا مەي حانىمنىڭ كەيبىر پارتيالاستارى ونىڭ پرەمەر-مينيسترلىك قىزمەتىنەن كەتۋىن دە تالاپ ەتۋدە. بۇدان تىس ونىڭ كەيبىر ساياسي سەنىمدى وداقتاستارى قىزمەتتەرىنەن باس تارتىپ كەتۋى مۇمكىن.

بريتانيا ەشبىر جوباسىز دا ەو-دان شىعىپ كەتۋىنە دە بولادى. بۇدان قاۋىپتەنگەن بريتانيا پارلامەنت وكىلدەرى تەرەزا مەيدىڭ جوباسىنا قولداۋ كورسەتۋى دە مۇمكىن دەلىنەدى. ال، تەرەزا مەيدىڭ جوباسى قابىلدانباي قالسا نە بولارىن ەشكىم بىلمەيدى. بۇل سونشا ۋاقىتتى سارىپ ەتكەن كەلىسسوزدەر مەن جوبالاردىڭ سەلگە كەتكەنىمەن بىردەي. بريتانيانىڭ ايەل باس ءۋازىرى ەو-مەن كەلىسسوزدى قايتادان باستاۋى مۇمكىن. الايدا، ونىڭ قىزمەتتەن كەتۋى جانە قايتالاي پارلامەنتتىك سايلاۋ وتكىزىلۋى دە مۇمكىن. ولاي بولعاندا الداعى تارتىستى كەزەڭنىڭ ءتىپتى دە ۇزاققا سوزىلاتىنى انىق.

بريتاندىق ساياساتشىلاردىڭ كوبى، تەرەزا مەي بۇل جولدان باس تارتىپ، برەكسيت مەرزىمىن كەيىنگە شەگەرىپ، قايتادان رەفەرەندۋم وتكىزەدى دەپ ۇمىتتەنەدى. بىراق، بۇل ءۇمىت سول كۇيىندە اقتالماي قالاتىنداي. سەبەبى، تەرەزا مەي قايتالاي رەفەرەندۋم وتكىزىلمەيتىنىن انىق ايتقان.

ەكى تاراپ تا جوبانى قابىلداماسا، وندا ەڭ اۋەلى بريتانيا ەشقانداي كەلىسىمدەردىڭ كەپىلدىگىنسىز  ەۋروپا قۇرامىنان شىعىپ كەتەدى. جوبا قايتا جاسالادى دا، بريتاندىق پارلامەنت تاراتىلىپ، قايتا سايلاۋ وتكىزىلەدى. قايتالاي رەفەرەندۋم وتكىزىلۋى دە مۇمكىن. وسىلايشا، اعىلشىن ارالى مەن ەۋروپا اراسىنداعى كۇردەلى كەزەڭ ۇزاققا جالعاساتىن ءتۇرى بار.

“The Qazaq Times”