فوتو: ازاتتىق راديوسى

بىلتىر بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى "8 ناۋرىز - حالىقارالىق ايەلدەر كۇنىنە" وراي جاساعان مالىمدەمەسىندە "قازاقستانداعى ايەلدەر جۇمىس ورنىندارىنداعى بوپسالاۋ مەن زورلىقتىڭ ءتۇرلى فورمالارىنان ءالى دە قورعالماعان"  دەگەن بولاتىن. جالپى ايەلدەردى كەمسىتۋشىلىك ارەكەتى كەز كەلگەن ەلدە بار. بۇل ءالى كۇنگە وڭ شەشىم تاپپاي كەلە جاتىر. ءتىپتى ولاردىڭ زورلىققا ۇشىراۋى اۆتوريتاردى ەلدەردە ءجيى كەزدەسەدى. ال ءبىزدىڭ ەلدەگى ايەلدەردىڭ دەڭگەيى قانداي؟ نازىك جاندىلاردىڭ "قۇقىقى قورعالعان" دەپ ايتا الامىز با؟ 

Amnesty International ۇيىمىنىڭ 2017-2018 جىلعا ارنالعان "جاڭا الەمدەگى ادام قۇقىعى" اتى بايانداماسىندا جازىلعانداي، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا قازاقستاندا 2017 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا  وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق جاعدايلارىنا بايلانىستى 35 253 قورعاۋ بۇيرىعى شىعارىلعان. الايدا، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، ايەلدەرگە جاسالعان زورلىق-زومبىلىق تۋرالى بارلىق جاعدايلار تولىق ايتىلمايدى جانە ايەلدەردى جىنىستىق بوپسالاۋ ىستەرىنىڭ تەك ساناۋلىسى عانا سوتقا جەتەتىن كورىنەدى.

سونداي-اق، قازاقستان 2002 جىلدان بەرى بۇۇ-نىڭ ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ جونىندەگى كوميتەتىنە جۇگىنۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن. الايدا  فريدريح ەبەرت اتىنداعى قوردىڭ استاناداعى جەتەكشىسى زاۋرەش شۋتوۆانىڭ سوزىنشە، اتالعان كوميتەتكە سول جىلدان بەرى تەك ءبىر عانا ايەل ارىزدانعان.

"رەاكتسيا بار. تەك بىزدە مەملەكەتتىڭ تەز ارەكەت ەتۋىنە جانە ايەلدەردىڭ قۇقىعى بۇزىلعان جاعدايدا ونى قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن مەحانيزم جوق", - دەيدى ول.

بۇدان بولەك، zakon.kz اقپارات اگەنتتىگى ايەلدەردىڭ تەڭدىگىنە قاتىستى ساۋالناما جۇرگىزگەن. كوپشىلىگىنىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ەلىمىزدە ايەلدەر مەن بالالار ءجيى زورلىققا ۇشىرايدى. الايدا كوبى ەر ادامداردان كورەتىن زورلىقتى جاسىرىپ قالۋعا تىرىساتىن كورىنەدى. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ تەك 2,8 پايىزى عانا ەرلەر زورلىعى بار ەكەنىن ايتقان. ولاردىڭ سوزىنشە، ەڭ كوپ تارالعانى فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق، جىنىستىق زورلىقتار.

قازاقستانداعى ايەلدەردىڭ ءبىلىمى جوعارى بولعانمەن، جۇمىسقا ارالاسۋى تومەن

Ranking ساراپتاما اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا قازاقستاندا جاز ايىندا 8,54 ملن ادام ەڭبەكپەن قامتىلعان.  ونىڭ ىشىندە جۇمىسپەن قامتىلعان ەر ادامداردىڭ ۇلەسى 0,9 پايىزعا ءوسىپ، 52 پايىزعا جەتكەن. ال ايەلدەردىڭ ۇلەسى 0,7 پايىزعا وسكەن.

ال جوعارى بىلىمگە كەلەر بولساق، قازاقستاندا ەڭبەكپەن قامتىلعان ايەلدەردىڭ  43,8 پايىزى جوعارى ءبىلىمدى. الايدا جوعارى ءبىلىمى بولۋىنا قاراماستان تومەن جالاقىعا جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەردىڭ سانى باسىم. جالپى العاندا جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ اراسىندا جوعارى ءبىلىمى بارلاردىڭ ۇلەسى 39 پايىزدى قۇرايدى. ورتا بىلىمدىلەر ۇلەسى - 37,5 پايىز.

تاعى ءبىر ءمان بەرەتىن نارسە، قازاقستاندا 2017 جىلدىڭ 4 توقسانىندا 439,3 مىڭ ادام جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگەن. مۇنىڭ ىشىندە جۇمىسسىز جۇرگەن ەر ادامداردىڭ سانى 46,1 پايىز نەمەسە 202,6 مىڭ ادام. ال جۇمىسسىز ايەلدەر كورسەتكىشى 53,9 پايىز، ياعني 236,7 مىڭ ادام. سونداي-اق، 25-34 جاس ارالىعىنداعى 173 مىڭ ادام، 35-44 جاستاعى 101 مىڭ، 45-54 جاستاعى 85,5  مىڭ،  55-64 جاستاعى 42,3 مىڭ ادام جۇمىس ىزدەگەن. وسىلاردىڭ  ىشىندە 15-34 جاس ارالىعىنداعى جۇمىس ىزدەگەن ەرلەردىڭ سانى 85,8 مىڭ، ايەلدەردىكى - 124,5 مىڭعا جۋىق.

بايقاعانىمىزداي، ەلىمىزدە  ايەلدەردىڭ جۇمىسسىزدىعى جوعارى ءارى ولاردىڭ زورلىق كورۋى، ەر ادامدار تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراۋى، ادەت-عۇرىپ، سالتقا قاتىستى كەمسىتىلۋى سىندى ارەكەتتەر الى دە بار. ال نازىك جاندىلاردىڭ مۇنداي ارەكەتكە تاپ بولۋىن كەيبىر ساراپشىلار ايەلدەرىڭ وزدەرىن تومەن باعالاۋىمەن تۇسىندىرەدى.

“The Qazaq Times”