جەەنبەكوۆ بيلىگىندەگى قىرعىزستان نەمەسە اتامباەۆ ساياساتىنىڭ اياقتالۋى

قاراشا ايىنىڭ سوڭعى اپتاسىندا قىرعىزستاندى قوس پرەزيدەنت باسقاراتىن بولادى.  الداعى ۋاقىتتا سوورونباي جەەنبەكوۆ المازبەك اتامباەۆتىڭ ساياساتىن جالعاستىرا ما؟ قىرعىزستاننىڭ سىرتقى جانە ىشكى ساياساتىنداعى جاعدايلار قانداي؟  بۇگىن ءبىز وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورۋدى ءجون كوردىك. 

قاراشا ايىنىڭ 1-ءى كۇنى قىرعىز پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگى تاراتقان اقپارات بويىنشا، سوورونباي جەەنبەكوۆتىڭ يناۋگۋراتسياسى قاراشا ايىنىڭ 24-ىنە بەلگىلەنگەن. ال المازبەك اتامباەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگى جەلتوقسان ايىنىڭ 1-ءى كۇنى اياقتالادى. بۇل دەگەنىمىز قىرعىز ەلىن قاراشا ايىندا ءبىر اپتاعا قوس پرەزيدەنت باسقارادى دەگەن ءسوز. بىراق قازىرگى تاڭدا شەتەلدىك جانە قىرعىزستاندىق ساراپشىلاردى مازالامايتىن ماسەلە بۇل ەمەس. ولاردى قازىر «وسى ۋاقىتقا دەيىن اتامباەۆ جۇرگىزىپ كەلگەن ساياساتتى الداعى ۋاقىتتا سوورونباي جەەنبەكوۆ جالعاستىرادى ما ؟» دەگەن سۇراق كوبىرەك مازالايدى. بۇعان دەيىن كوپتەگەن ساراپشىلار "جەەنبەكوۆ پرەزيدەنت سايلاۋىندا اتامباەۆتىڭ كومەگىمەن جەڭىسكە جەتتى. سول سەبەپتى الداعى ۋاقىتتا اتامباەۆ ساياساتىن جالعاستىراتىن بولادى" دەگەن پىكىردە بولاتىن. بىراق سايلاۋ اياقتالعاننان كەيىن جەەنبەكوۆتى سايلاۋ كەزىندە اتامباەۆ پەن فاريد نيازوۆ باسقارعان رەسمي شتابتان بولەك، جاسىرىن تۇردە ءىنىسى اسىلبەك جەەنبەكوۆ باستاعان توپتىڭ دا قولداعاندىعى بەلگىلى بولدى. بۇدان بولەك وسى ۋاقىتقا دەيىن اتامباەۆتىڭ ايتقاندارىمەن كەلىسىپ كەلگەن جەەنبەكوۆ، سوڭعى كەزدەرى ونىڭ ايتقاندارىنا قارسى پىكىرلەر ايتا باستاعان. مىسالى المازبەك اتامباەۆ جاقىندا ەل ۇكىمەتىنە قىرعىزستان تاۋارلارىن ەاەو ەلدەرى مەن قازاقستاننان بولەك مەملەكەتتەرگە ساتۋدىڭ جولىن قاراستىرۋدى تاپسىرىپ، «ەاەو ءبىر ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىنە قاراپ جۇمىس ىستەيتىن ۇيىم» دەگەن بولاتىن. ال سوورونباي جەەنبەكوۆ بولسا، الداعى ۋاقىتتا قازاقستان، رەسەي جانە ەاەو ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناسىن نىعايتاتىنىن ايتۋدا.

جالپى قىرعىزستاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، قازىردىڭ وزىندە سوورونباي جەەنبەكوۆ پەن المازبەك اتامباەۆتىڭ كوزقاراسى ەكىگە بولىنۋدە. بۇعان دەيىن جەەنبەكوۆ «اتامباەۆ ساياساتىن الداعى ۋاقىتتا دا جالعاستىراتىن بولامىن» دەپ مالىمدەمە جاساعانىمەن، ونىڭ بۇل جولمەن جۇرمەيتىندىگى قازىردەن باستاپ بايقىلىپ وتىر. سوورونباي جەەنبەكوۆتىڭ باسقا جول تاڭداۋىنا سەبەپ تە جوق ەمەس. ول شاماسى كەلگەنشە وسى ۋاقىتقا دەيىن اتامباەۆ ايتقان سوزدەردەن ءوزىن اۋلاق ۇستاۋى ءتيىس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سەبەبى رەسمي استانا مەن ماسكەۋ اتامباەۆ ساياساتىن ۇستانعان جەەنبەكوۆتىڭ باسىنان سيپاماسى انىق. ونىڭ ۇستىنە قىرعىزستاندى اتامباەۆ باسقارعان 6 جىلدا ەلدىڭ سىرتقى ساياساتى بۇرىن سوڭدى بولماعان جاعدايعا جەتكەن. ول وسى 6 جىل ىشىندە قازاقستان، رەسەي جانە ەاەو ەلدەرىمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىن ۋشىقتىرىپ قانا قويماي قىتايمەن دە شەكىسىپ ۇلگەرگەن. اتامباەۆتىڭ 6 جىلدا سىرتقى ساياساتتا جەتكەن جالعىز جەتىستىگى ول – وزبەكستانمەن دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋى. ونىڭ وزىندە وزبەكستانمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتۋىنا بيلىك باسىنا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋى ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. ايتپەگەندە يسلام كارىموۆتىڭ كەزىندە المازبەك اتامباەۆ تاشكەنتكە رەسمي ءىس-ساپارمەن بارماق تۇگىلى تمد ەلدەرى باسشىلارىنىڭ باس قوسۋىندا وزبەكستان تاراپىنا قارسى ءسوز ايتا المايتىن ەدى.

بۇل ەندى قىرعىزستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى جاعدايى. ال ەندى ونىڭ ىشىكى ساياساتىنداعى جاعدايلارعا ورالساق. بۇل جەردە سوڭعى ۋاقىتتارى المازبەك اتامباەۆتىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارعا كوبىرەك باسىمدىق بەرەتىندىگىن بايقاۋعا بولادى. جاقىندا اتامباەۆ قىرعىزستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ءابدىل سەگىزباەۆ پەن ىشكى ىستەر ءمينيسترى ۇلان يسىرايلوۆقا گەنەرال-مويور شەنىن بەردى. بۇعان دەيىن ول قىرعىزستان بويىنشا ۇقك، ءىىم، پروكۋراتۋرا، سوت قىزمەتكەرلەرىنە ەكى بولمەلى، ءۇش بولمەلى پاتەرلەردىڭ كىلتىن تابىستاعان بولاتىن. قىرعىزستاندىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، 6 جىل بويى دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەرگە پاتەر بەرمەك تۇگىلى ەل قاتارلى قۇتتىقتاپ كورمەگەن اتامباەۆ، كۇشتىك قۇرىلىم قىزمەتكەرلەرىن بەكەردەن-بەكەر پاتەرمەن جارىلقاپ جاتقان جوق. ولاردىڭ ويىنشا، اتامباەۆ پرەزيدەنتتىك قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن ورنىنا كەلەتىن جەەنبەكوۆتان تونەتىن قاۋىپتەن قاتتى قورقادى. ونىڭ ۇستىنە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ اياقتالعالى بەرى تالاس وبلىسىنىڭ حالقى دا تىنىشتالماي تۇر. ولار قازان ايىنىڭ 16-سىنان بەرى شەرۋلەر وتكىزىپ، اتامباەۆتان سايلاۋ كەزىندە ايتقان سوزدەرى ءۇشىن وبلىس جۇرتشىلىعى مەن قازاق حالقىنان كەشىرىم سۇراۋدى تالاپ ەتۋدە.

قورىتا كەلگەندە قازىرگى تاڭدا قىرعىزستانداعى ساياسي جاعداي ءبىر قاراعاندا تۇراقتى بولىپ كورىنگەنمەن شىن مانىندە ۋشىعىپ تۇرعانى بەلگىلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن «ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر» دەگەن جەلەۋمەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا ءوز كانديداتىنا داۋىس بەرگىزۋدى ويلاپ كەلگەن قىرعىز بيلىگى، ەندى نە ىستەرىن بىلمەي وتىر. سەبەبى حالىق سوورونباي جەەنبەكوۆتى تاڭداعانمەن قورشاۋدا قالۋدى تاڭداعان جوق. ال قازاق-قىرعىز شەكاراسىنداعى داۋدى شەشۋدە المازبەك اتامباەۆ بيلىگى قاۋقارسىز ەكەندىگىن دالەلدەپ ۇلگەردى. جالپى ايتقاندا قازىر قىرعىز حالقىنىڭ بار ءۇمىتى سۋ جاڭا پرەزيدەنت سوورونباي جەەنبەكوۆتا بولىپ تۇر. ال ونىڭ قانداي ساياسات ۇستاناتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى.

“The Qazaq Times”