Ukraina astanası Kievtiñ mañındağı kişkentay Buça qalası 2022 jıldıñ säuir ayınıñ basında bükil älemdi dür silkindirip, Europadan Amerikağa deyin baspasöz betteri men telekameralardıñ ob'ektivinen tüspedi. Qalanı azat etkennen keyin ukraindıq äskeriler men jurnalister XXI ğasırda boluı mümkin emestey swmdıqtıñ betin aşqan edi.

Qala tüp-twqılı qalmay qiratıldı, köşeler beybit twrğındardıñ mäyitterine tolıp ketti - tek olardıñ bireuinde 20-ğa juıq mäyit tabıldı. Qaytıs bolğandardıñ köbi azamattıq kiim kigen, keybiri qoldarı baylanğan. Qalanı Resey äskerileri eki aptadan astam uaqıt bwrın jaulap alğan edi.

Buçadağı qılmıstar aşılğan künniñ erteñinde Resey şeneunikteri men mekemeleri Ukrainanı arandatuşılıq jasadı dep ayıptay bastadı.

Birneşe mısal keltireyik.

Resey Federaciyasınıñ Qorğanıs ministrligi Buçadan kelip tüsken aqparattı «Kiev rejiminiñ jaña qoyılımı» dep atadı.

RF Sırtqı ister ministri Sergey Lavrov «Buçadağı jalğan arandatuşılıq Mäskeu men Kiev arasındağı beybit kelissözder boyınşa jaña jana bastağan ümit otın öşiruge bağıttalğan» dep sendirse, onıñ orınbasarı Mariya Zaharova «Buça Reseyge qarsı engizilgen jaña sankciyalar toptamasın aqtau üşin paydalanıldı», dep tolıqtırdı.

Osıdan keyin jeli men telearnalar köbinese sapasız fotosuretter men beynelerge süyene otırıp, reseylik «sarapşılar» köptep taratqan orıs äskerileriniñ bwl qılmıstarğa qatısı joqtığı turalı twjırımdarğa toldı.

Ayta ketu kerek, köp jağdayda nağız faktige negizdelmegen teriske şığarular kün sayın qaytalanıp, Reseydiñ kinäsizdigine dälel retinde «Orıs soldatı balanı da renjitpeydi» degen argument alğa tartıldı. Federaldıq telearnalar kün qwrğatpay qaqsaytın bwl söz tirkesi körermenderdi reseylik äskerilerdiñ arlılığı men aqtığına ilandıruğa tiis bolatın. Äskeri abıroy, bwğan deyingi keñestik, keyingi orıs äskerileriniñ dañqtı dästürlerin madaqtaytın osı mälimdemeniñ töñireginde bükil bütin sayasi tok-şoular qwrıldı.

Degenmen, bwl jağdaydı taldauğa «käsibi» közqaraspen qarağan basqa nasihatşılar da tabıldı. Olar ötirik pen şındıqtı şeberlikpen qiyulastırğan feykterdi tarata biluiniñ arqasında tipti bwl soğıstı ayıptauşılardıñ arasında da «mwnda bir gäp bar» degen oy tudırdı.

«Ukraindıq arandatuşılıq» eñ joğarğı deñgeyde de, qala berdi jergilikti şağın telearnalarda da jan-jaqtı «äşkerelendi». Etalon retinde paydalanuğa bolatın mısal retinde mına videonı keltiruge boladı. (qosımşadağı 1-beyne).

Iä, qarapayım körermen nemese oqırman üşin reseylik keybir mälimdemeler bir qarağanda qisındı jäne tipti orındı bolıp körinetinin moyındau kerek. Ras, tek bir qarağanda. Jağdayğa tereñirek üñilip körseñiz, «qoyılım» jäne «ukraindıqtardıñ arandatuşılığı» turalı swraqtardıñ bäri özdiginen joyıladı. Ökinişke oray, Resey qoğamında mwndayğa dayın adamdar öte az. Sonıñ saldarınan on ayğa sozılğan soğıstan keyin de Buçada jappay qırğın bolmağanın alğa tartatındar jetip artıladı.

Osığan baylanıstı biz reseylik nasihatşılardıñ halıq arasında barınşa taralğan eñ tanımal feykterin jinap, olardıñ twjırımdarınıñ barlığı ne sebepten ötirik bolıp şığatının  mısaldarmen tüsindirdik.

Onıñ üstine, cifrlıq zamanda mwndaydı aşıq közderdi paydalanıp ta jasauğa boladı.

 

"Tört kün qayda boldıñdar?"

«Reseylik äskerler Buçadan resmi türde 30 naurız küni tüsten keyin şıqtı, al qırğındar turalı alğaşqı habarlamalar ukraindıq taraptan qanday da bir sebeptermen tek 3 säuirde ğana payda boldı» dep mälimdeydi Reseydegiler. 

Resey biliginiñ pikirinşe, joğalğan osı tört kün auqımdı arandatuşılıqtı wyımdastırıp, Batıstı Reseyge körsetetin qısımdı küşeyte tüsuge itermeleuge jetkilikti bolğan.

Osı nwsqanı rastau üşin Resey Federaciyası Buça meri Anatoliy Fedoruktıñ 31 naurızdağı beyne ündeuine silteme jasaydı, onda älgi Buçada bola twra, onıñ azat etilui turalı ayta twra, köşelerdegi oqqa wşqandar turalı auız aşpaydı-mıs.

Birinşiden, Ukraina tarapınıñ sözinşe, Buçadağı jauıngerlik qaqtığıstar 30 naurızda emes, 31 naurızda ayaqtaldı. Onıñ üstine,  Resey Federaciyasınıñ Qorğanıs ministrligi jariyalağan 2022 jıldıñ 1 säuirindegi soğıs qimıldarınıñ kartası bar beynejazbadan reseylikterdiñ äli de Buça aymağında ekenin köruge boladı.

Ekinşiden, Buçada qaza tapqandardıñ alğaşqı suretteri men beynejazbaları telegram arnaları men Tvitterde 3 säuirde emes, 1 säuirde payda boldı. Sonday-aq BBC jurnalisteri Buça turalı 1 säuirde tüsirilgen syujetti 2 säuir küni tañerteñ jariyaladı. Sonımen qatar, jüzdegen qaza tapqandar turalı aqparattı Buça meri Fedoruk resmi türde däl osı 2 säuirde rastadı.

Osılayşa, orıs äskeriniñ ketui men qırğınnıñ alğaşqı ayğaqtarınıñ payda boluı arasında Resey biligi mälimdegendey tört kün emes, bir kün ğana ötti. Bwl küni Buçada soğıs qimıldarı jalğasıp jattı, aumaqtardı minalardan tazartu (qalada jappay derlik, sonıñ işinde balalardıñ dalada qalğan arbalarına jäne tipti adamdardıñ mäyitterine de mina qwrılğan bolatın), diversanttar men saptan qalıp qoyğan äskerilerdi jäne t.b. izdestiru jürip jatqan.

Buça qalasınıñ meri 31 naurızdağı joldauında qırğın turalı nege aytpadı? Bwnı tüsindiru oñay. Birinşiden, orıs nasihatşıları sendirgendey, Fedoruktıñ ündeui 31 naurızda emes, 1 säuirde tüsten keyin şıqtı. Mwnı jeliden oñay qadağalauğa boladı. Bwl beynehabarlamanı, tipti ol turalı auızğa alu mümkindigi 1 säuirden bwrın äste mümkin bolmağan. Fedoruktıñ onda: «31 naurız - Buçanıñ azat etilgen küni retinde tarihta qaladı» degen söz şatasudıñ bası bolğanğa wqsaydı. Bwl turalı keyin birneşe märte tüsindirgen ol öz sözimen ötken kündi meñzegenin, sondıqtan beynehabarlamanıñ eş jerinde «bügin, 31 naurız» dep aytpağanın jetkizgen.

Onıñ sol kezde qırğın turalı aqparattan beyhabar boluına Buçanıñ däl ortalığında, äkimşilik ğimaratınıñ janında beynetüsirilim jasağanına baylanıstı. Al ğimarat YAblonskaya köşesiniñ mañayında, Resey äskeriniñ negizgi böligi ornalasqan köpirge jaqın jerde bolğan qırğın aymağınan şalğayda ornalasqan.

 

 «Tiri ölikter»

Buçada tüsirilgen beynetüsirilimde ölgenderdiñ qoldarı qimıldap, özderi qozğalıp jatır, al ölikterdiñ biri operator mingen kölik öte bere, otıra qaldı degen aqparattar halıq arasına tastalıp, tanımal boldı.

Osığan wqsas «dälelderi» bar beynetüsirilimder men fotosuretter reseylik arnalarda qızu körsetildi, al «buça tiri mäyitter» nemese «mäyitter, buça feyk» degen söz tirkesteri boyınşa Guglden swratudı äli künge deyin mıñdağan adam teredi.

Eñ aldımen, reseylik nasihatşılar Buçadağı äste de mäyitter emes, ärtister degenge dälel retinde mına beynematerialdı paydalanadı. (qosımşadağı 2-beyne).

Tiri mäyitter turalı mälimdemeler tipten sın kötermeydi. Mwnı tüsinu üşin «qolı qozğalıp jatqan mäyit» turalı keñinen taralğan beynematerialdı Reseyde körsetkendey qısqartılğan türde emes, bayaulata otırıp, tolıqtay  mwqiyat qarap şıqsa, swraqtar özdiginen joğaladı. Sapalı videonı bayaulata qarap şıqsañız, «mäyittiñ qozğalğan qolı» degeniñiz köliktiñ terezesindegi su tamşısı nemese kirdiñ tüyiri ekeni anıq bayqaladı.

Sol beynejazbada köliktiñ oñ jaq aynasınan onıñ artında qalğan beyneden mäyittiñ otırğan keypi payda bolatın sät bar. Biraq sodan  birneşe sekund bwrın kölik onıñ janınan ötkende mäyit ayaqjoldıñ üstinde jatqan.

Aynadağı artqı körinistiñ bwrmalanu äserin reseylik nasihatşılar fakt retinde körsetti.

Alayda, eger beynedegi däl osı sätti qaytadan bayau qozğalıspen tolıq qarap şıqsañız, aynadağı artqı körinis şağılısu saldarınan bwrmalanıp körinetinin anıq bayqay alasız. Mısalı, jük köliginiñ korpusı men artta qalğan üyler de däl osılay bwrmalanıp körinedi. Sonımen qatar, aynada körinis beretin osı videonıñ bağıtındağı basqa nısandar da däl osılay bwrmalanadı. Bwl köpke belgili effekt jäne onı osığan wqsas büyir aynalar tüsirilgen köptegen

;ab_channel=skullYDazed">beynerolikterden köruge boladı.

Sonday-aq, 2022 jıldıñ 9 säuirinde «Kladbişe feykov»  Telegram-arnasında jariyalanğan üşinşi video da bar. Onıñ sipattamasına säykes, keyinirek jurnalisterge körsetu üşin ukraindıq äskerilerdiñ onda Buça köşelerine mäyitterdi qalay jayğastırıp jatqanı tüsirilgen. Bwl beynejazbanı jüzdegen Z-arnalar repost jasadı, onı reseylik telearnalar jarısa körsetip, körermenderdi Buçadağı oqiğanıñ qoyılım ekenine tağı da sendirdi.

Şın mäninde, tüpnwsqa beynejazbanı 2022 jıldıñ 2 säuirinde Associated Press (AP) aqparat agenttigi «Soldiers pulling body with cable, wary of the body being booby-trapped» (Äskerler mina qwrılğan dep qorqıp, mäyitti trostıñ kömegimen tartıp jatır) degen taqırıppen jariyaladı. Öytkeni, orıs äskerleri tipti ölikterden bastap, bärine Buçadan şıqpas bwrın mina qwrıp ketken bolatın. 1 säuirde Buça qalalıq keñesiniñ hatşısı Taras Şapranskiy bwl turalı eskertse, keyin bwl aqparattı Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy de rastadı.

«Tüsirilim qarsañında ğana öltirilgen»

Reseylik ügit-nasihat sonımen birge «Buça köşelerindegi adamdardıñ mäyitterinde olarğa tän daqtar men siresu belgileri joq, jaralarındağı qan wyımağan, bwl olardıñ tiri «ärtister» nemese ukraindıq radikaldar tüsirilim qarsañında ğana öltirgen rasımen ölikter ekenin körsetedi» dep mälimdedi.

Nasihatşılardıñ bir maqalası tipti «Şılği ötiriktiñ mäyittik uıtı» degen ataumen jarıq kördi jäne bwl äzil emes.

Bwl mälimdemeni köptegen (ondap sanalatın) sputniktik fotosuretter men beynejazbalar oñay joqqa şığaradı. Atap aytqanda, Buçanıñ ğarıştan tüsirilgen fotosuretterinde säuirdiñ basında tabılğan köptegen ölikterdiñ köşede wzaq uaqıt, kem degende üş apta jatqanı ayqın körinedi.

Mısalı, 11 naurızdağı suretten bükil älemdik baspasöz keyinirek köretin jerlerde YAblonskaya köşesinde jatqan 8 ölikti köruge boladı. 21 naurızda Maxar kompaniyası tüsirgen tağı bir suretten Buça köşelerinde payda bolğan üş mäyitti köruge boladı, olar säuir ayınıñ basına deyin sonda jata berdi. Osınau sputniktik suretter men olardıñ qay jerge tiesili ekenin The New York Times egjey-tegjeyli  taldağan.

Olay bolsa, jäbirlenuşilerdiñ mürdelerinde nelikten mäyittik daqtar men siresu belgileri bolğan joq? Öytkeni, sot-medicinalıq sarapşılardıñ (sonıñ işinde VVS jurnalisterine bergen tüsiniktemeleri rastalğan şeteldik mamandardıñ da) aytuınşa, siresu belgisi adam qaytıs bolğannan keyin birneşe sağattan keyin bastalıp, birneşe künge sozıladı, biraq birneşe künnen keyin ketip qaladı, al qaytıs bolğannan keyin birneşe aptada tipten izi de qalmaydı.

Mäyitterdiñ janında qan joq degen sözge kelsek, qılmıs qısta, adamdar jılı kiim kiip jürgen kezde jasalğanın wmıtpağan jön. Köp jağdayda qan olardıñ kiimderine siñip ketken nemese ölikterdiñ astında jinaldı.

Sonımen qatar, reseylik ügit-nasihatşılar qan jinalğan jerler men mäyittik daqtar körinbeytin sapasız, tüssizdendirilgen fotosuretterdi qasaqana paydalanğanın ayta ketu kerek.

 

«Adamdar Ukraina äskeriniñ artilleriyalıq atıstarınan qaza taptı-mıs»

Degenmen, bwltartpas dälelderdiñ ıqpalımen, Dmitriy Kiselev siyaqtı reseylik nasihatşılar Buçada qaza tapqandardıñ tüsirilimnen keyin orındarınan twrıp, şay işuge ketken ärtister emes, şınımen opat bolğanın moyındadı. Degenmen, olardıñ ölimine kinäli Ukraninanıñ qarulı küşteri dep ayıptaldı.

Orıstar Buçadan ketkennen keyin, ukrain äskerleri qalağa jaqındap kelip, jappay artilleriyalıq qarumen nısanağa aluınan beybit twrğındar qırıldı dedi.

Köptegen foto jäne beynejazbalarda qalğan däleldemeler qaza tapqandardıñ qoldarı baylaulı, qaraqwstan atıp öltirilgen  adamdar ekenin beyneleydi. Ärine, artilleriyalıq snaryadtar mwnı istey almas edi.

Sonımen qatar, reseylik äskerilerdiñ ukraindıqtardı öltiruiniñ  tikeley beynejazbağa tüsirilgen dälelderi bar. 

«Olardı öz adamdarı öltirdi»

Tağı bir tanımal reseylik feyk «orıstar ketkennen keyin  reseyliktermen ıntımaqtasqanı üşin «ukraindıq jazalauşılar» öltirgen adamdar ekenin» aytadı. Dälel retinde qwrbandardıñ köpşiliginiñ qolındağı aq tañğıştar keltirilgen, olar bwl Resey armiyasın qoldauşılardıñ belgisi-mis deydi.

Şındığında, reseylik äskeriler qalanıñ barlıq beybit twrğındarın köşege şıqqanda aq tañğış tağuğa mäjbürlegen. Bwl Buça azat etilgenge deyin, naurız ayınıñ ortasında belgili boldı jäne Buçanıñ basıp alınu oqiğasın basınan keşirip, aman qalğandardıñ bäri bwl turalı aytadı. Mısalı, mına jerden onşaqtı osınday kuägerlik äñgimelerdi köruge boladı nemese jergilikti twrğındar mäyitterdi körsetip, köptegen ölim jazasına kesu oqiğaları turalı egjey-tegjeyli aytıp beredi.

Sonımen qatar, aq tañğış belgiler qasaqana jasalğan äskeri qılmıstıñ tağı bir jarqın däleli bolıp tabıladı. Öytkeni, äskeriler beybit twrğındarğa tiesili ekenin ayqın körsetken adamdarğa qaratıp oq jaudırdı.

«Mwnda bir ğäp bar»

Nasihat Reseyge tağılğan ayıptardıñ negizsiz ekenin jäne täuelsiz aqparat közderimen rastalmağanın alğa tartadı. Sonımen birge, Ukraina halıqaralıq tekseru jürgizuge jäne oğan reseylik mamandardı tartuğa qwlıqsız dep aytıladı.

Säuir ayınıñ basınan bastap Buçada köptegen halıqaralıq BAQ jurnalisteri, sonday-aq ukrainalıq jäne halıqaralıq tergeuşiler jwmıs istey bastadı, olar barlıq anıqtalğan qılmıstardı mwqiyat tirkep, qwjattadı.

Köptegen dälelder, ayğaqtar men kuägerler Buçada jäne Kiev şetindegi basqa da qalalarda mıñğa juıq beybit twrğındı Resey armiyasınıñ äskerileri öltirgenine kümän tudırmaydı. Sonday-aq, qırğınğa tikeley kinäliler de anıqtaldı. Ukrain tarapınıñ mälimetinşe, qılmıstardıñ basım böligin RF Şığıs äskeri okruginiñ 35-şi armiyasına qarastı RF Qarulı küşteriniñ 64-şi jeke motoatqıştar brigadasınıñ äskeri qızmetşileri jasağan.

Orıs äskerleriniñ äskeri qılmıstarınıñ qwrbandarı arasında zorlanğan äyelder bar, olardıñ mäyitin örtep jibermek bolğan, jergilikti bilik ökilderin, balalardı, qarttardı, er adamdardı öltirgen. Keybireuleriniñ qoldarı baylanğan, köpşiliginde azaptau belgileri bar, köpşiligine basınan oq tigen.

Ötken ğasır tarihında wrıs qimıldarı kezinde adamdardı jappay öltiruge bağıttalğan birneşe oqiğa bolğan, olardı asqan qatıgezdigi üşin «qırğın» atağan. Bwl Srebrenica, Katın' jäne Sal'vadordıñ Mosota auılındağı qırğın jäne t.b.

Biraq osı qılmıstarğa kinäli dep tanılğan tarap ärqaşan ayıptaulardı üzildi-kesildi joqqa şığardı. Keyin, köptegen jıldar, tipti birneşe ondağan jıldar ötse de, jaña bilik öz jauapkerşiligin moyındap, keşirim swradı jäne özderiniñ aldındağılardıñ jasağan äskeri qılmıstarın ayıptadı. Serbiya – Srebrenicadağı qırğın üşin, Resey – Katın' qırğını üşin KSROnıñ, Mosota qırğını üşin Sal'vador öz kinäsin moyındadı ...

Bwl jolı da solay boladı.

 

JOBA TURALI 

Reseydiñ Ukrainada keñ auqımdı soğıs bastağanına bir jıldan astam uaqıt boldı. Biraq ukrain taqırıbına qatıstı jalğan nasihattıq aqparattı Resey bwdan äldeqayda erterek tarata bastağan. Internette «Gorlovka Madonnası» («gorlovskaya Madonna»), Ukrainadağı biologiyalıq zerthanalar, Reseydi aynala qorşağan «NATO äskerleri» jäne basqa da osınday köptegen jalğan aqparattar men qoldan jasalğan beynematerialdar birneşe jıldan beri taraluda.

 Ökiniştisi, qazaqstandıqtar arasında osığan senetinder az emes jäne arnayı operaciyanı Resey birinşi bastamağanda, Ukraina şabuılğa kirisetin edi dep kämilsiz ilanadı. Ökinişke qaray, mwnday qazaqstandıqtar mıñdap sanaladı. Reseydiñ Ukrainadağı «arnayı operaciyasın» äli künge reseylik narrativ negizinde qabıldaytındarğa, Kievti nacister jaulap aldı, Resey armiyası tek äskeri nısandarğa şabuıl jasaydı dep sanaytın otandastarımız jäne osı taqırıpta jazatın jurnalister men redakciyalar üşin biz  feykterdi äşkereleytin jeti maqala dayındadıq.  

Bwl «Ukrainadağı soğıs: feykterdi äşkereleu» attı toptamanıñ ekinşi maqalası. Birinşi maqala mına silteeme boyınşa:  «Donbass 8 jıl boyı bombalandı».

 

Jobağa qatısqan jurnalister tobı: Nazira Därimbet, Oksana Makuşina, Vladimirom Radionov jäne Aleksandr Zakladnıy.