«Balalarımızdıñ qanına twnşığıñdar»: Tarazdağı «Äruaqtar sotı» qalay ötti?

Taraz qalasında qandı qañtar qırğınında oqqa wşqanı jäne tiri qalğanı bar toğız adamğa sot ükimi oqıldı. Sud'ya marqwmdar men közi bar sottaluşılardıñ bärin ayıptı dep tanıdı. Qorğau tarabı ayıppen kelispeydi, jalğan jala dep esepteydi. Ükimge qarsılıq, qısımğa wşırağan qaralı otbasılar, alqalağan arnayı jasaq… Daumen bastalıp, şumen ayaqtalğan alğaşqı sot instanciyasınıñ soñğı otırısın bayandayıq. 

Jurnalisterge kedergi jasauğa ädettengen sot

Otırıs bastalğanğa deyin sot qızmetkerleri jurnalisterdi zalğa kirgizbey jartı sağattay bögedi. Körşi bölmede monitor arqılı baqılaudı swradı. Özin tanıstırudan bas tartqan baspasöz qızmetiniñ ökili esik aldında tilşilerdi ötkizbey twrdı. Maska taqqan ol «Men qızmet babındamın, özimdi tanıstırmaymın» dedi.  

Zalğa kiruge kedergi keltirgen tağı bir qızmetker «meniñ atı-jönim kerek emes» dep jasırıp baqtı. Monitordan baqılauğa dayındalğan degen «arnayı zal» tar, qırıq şaqtı adam iıq tiresip otırdı. Aqırı öziniñ Erbol Düysenbaev ekenin aytqan Taraz qalalıq sotınıñ törağası aşıq sot otırısındağı jurnalisterdiñ qwqığı turalı Joğarğı sottıñ qaulısın eske salğan soñ ğana operatorlarğa rwqsat etti.

«Sizder ädeyi uaqıt alıp twrsızdar» dep jazğırdı törağa Düysenbaev sud'yanıñ keşigip kelgenin eskermesten. Taraz sotı aşıq otırıstardıñ özinde jurnalisterdi zalğa kirgizbeydi, negizsiz türli erejemen BAQ qızmetin şekteydi. Osılayşa tilşilerge kedergi keltirumen sot procesi belgilengen uaqıttan bes-on minutqa keşigip bastaldı.

Üş ay işinde ötken 59 otırısta sud'ya jurnalisterdi sot zalına kiruge tıyım salğan. Saldarınan körşi bölmedegi monitordan videoğa tüsiruge tura kelgen edi. Tipti jeltoqsanda  almatılıq tilşiler barğanda sot otırısın äldebir tüsiniksiz sebeppen keyinge şegerip tastağan kezi de bolğan. 58-otırısta sud'ya Bağdat Törebekwlı özi joq kezde de tilşiler sot zalına mülde kirmesin, jolamasın degen şeşim qabıldağan.

Öli-tirini tügel jazıqtı dep tapqan sud'ya ükimi

Jurnalisterge qırın qaraytını tilşilerge qarsı negizsiz ereje oylap tabuımen bayqalğan sud'ya Bağdat Törebekwlı bwl jolı, ükim oquğa maskasız keldi. 24 minut oqılğan ükimniñ resmi böligine säykes sottaluşılardıñ barlığı ayıptı dep tanıldı.

Tiri tört qañtarşığa:..

Qazaqstan Respublikası atınan jariyalanğan ükimde 9 adamnıñ barlığı ayıptı dep tanıldı. Taratıp aytqanda, közi tiri tört qañtarşınıñ biri – 45 jastağı jambıldıq Marat Bekbauovqa Qılmıstıq kodekstiñ 272-babı 2-böliginiñ «jappay tärtipsizdikke qatısu» aybımen kinäli dep tanıldı. Bir jıldan beri küzetpen tergeu izolyatorında bolğan oğan jazası tolıq ötelmegen bwrınğı sottılığı sebepti eki jılğa bas bostandığınan ayırdı. Sonday-aq jaza öteu kezinde alkogolizmnen mäjbürli türde emdeu şarasın tağayındadı. 

Däl osığan wqsas ayıppen 36 jastağı Ğani Kerimbaev ta kinäli dep tanıldı. Tağayındalğan üş jıl bas bostandığınan ayıru jazası küzde qabıldanğan «Raqımşılıq jasau turalı zañ» ayasında 9 ayğa deyin qısqardı. Osığan deyin on ay tergeu qamauında otırğan är küni eki täulikke eseptelip, jazası tolıq ötelgen dep tanıldı. Ükim küşine engenşe jaramdı qolhat negizinde birden sot zalınan bosap şıqtı.

Jappay tärtipsizdikke qatıstı (QK 272-babı 2-böligi) degen ayıppen 24 jastağı Nwrbol Erejepov kinäli dep tanıldı. Säykesinşe üş jıl merzimge bas bostandığınan ayıru jazası raqımşılıqpen 9 ayğa şeyin qısqardı. Eşqayda ketpeu jönindegi qolhatpen jürgen Erejepovtiñ ülgili tärtibin eskere otırıp, bwl merzim şarttı jaza türine auıstırıldı. Toğız ay ötkenşe probaciya qızmetiniñ baqılauında boladı.

50 jastağı Ashat Taşekeevti ayıptau aktisinde körsetilgen 272-baptıñ 1-böligindegi qılmıstıq qwramnıñ bolmauına baylanıstı aqtap, biraq 3-böligimen kinäli sanap, eki jılğa bas bostandığınan ayıru tağayındaldı. Raqımşılıq şeñberinde jazadan bosatıldı. On ay tergeu abaqtısında otırğan Taşekeev sot zalınan bosap şıqtı.

Toqeteri, közi bar tört azamattıñ barlığı kinäli dep tanıldı da, de-fakto bireui Bekbauov jazasın türmede öteytin bolıp şeşildi.

Qañtar qwrbandarına:..

21 jasında mert bolğan Erjan Bayjanovqa Qılmıstıq kodekstiñ eki birdey ayıbımen (272-babı 2-böligi «Jappay tärtipsizdikke qatısu» jäne 287-babı 3-böligi «Atıs qaruın, oq-därilerdi zañsız iemdenu, alıp jüru») kinäli dep tanıldı. Prokuror tap osı eki ayıppen jazalaudı swrağan tağı bir marqwm Rays Rısbekovtiñ 287-bapqa qatısı joğı anıqtalıp, aqtaldı. Qarusız bolğanı däleldengen 19 jastağı bozbala alañda atılğan. Jalpı sot bes marqwmnıñ bärin birdey jappay tärtipsizdikke qatıstı degen ayıppen jazıqtı dep tanıdı. Olardıñ qatarında Bayjanov jäne Rısbekovtermen qosa, 20 jasta qaza tapqan Toqtar Oşaqbay, 46 jasında opat bolğan Isatay Donbaev, 18 jasında öltirilgen Nwrswltan Quatbaev bar.

Ükim qararımen marqwmdar qazasına baylanıstı jazadan bosattı.

Sud'ya auır qılmıs jasadı dep tanığan Marat Bekbau, Ğani Kerimbaev, Nwrbol Erejepovtan jäbirlenuşiler tölemaqı qorına 20 AEK (61 mıñ teñge), Ashat Taşekeevten 15 AEK (45 mıñ teñge) köleminde mäjbürli tölem öndiruge ükim etti. 

Törebekwlı resmi ükim on künde küşine enedi dep, jaza tağayındamasın 18 minut tüsindirdi.

Sud'yanıñ aqılı – «ayqay-şu kerek emes»

Sud'ya Bağdat Törebekwlı söz soñında sottaluşılardıñ tuıstarına qarata «wldarıñız üyde otıruı kerek edi» dedi. 

– Sot marqwmdardıñ ayıbı tolıq däleldendi degen twjırımğa kelip otır. Özderiñiz bilesizder, 3 qañtardan bastap (2022 jıldıñ – QT) el prezidentiniñ jarlığımen tötenşe jağday engizilgen. Bükil el twrğındarı tiisti därejede habarlanğanına qaramastan, sottalğan twlğalar alañğa kelgen. Ata-analar sizderge de aytayın, ol uaqıtta wldarıñız üyde boluı kerek edi. Alañğa şığuğa bolmaytın, – dedi Törebekwlı. 

Procestik şığındar memleket esebinen ötelgenine nazar audardı. Birinşi satıdağı sot ükimimen kelispegen jağdayda taraptar on bes kün işinde appelyaciyalıq şağım tüsiruge qwqılı ekeni aytıldı.

«Eşqanday ayqay-şu şığarudıñ qajeti joq. Kelispeseñizder tiisti sot satısına jüginuge qwqılısızdar» dedi sud'ya ata-analarğa qarata.

Sot jasaqtıñ kömegimen zaldan ketkende

«Ükim boyınşa tüsiniksiz jeri bolsa, swraqtar bolsa, swrasañızdar boladı?» degen sud'ya Törebekwlı marqwmdardıñ zañdı ökilderi qoyğan saualdıñ birde-birin tıñdamadı.

Ükim oqılğannan keyin sot zalında sottaluşılardıñ tuıstarı jazamen kelispeytinin aytıp, narazılıq bildirdi. Zalğa arnayı jasaq sau etip kirip keldi de, sud'ya men ata-analardıñ ortasına şep qwrıp twrdı. Oqiğanı qalt jibermey qadağalap jürgen Jambıl oblıstıq prokuraturasınıñ özin tanıstırmağan ökili (sottağı äriptesteri Almaz Jwmabekov dep ataytın – QT) bet-jüzin bürkegen jasaqqa adamdardı zaldan şığaruğa tapsırma berdi.

Narazılar «Tarazda ädil sot joq», «Jazıqtı degenge bir dälel joq», «Nege öytesiñder?», «Sud'ya, bala-şağañnıñ qızığın körme», «Ölgen adam söylemeydi dep, barlıq ayıptı artasıñdar ma?!», «Ölgen adam söylemeydi dep istegeni» dep ayqayladı. Zaldan şıqqanda sot ğimaratınıñ foyesinde sottaluşı marqwm Isatay Donbaevtıñ äpkesi Şolpan Donbaeva «Ne üşin aqtalmadı? Kinäli ekenine dälel joq qoy, artında qalğan üş balasına ne aytamın» dep jılap qaldı. Küyzelisten densaulığı naşarlap, jedel järdem kömegine jügindi. 

«Ölip qalğan adamdar kinäli me sonda, öltirgenderdi tabıñdar» dep küyine ayqayladı. 21 jastağı wlınan ayırılğan Baqıtjan Şıñğısbek «marqwmdarğa tınıştıq bermeysiñder me, Toqaevtıñ «Ädiletti Qazaqstanı» qayda? Sud'yanıñ ayıptaytınday bir däleli joq» dep aşındı. 

Aşuğa bulıqqan köpşilik «Tarazdan basqa jerde de sot bar. Balamdı öltirgende qayda boldıñdar? Balalardıñ äkesin, öltirgen adamdı tauıp beriñder. Sot kezinde adamdı öltirip alañğa äkep tastağanı aytıldı ğoy, soñına deyin küresemiz. Qayta qaralsın, tağı sotqa beremiz» dep talap qoydı. 

Ğimarat aldında jılap-sıqtağan toptı arnayı jasaq baqılap twrdı. Qwqıq qorğau organdarınıñ key qızmetkerleri jağdaydı video qwrılğığa tüsirip twrğanına narazılıq tudı. Ata-analardıñ qarsılığına qaramastan tüsirilimdi jalğastırdı. «Qoğamdıq tärtipke jauap beredi deysiñ, qoğamdıq jauapkerşilik senderde qayda?» dedi.

Arnayı jasaq pen azamattıq kiimdegi organ ökilderi tobı jäne sottaluşılardıñ tuıstarı arasında kikiljiñ boldı. Narazı ata-analar arnayı jasaqqa «Qañtarda bizdiñ balalarımızdı atqan sendersiñder», «artımızdan añdudı qoyıñdar», «bireudiñ qarğısın alğanşa, mına jwmıstan şığıp ketpeysiñder me?», «Qañtarda bäriñ tastap qaştıñdar ğoy, qayda boldıñdar?», «Qañtar qaytalanğanın qalaysıñdar ma?» dedi. Altı balasınıñ twñğışı, qolğanatı 19 jasında öltirilgen Rays Rısbekovtiñ anası atqan qılmısker anıqtalıp, jazalanbasa özine qol jwmsaytının ayttı.

 Jwrttıñ janayqayı: «Balalarımızdıñ qanına twnşığıñdar» 

Nigora Zakaryaeva:

– Sud'ya bilimsiz. Wlım kisi qolınan azaptalıp öldi. Bizge Tarazda ädil sot bolmaydı dep qanşama aytılıp edi. Äulieata ğoy dep senip edik. Sud'ya bwl atqa layıq emes. Eger ayıptı dep eseptese, balamdı tiriltip äkep, sot zalına qoyıp twrıp sottasın. Olay qolınan kelmey me marqwmdardı aqtau kerek edi. (Prokurorğa qarap – QT) Balamdı öltirgen, bel-qabırğasın, ayağın sındırğan, şatınan atqan adamdı tauıp beresiñder. Prokuratura sonı istep, sodan keyin barıp sottaysıñdar. Sırttan eşkim kelgen joq. Olar osında jür.

Arnayı jasaq qızmetkeriniñ biri sottaluşı marqwmnıñ äkesin balağattap, şep işinde «ayırıp ketu kerek» dedi degen küdikke ilinip, janjal üdedi. Marqwmdardıñ jaqını «Balalardı öltirgeni bılay twrsın, endi ata-analarğa şığayın dedi me mınalar?..» dep aşındı.

– Aqtağanşa qoymaymız. Sotta eşqanday dälel bolğan joq. Jalğan kuälerdiñ sözimen ölgennen keyin özin aqtay almaytının bilip istep otır. Ädildik joq bizde. Soñına deyin baramız. Bauırımnıñ balalarına ne aytamın..? – dedi Şolpan Donbaeva.  

«Tınış jürmeseñ, şest' sekunda is qozğatıp jiberem» 

Baqıtjan Şıñğısbek:

– Jambıl oblısı Policiya departamentiniñ ekstremizmge qarsı küres basqarması basşısı Nauatbek Serpenwlı Qalımbetov qaltaña esirtki salamın dep qorqıtadı. Sol kisimen kezdesken sayın bopsalap, qoqan-loqı körsetedi. Şest' sekundta podstava jasap, sottatıp jiberemin deydi. Oğan balamdı atqan adamdı tauıp ber dedim. Neşe märte osılay etip keledi. Artıña adam salıp qoyadı. Biz sonda qauipti qılmıskermiz be, terroristiñ äkesi me edik? Qattı qısım körsetip jatır. Qit etse, bir närse qılıp türmege tığam deytini ras. Qaytalap aytqım keledi – eger mağan birdeñe bola qalsa, meni qamap, jalalı etse, osı kisiden köriñizder. Qayda jürsem de, ne istesem de artımnan kölikpen adam añdıp jüredi. Köligime tıñdau qwrılğısın salıp qoyğan boluı da mümkin, küdiktenem, – dep alañdadı.

Biıl qañtar ayınıñ basında kabinetinde «tınış jür, büytip jiberem, söytip jiberem, kimge senip jürsiñ, seni bir-aq sätte qaramağımdağılar seni suretke tüsiredi, adam jinap jür dep is qozğap jiberem» dep doq körsetti deydi Şıñğısbek.

Baqıtjannan bölek perzenti oqqa wşqan tört ata-ana da arnayı qızmet jäne qwqıq qorğau organdarı qızmetkerleri artına kisi salu, añdu, jelidegi akkaunttarın baqılau, köpe-körneu jolın kesu siyaqtı zañğa sıyımsız äreketterge jii baratının rastadı. Tilşilerge azamattıq kiimde añdıp jüretin qızmetkerlerdiñ foto, videoların da joldadı. 

Birneşe sot otırısına barğan jurnalister prokuraturanıñ azamattıq kiimdegi lauazımdı qızmetkerleri ğimarat işi-sırtın toruıldap, marqwmdardıñ ata-anaların baqılap jürgenin körgen.

QT oblıstıq departamenttiñ saytındağı qızmettik nömirge habarlasqanımen, baspasöz qızmeti twtqanı kötermedi. PD basşılığınan telefonğa jauap bergen hatşı tergeu qızmetine, al ol Antikor men prokuraturağa siltedi. Saldarınan naqtı jauap alu mümkin bolmadı.

Tarazdağı Qañtar tergeuine köñili tolmaytındar köp

Marqwmdardıñ tuıstarı jurnalisterge aldağı uaqıtta apellyaciyalıq sotqa, nätije bolmasa, Joğarğı jäne Konstituciyalıq sotqa deyin şağımdanatının ayttı. 

Bilik mälimetinşe, bıltır Tarazda Qañtar oqiğasında 15 adam oqqa wşqan. Adam ölimi boyınşa qozğalğan isterdiñ barlığı jabılğan. Marqwmdardı atqandardı anıqtaudıñ ornına olarğa qarsı qılmıstıq is qozğadı. Osımen sot ükimi jeti marqwmdı qılmısker dep tanıdı.

The Qazaq Times