2020 jılı älemde bolatın eleuli oqiğalar. Foto: UNIVERSAL HISTORY ARCHIVE

Älem elderi jaqında ğana jaña bir jıldı qarsı alıp, ötken jılın qorıtındıladı. Ötken jıl elimizde ğana emes, dünie jüzinde de qızu sayasi, ekonomikalıq, äleumettik özgeristerge tolı boluımen este qaldı. Degenmen 2020 jılda da älemdi birqatar mañızdı oqiğalar kütip twrğanı anıq, sonıñ bizge belgili bolğandarın tize keteyik.

Tayuandağı (Tayvan') saylau Beyjiñdi alañdatuı mümkin

Tayuanda prezident saylauı asa qızğın ötude. Gonkong tolquınan keyin jäne AQŞ-Qıtay qarım-qatınası, Qıtay-Tayuan qatınasına baylanıstı Tayuandağı bwl sayasi jağday älem nazarın özine audarıp twr. Sebebi, resmi Beyjiñ biligi Tayuandı öziniñ bir provinciyası qatarında körsetkenimen, Tayuanda derbestikke degen wmtılıs küşeydi. 11 qañtar küni bolatın saylauda derbestikti jaqtauşı qazirgi prezident Cay Invın hanım jeñip şığuı mümkin dep kütilude. Gonkongdağı tolqudan keyin Qıtay öñirdiñ twraqtılığın saqtauğa tırıstı. Biraq, Tayuandağı saylau nätijesi Beyjiñniñ şımbayına batuı bek mümkin.

Tayuan prezidenti AQŞ-qa alğıs ayttı. Foto: VOA.

«Arab köktemi» qaytalanuı mümkin

Orta Şığıstağı şielenisterge baylanıstı Arab elderindegi bwlğaqtıñ qolamtası äli de twtap jatır. Esteriñizde bolsa, 2011 jılı birqatar arab elderinde bilikke qarsı ereuilderden keyin ükimetter almasıp, sol kezdegi auqımdı özgeristerdi halıqaralıq sayasi sarapşılar «Arab köktemi» atap ketip edi. Bıltır da Aljir, Mısır, Sudan, Livan jäne Irak qatarlı elderde soğan wqsas ereuilder boldı. Onıñ aldı ükimettiñ qarulı küşpen janıştauına deyin jetti. Osığan qarap köptegen sarapşılar biılğı jılı «Arab kökteminiñ» qaytalanu ıqtimaldığı joğarı dep boljaydı.

Nazar audararlığı, bıltır auqımdı narazılıq şaralarmen köbirek atalğan osı elder 2011 jılğı «Arab kökteminde» tınış bolğan edi. Halıqaralıq sarapşılar bwl elderdegi narazılıq şaraları körşiles elderge qaray jayıladı dep boljap otır. Arab elderindegi qazirgi jağday 2011 jıldağıdan da kürdelilese tüsti. Olar öz ükimetteriniñ memleket basqaruına riza emes, auqımdı reformanı nemese el ükimetiniñ tolıqtay bilikten ketuin talap etude.

Narazı iraktıq jastar. Foto: AFP/GETTY IMAGES.

AQŞ prezident saylauı älem nazarın audaradı

AQŞ-tıñ qazirgi prezidenti Donal'd Trampqa impiçment jariyalanıp jatır. Demokratiyalıq partiya bolsa öz liderlerin äli belgilep bolğan joq. Biıl ötetin prezident saylauında kimniñ jeñiske jetetinin anıqtau qiın. Prezident saylauınan bwrın AQŞ biliginde Senattağı saylau asa mañızdı. Qaraşada ötetin bwl saylauda Respublikaşıldar partiyası jeñilip qaluı mümkin degen boljam köbirek kezdesedi. Zañğa özgerister engize alatın jäne byudjetti basqara alatın bwl bilik qwrılımınan ayırılsa, Respublikaşıldar öz sayasatın jürgize almay qaluı mümkin.

AQŞ prezidenti Donal'd Tramp. Foto: https://24tv.ua

Tokio Olimpiadası ötedi

4 jılda bir ret ötkiziletin Olimpiada oyındarı 24 mausım küni Tokioda şımıldıq aşadı. Doping dauına baylanıstı bwl sporttıq bäsekege reseylik sportşılar öz eliniñ atında qatısa almay qaluı mümkin. Bwğan qosa Tokio Olimpiadasında jas sportşılar älemdik rekordtardı köbirek jañartadı dep kütilude. Olimpiada oyındarı 9 tamız küni märesine jetedi.

5G jäne 5 mlrd internet qoldanuşı

Älemde internet qoldanuşılar sanınıñ jıldan jılğa eselep ösip kele jatqanı belgili. Bıltır internet qoldanuşılar sanı 367 mln adamğa köbeygen. Al, bil älemniñ 5 milliard twrğını internet qoldanatın boladı dep boljap otır. Bwğan 5-şi wrpaq baylanıs jüyesi öz äserin tigizedi. 2020 jıldan bastap älemde 5G internetin qoldanu keñ etek ala bastaydı.

Afrikada ekonomikalıq ösu qarqını küşeyedi

Bıltır mamırda Afrikadağı 54 memleket erkin sauda kelisimine qol qoydı. Bwl kelisimniñ jemisi 2020 jılı anıq körinbek. Afrika elderiniñ öz ara sauda qatınası 20 payızğa, Aziya elderimen sauda kölemi 59 payızğa, al Europamen sauda kölemi 69 payızğa deyin joğarlaydı dep boljanğan. Erkin sauda kelisimine say kedendik salıqtar jeñildetiledi nemese bütindey alınıp tastaladı. Bwl tauarlardıñ bağasın arzandatadı jäne bäsekege baylanıstı sapasın arttıruı mümkin delingen. Afrika elderiniñ erkin sauda kelisimine kirui älemde alıp bazardıñ aşıluı retinde qabıldanuda. Bwğan öndirisi damığan elder barınşa nazar audarıp otır.

Klimattıñ jıluı ekinşi mwzdıq däuirin tudıruı mümkin. Foto: Yahoo.

Klimat özgerisi jäne Greta bastaması

2019 jılı jahandıq jılınudan bolğan klimattıq özgerister ayqın köringen jıl boldı. Älemniñ birqatar jerlerinde joyqın dauıldar men aptap ıstıqtan adamdar zardap şekti. Bwdan tıs orman örti, su tasqını sekildi jaratılıstıq apattar da jiiledi.

Klimat özgerisiniñ aldın aluğa dabıl qaqqan jaz jetkinşek Greta älem halqın wşaqpen saparlaudan bas tartuğa şaqırdı. Osığan baylanısı 2020 jılı damığan elderdegi jihangezder arasında wşaqtan köri poyız ben keme arqılı sayahattau ürdiske aynaluı mümkin dep boljanğan.

“The Qazaq Times”