Idlibtıñ strategiyalıq mañızı zor. Foto: IRIN News.

Süriyanıñ Idlib aymağında Başar Asad rejimi Reseydiñ qoldauımen qarulı operaciyaların bastauğa jaqın twr. Bwl Süriyadağı azamattıq soğıstıñ soñğı satısına jetkeninen habar beredi. Sebebi, bwl eldegi oppoziciya küşteriniñ soñğı tiyanağı. Idlibte qarulı qaqtığıs bastalsa bwl Süriyanıñ öz işindegi ğana emes, älemniñ birqatar eline, sonıñ işinde AQŞ pen Europa, Resey, Türkiya, Iran, Izrail' qatarlı eldermen öñirlerge öziniñ äserin tigizedi. Onıñ sebebi osı atalğandardıñ Süriya dauında özindik müddeleri men maqsattarınıñ boluında.

Sonımen, Süriya azamattıq soğısınıñ nüktesi qoyıluı mümkin Idlib aymağınıñ strategiyalıq mañızı nede? Eñ äueli Idlib Türkiya şekarasında ornalasqan. Bas qala Damask pen Türkiya arasındağı mañızdı ötkel. El işinde Aleppo men Homos, Hama jäne Damaskini jalğastıradı. Bwdan tıs, Jer-orta Teñizine jağasındağı Latekiya sındı mañızdı ekonomikalıq aymaqtı Süriyadan bölip twr.

Resey qoldauındağı Başar Asad azamattıq soğıstıñ jeñimpazına aynalğalı twr. Foto: AFP/BBC.

Soñğı jeti jılda Idlib köterilisşiler men jihadşılardıñ şılauında bolıp keldi. Äri, bwl aymaqtağı twrğındardıñ basım köbi Süriyanıñ jer-jerindegi soğıstardan bas sauğalap qaşıp kelgender. BWW mälimetine sensek, aymaqta 3 mln şamasında halıq twradı. Onıñ millionğa juığı balalar.

Idlibtegi ükimetke qarsı qwraldılardıñ äleueti sirä qay deñgeyde? Idlibte soğıs otı twtanar bolsa, şeginerge jolı joq ükimetke qarsı küşter, Başar Asadqa tabandap twrıp qarsılıq tanıtuı mümkin. Bwl soğıstıñ qiyan-keski bolatını anıq. Ükimet armiyasına olardı jeñu oñayğa soqpaydı. Mälimetterde aytıluınşa, birneşe wqsamağan qarulı toptardıñ baqılauındağı aymaqta  30 mıñnan astam qarulı jauınger bar.

Idlibtegi qarulı soğıskerler sanı 30 mıñnan asadı. Foto: The Daily Star

Bwlardıñ arasında «Hayat Tahir äl-Şam» dep atalatın top eñ ıqpaldı. Bwl top müşeleriniñ sanı 10 mıñnan asadı, basım köbi şetelderden kelgen ekstremister qwraydı. Arasında, orta-aziyalıqtar da köbirek toptasqan. «äl-Kaidamen» baylanısı tığız bwl top Idlibte eñ auqımdı territoriyanı öz baqılauında wstap twr. Aytalıq, provinciya ortalığı men Türkiya-Süriya arasındağı qatınas dälizderi solardıñ qaramağında.

Ekinşi orında Türkiya qoldauındağı «Wlttıq bostandıq frontı» twr. Olarğa birneşe islamşıl qarulı toptar da qosılğan. Sonıñ bäri «Azat Siriya armiyasınıñ» qatarına jatadı.

Başar Asadqa qarastı ükimet armiyasınıñ quatı qanşalıq? Süriya azamattıq soğısınıñ jeñimpazı Başar Asad bolatını belgili bolğanday. Oğan qarastı ükimet armiyasın Resey äue küşterimen, Iran jayau äskerlerimen jelep-jebep otır. Orıs wşaqtarınıñ äue soqqıları men parsı jauıngerleriniñ qwrlıqtağı operaciyaları oppoziciyanı köp aymaqtan keri şeginuge mäjbür etti. Bwnday qoldauğa ie bolğan Başar Asad özine qarsı toptardı Damask mañınan türe quıp, Idlibke deyin tıqsırıp äkeldi.

«Idlibtı azat etpey qoymaymız». Bwl jaqında Süriya SİM basşısı jasağan mälimdemede belgili bolğan söz. Sırtqı ister ministri jaqın arada ükimet Idlibti azat etu äreketin jüzege asıratının, adam şığının azaytu maqsatında kelissözderge de jüginetinin, alayda, meyli qanday jolmen bolsa da, Idlibti Damaskige qaratpay qoymaytındarın aytqan.

Bwğan Mäskeu jarısa ün qosıp: «Ükimettiñ öz territoriyasın terrorlıq toptardan tazartuğa qwqığı bar», – dedi. Alayda, Türkiya ükimeti Mäskeumen kelissözder jürgizip, äskeri qadam jasaudan bas tartudı wsınıs etti. Sebebi, Idlibte Türkiya armiyası ornalasqan. Olar aymaqtağı kelisimderdiñ orındaluına qadağalauşılıq etip keldi. Odanda mañızdısı, Idlibte soğıs bolsa, Türkiyadağı 3,5 mln-ğa juıq süriyalıq bosqındarı sanı odan arman köbeyedi.

800 mıñ adamdıq bosqındar ağını – Türkiya men Europanıñ bastı uayımı. Ötken aptada ğana BWW mälimdeme jasap, Idlib qaqtığısı orın alsa, 800 mıñ bosqınnıñ qonıs audaruı mümkin ekenin aytqan. Äri, Idlib soğısı aymaqta bwrın bolıp körilmegen äleumettik dağdarısqa sebepşi boladı dep te eskertken. Idlibtegi jüz mıñdağan twrğın onsızda küyregen ekonomika men dağdarısqa tolı qoğamda qalt-qwlt etip jan saqtap kele jatır. Borağan oqtan bas sauğalağan bosqındarğa Türkiya öz şekarasın birden aşa saluı da neğaybıl.

Idlibtıñ twrğındarı mekeninen bosıp ketse, Türkiya men Europağa jaña problema tuılmaq. Foto: Al Jazeera.

Ara-ağayın ne deydi? BWW-nıñ Süriyadağı arnayı ökili Stefan de Mistura Resey men Süriya ükimetine qaratqan sözinde: «Jihatşılardı joğaltamız dep, jüz mıñdağan jay bwqaranıñ ömirine qorqınış wyalatpañdar», – dedi. Ol jäne dağdarıstı kelissöz arqılı şeşudi, beybit twrğındardı qauipsiz aymaqqa köşirip ketu üşin gumanitarlıq koridor jasaudı wsındı.

Arağayın gumanitarlıq koridor swraydı. Foto: Al Jazeera.

Süriya mäselesi azamattıq soğıs ispetti köringenimen, ol twtas öñirdi qamtıp jatır. Bwl dodada «äl-Kaida» sındı ıqpaldı terrorlıq toptardan tartıp, Türkiya, Iran, Izrail' sındı aymaqtıñ negizgi oyınşıları, AQŞ, Resey sekildi älemdik derjavalar da salım salıp jatır.

Süriya azamattıq soğısı ayaqtaluı Başar Asadtıñ jeñisi me? Qısqaşa aytqanda bwl Başar Asadtıñ tübegeyli jeñisi emes. Oppoziciyalıq küşter jeñilis tapqanımen, Asad rejimine degen Batıs elderiniñ qısımı tolastamaydı. Kerisinşe qıl bwrau odan sayın qısa tüsedi. Sebebi, AQŞ pen Izrail' jäne onıñ Parsı şığanağı men Qızıl teñiz arasındağı odaqtastarı Süriyanıñ mäselesin Iranğa qarsı soğıs maydanı retinde qoldanatını köpten aytılıp keledi. Süriya mäselesine nükte qoyılğan künniñ özinde, Orta Şığısta janjaldıñ otı öşe salmaydı. Alda, Iran men Auğanstan mäselesi Batıstıñ kün tärtibinde twrğanı anıq.

“The Qazaq Times”