EU x China. Foto: Online Forex Trading.

Qıtay ıqpalınıñ artıp kele jatqanı orta aziyalıq bizdi ğana emes, Batıs jwrtında alañdatadı. Qıtay biliginiñ jaña sırtqı sayasatı men ekonomikalıq sayasatı el ıqpalın Euraziya, Afrika, tipti Latın Amerikasına deyin keñeytude. Bwğan Batıs elderi ne iste jatır jäne ne istemek? Sarapşılar ne deydi? Osı taqırıptı qauzap körelik.

Qıtaydıñ reforma jäne sırt elderge aşıq qatınas ornatqannan bergi liderlerimen salıstırğanda Şi Jinpiñniñ bilik pen ideologiyalıq baqılaudı ortalıqtandıru qadamdarı quattı äri tabıstı boldı. Ol ortağa salğan köptegen sayasi wstanımdar arasında «Qıtaylıq bağdarlama» men «Adamzat ortaq twlğa» qatarlı wstanımdarı Qıtaydıñ sırtqı baylanıstarınıñ mañızdı bölegine aynaldı.

Jaqında Boao Aziya Ekonomikalıq forumında «Adamzat ortaq twlğa» ideyasın tağı da atap ötti.  Qıtaydıñ «Şinhua» resmi aqparat agenttiginiñ habarlarında «Qıtay dauısı», «Aziya dauısı», «Älem dauısı» adamzattıñ ortaq twlğağa aynalu däuirin jaqındattı», – dey kelip, Şi Jinpiñniñ sözin alğa tarttı. Jalpı, soñğı kezderi Qıtay öziniñ sırtqı äserine köbirek köñil bölip jatqanı bayqaladı. Osığan baylanıstı birqatar europalıq sarapşılar: «Europa elderine Qıtaydıñ keñeyu qadamın neğwrlım anıq bilui jäne qarsı kürestiñ jaña strategiyaların jasauı qajet», – degen pikir bildirdi.

Qıtaydıñ Europadağı ıqpalı: Batıs-Şığıs Europada birdey emes

2013 jılı Qıtay men Orta, Şığıs Europanıñ 16 eli birlesip, «16+1» ıntımaqtastığın qwrdı. Sonday-aq, «Bir beldeu, bir jol» jobası arqılı Orta jäne Şığıs Europada birqatar infraqwrılımdıq jobalardı investiciyalauğa uäde berdi. «Şinhuanıñ» mälimetine qarağanda, Qıtay Orta, Şığıs Europağa 9 mlrd AQŞ dolları köleminde investiciya salmaq. Aytalıq Varşavada jaña äuejay qwrılısı, Serbiya men Vengriya arasındağı joğarı jıldamdıqtı temir jol qatarlı investiciyalıq jobaları bar.

Degenmen, altı jıldan beri Qıtay tarabı uäde etken bwl jobalardıñ köbi jüzege asqan joq. Keybir Orta jäne Şığıs Europa elderi Qıtaymen tığız qarım-qatınas ornatudan payda tabatındarına kümänmen qaray bastadı. Europalıq Project Sinopsis media jobasınıñ jauaptısı Martin Hala (Martin Hala), Qıtay men Europanıñ qarım-qatınası turalı alañdauşılığın jetkizip, Qıtay men Şığıs Europa arasındağı ekonomikalıq qarım-qatınastıñ Batıs Europamen bolğan baylanıstardan älsiz ekenin, biraq Qıtaydıñ ıqpalı birtindep joğarlap kele jatqanın aytadı.

Martın Hala sözinde: «Qıtaydıñ aqşasınıñ tartımdı bolatını Qıtay «şart qoymaydı». Euroodaqtan bölinetin qarajatqa aşıq bolu jäne qarajat jwmsalımın qadağalau sındı talaptar ere jüredi, Al, Qıtay qarajatında mwnday talaptar joq. Kädimgi qalıptı mämileler üşin paydalanu oñay», – dedi. Onıñ pikirinşe, Şığıs Europa bir kezderi kommunizmnen bet bwrğan, alayda olar Qıtaydıñ kommunizmi basqaşa dep qaraydı. Ol jäne mına bir mañızdı tüyindi atap ötti: «2008 jılğı ekonomikalıq dağdarıs pen 2015 jılğı migraciya dağdarısı şığıs europalıqtardıñ 1989 jılı wmtılğan demokratiyalıq kapitalizm senimine ülken soqqı boldı. Twsta köptegen adamdar Qıtaydıñ «baylıqqa tolı küngey betin» köbirek kördi de, «diktaturadağı teriskey betine» köz jwmdı».

Batıs elderi qalay qabıldaydı?

Germaniyadağı Mercator Qıtay zertteu ortalığı (MERICS) ğılımi direktorı  Kristin Şi-Kupfer (Kristin Shi-Kupfer) Qwrama Ştattağı ükimettik emes wyımdardıñ Aziya odağında söylegen sözinde: «Europa Qıtaydıñ barlıq qadamdarınan saqtanuğa tiis bolsa da, Qıtaydıñ totalitarizmge beyimdelip kele jatqanın tüsinu kerek», – degen oyın ortağa saldı. Ol EO özinñi BAQ-tarına jäne akademiyalarına qarjı bölip, EO birligin nığaytuı kerek ekenin atap ötti.

Germaniyadağı atalğan zertteu ortalığınıñ zertteuşisi Mareyk Ohlberg (Mareike Ohlberg) bwl turalı: «Qıtay Kommunistik partiyası aqparattıq nasihattıñ barğan sayın twraqtılıqtı qamtamasız ete almaytının tanıp jetti. Tek ol ğana emes, halıqaralıq qauımdastıqtıñ qoldauına mwqtaj ekenin, basqa elderdiñ közqarasın tübegeyli özgertui qajet ekenin bildi. «Qıtay bağdarlaması» sayasatı mine osı bağıttağı qadamnıñ biri», – degen pikirin bildirdi. Mareyk Ohlbergtiñ pikirinşe, Europa qarsı şaralardıñ sırtında öziniñ demokratiyalıq jüyesin nığaytuı kerek.

Kaliforniya Universitetiniñ San-Diegodağı bölimi «XXI ğasır jobasınıñ» jetekşisi S'yuzen Şrik halıqaralıq strategiyadağı Qıtay men Reseydiñ wqsastıqtarı men ayırmaşılıqtarın salıstıra kele, eki eldiñ türli ekonomikalıq müddege ie ekenin alğa tartadı. Resey bolsa iri energetikalıq el retinde mwnay bağasınıñ joğarılauın ümit etedi. Sondıqtan, älemdegi, äsirese Orta-Şığıstağı twraqsızdıq Reseyge köbirek payda äkeledi. Biraq, Qıtay üşin twraqtı sırtqı jağday barınşa tiimdi.  S'yuzen sözinde: «Sayasi jağdaylarğa keletin bolsaq, Putin demokratiyalıq Batıs elderindegi sayasi jağdaydıñ twraqsızdığınan ümitker. Bwl twrğıda Şi Jinpiñ «büldiruşi» bolğısı kelmeydi, alayda qwrmet pen märtebege ie bolğısı bar. Bwl Batıstıñ onımen ıntımaqtasuına mümkindik berip otır», – dedi.

Bwl pikirlerden Europa men Qıtay arasındağı tirestiñ auqımdılığın añğaruğa boladı. Onıñ üstine Qıtay men Batıs arasındağı qarsılastıq Resey men Batıs arasındağı şielenisten basqaşa bolmaq.

“The Qazaq Times”