قازاقستان الەمنىڭ ىقتيمال جاڭا ميگراتسيا تولقىنىنا دايىن با؟

سوڭعى ون جىلدىقتاعى جاھاندىق گەو-ساياسي بولمىستىڭ كارتيناسىنان ءبىز حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ كۇردەلى جاڭا كەزەڭگە اياق باسقانىن اڭعاردىق. بۇدان ون جىل بۇرىنعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا بۇگىنگى الەمنىڭ گەوساياسي بەت-بەينەسى الدە قايدا كۇردەلى قايشىلىقتارعا، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالقى داعدارىستارعا تولى. تاياۋ بىرنەشە جىل ىشىندە تۇتاس الەم كۇردەلى جاھاندىق جاعدايلاردى باستان وتكەردى. گەوساياسي قايشىلىقتاردان تىس Covid-19 ۆيرۋسىنىڭ جاھاندىق پاندەمياسىن، سونىڭ سالدارىنان بولعان ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ السىرەۋى، جاھاندىق جەتكىزۋ تارماقتارىنىڭ ءبۇلىنۋى قاتارلى. ال، قازىر رەسەي-ۋكراينا سوعىسىنا بايلانىستى الەمدە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ جاڭا پروبلەمالارى تۋىنداپ وتىر.

دەمەك، بۇل ۇردىستەر الەم ەلدەرى ءۇشىن قاقتىعىستار مەن قايشىلىقتاردىڭ، داعدارىستاردىڭ ءداستۇرلى ەمەس قالىپتاعى جاڭا سىناقتارى پايدا بوعانىن ايقىنداي تۇسەدى. تيىسىنشە، الەم ەلدەرى حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ وسى ءبىر سىن-قاتەرلەرىن شەشۋ جولدارىن ىزدەۋىنە تۋرا كەلدى. بۇنىڭ قاتارىندا جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەن جانە بۇرىنعىدان الدە قايدا اۋقىمدى بولا تۇسكەن ميگراتسيا ماسەلەسى دە بار. اتاپ ايتار بولساق، ببۇ بوسقىدار ءىسى جونىندەگى جوعارى كوميسسياسىنىڭ دەرەگىنە ساي، رەسەي ۋكرايناعا اۋقىمدى اسكەري كۇشپەن كىرگەن 24 اقپاننان تارتىپ، مامىر ايىنىڭ باس شەنىنە دەيىن ەلدەن شىققان ۋكراينالىق بوسقىندار سانى 5,7 ميلليون ادامنان اسقان. بوسقىنداردىڭ باسىم كوبى ەۋروپا ەلدەرىنە قاراي اعىلعان بولسا، از بولىگى قازاقستاندى قامتىعان تمد ەلدەرىنە كىرگەن.

ۋكراينا مەن سيريا جاعدايىنا سىلىستىرعاندا ۋكراينالىق بوسقىندار سانىنىڭ قىسقا مەرزىمدە ءوسۋى الەم ەلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارتپاي قويمايدى. ءبىز ۋكراينالىق ازاماتتاردىڭ عانا ەمەس، سوڭعى بىرنەشە ايدا باتىستىق سالماقتى سانكتسيالاردىڭ ناتيجەسىندە جۇمىس ورىندارىنىڭ قىسقارۋى، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ەلدەن كەتۋى جانە ەكونوميكانىڭ قۇلدىراۋىنا ىلەسە رەسەيدە ەميگرانتتار سانىنىڭ كوبەيە تۇسكەنىنە كۋا بولىپ وتىرمىز. بۇدان تىس ۋكرايناداعى سوعىستىڭ سىرتقى اسەرلەرىنەن ازىق-تۇلىك يمپورتى قىسقارعان وڭتۇستىك جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنەن دە ميگراتسيانىڭ جاڭا تولقىندارى پايدا بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار بار.

قازاقستان تۇرعىسىنان قاراعاندا، ەلىمىزدەگى ميگراتسيا ءۇردىسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. ءبىز شەتەلدەردەگى قانداستاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋى سىندى ۇزاق مەرزىمدىك كوشى-قون باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان ەل رەتىندە، سونداي-اق، وسىعان دەيىن ورتا ازيانىڭ وزگە ەلدەرىنەن جانە بەلگىلى دەڭگەيدە وڭتۇستىك ازيادان، ورتا-شىعىستان رەسەيگە جانە شىعىس ەۋروپاعا باعىتتالعان ميگراتسيا اعىنىنىڭ ترانزيتتىك ەلى رەتىندە دە سانالامىز. ال، قازىرگىدەي جاڭا جاعدايدا قازاقستاننىڭ كوشى-قون ساياساتى مەن ونى زاڭدى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا دايىندالعان قۇقىقتىق نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى جاڭارتۋدىڭ دا كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەتىنە تاپ كەلەمىز. سەبەبى، ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى ەل رەتىندە ءبىز اتالعان وڭىردەگى وزگە ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ميگراتسيا اعىنىنىڭ جوعارى جيىلىگىنە تۇس كەلىپ وتىرامىز.

كوشى-قون فاكتىلەرى قۇقىقتىق نەگىزدەرى جاعىنان زاڭدى جانە زاڭسىز بولىپ بولىنەتىنىن بەلگىلى. زاڭدى كوشى-قون ۇردىستەرى بەلگىلى دەيگەڭدە مەملەكەتتىڭ باقىلاۋ مۇمكىندىگىنىڭ اياسىندا بولاتىندىقتان، ونىڭ قوعامعا كەلتىرەتىن زيان-زارداپتارى سالىستىرمالى تۇردە تومەن بولادى. ال، حالىقارالىق ميگراتسيانىڭ ىشىندە زاڭسىز يمميگراتسيا كوپتەگەن ەلدىڭ باس قاتىراتىن پروبلەماسى سانالادى. سەبەبى، كوپتەگەن جاعدايدا زاڭسىز يمميگراتسياعا كريمينالدى ءىس-ارەكەتتەر، كولەڭكەلى بيزنەس جۇيەسى ىلەسە جۇرەدى. كەلتىرىلگەن بىرقاتار اتاۋلى پروبلەمالارعا قوسىمشا، قازاقستانداعى زاڭسىز يمميگراتسياعا قارسى كۇرەس بويىنشا وزگە دە كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ بار ەكەنى داۋسىز. زاڭسىز كوشى-قونعا قارسى كۇرەس قازاقستان ءۇشىن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى سانالادى.

دەگەنمەن ءبىز قازىر ەلىمىزدەگى زاڭسىز كوشى-قونعا قارسى كۇرەستە تاپ بولىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە تولىق ءارى دايەكتى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ، بولجامدى ناقتى كورسەتكىشتەردىڭ بولماي وتىرۋىن انىق ايتا الامىز. وكىنىشكە وراي ەلىمىزدە ميگراتسيا مەن زاڭسىز يمميگراتسيا، حالىقارالىق كوشى-قون ماسەلەلەرى جونىندە قاجەتتى عىلىمي زەرتتەۋلەر، عىلىمي تاجىريبەلەر وتە از جۇرگىزىۋدە. بۇنىڭ ءوزى قازاقستاننىڭ ميگراتسيا جانە زاڭسىز ميگراتسيانى رەتتەۋدە كەشەندى ءارى وزىنە ءتان بىرەگەي ستاتەگيا تۇزە الماي وتىرۋىنىڭ باستى سەبەبى. عىلىمي-پراكتيكالىق تاجىريبەلەردىڭ وزىندىك نۇسقالارىنىڭ بولماۋىنان قازاقستان اتالمىش ماسەلەلەردى شەشۋدە كوبىنە كوپ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى مەن ەۋروپا قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ۇسىنىستارىنا دەن قويۋعا ءماجبۇر. بۇلاردان بولەك، جاڭا جاھاندىق جاعداي مەن ميگراتسيانىڭ ىقتيمال جاڭا تولقىنىنا قارسى شارالاردا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ءوزارا ىنتىماقتاسقان ءىس-قيمىلدارى وڭىردەگى ميگراتسيانىڭ، اسىرەسە زاڭسىز يمميگراتسيانى رەتتەۋگە زور كومەگىن تيگىزەدى.

ارينە، ايتىپ وتىرعان جاڭا سىن-قاتەرلەر ەلىمىز تۇرعىسىنان تۇبەگەيلى قاۋىپتى قۇبىلىس رەتىندە قاراستىرىلماۋى كەرەك. كەز-كەلگەن كۇردەلى سىن-قاتەرلەردىڭ الا كەلەتىن زياندى سالدارىنا قوسا مەملەكەت پەن قوعام وكىلدەرىنە بەرەتىن جاڭا مۇمكىندىكتەرى دە قاتار جۇرەدى. باسقارۋشى قۇرىلىم مەن ازاماتتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى جوعارى جاعدايدا بارلىق كۇردەلى جاعدايلار جاراتقان مەرزىمدىك مۇمكىندىكتەر دامۋعا جاڭا ينەرتسيالىق كۇش بەرىپ وتىراتىن جاعدايلار دا بولادى. ەلىمىز ءبىرشاما مول تابيعي رەسۋرستارىنا يە بولا وتىرىپ، رەسۋرستاردىڭ يگەرۋدە كەنجەلەگەن ەلدەردىڭ قاتارىنا جاتادى. وسى تۇتسا، ادەتتە قاۋىپتى بولىپ كورىنەتىن يمميگراتسيانىڭ (زاڭدى نەگىزدەگى) وزىندىك وڭ ىقپالدارىنان پايدالانۋعا بولادى. ايتالىق، قازاقستاننىڭ ەڭبەك كوشى-قونىن رەتتەۋدەگى مەملەكەتتىك ساياساتى ستراتەگيالىق تۇرعىدان مەملەكەت باسىمدىق بەرگەن سالالارعا، ايتالىق نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا، اقپاراتتىق جۇيەلەر، كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالار، باسقا دا يندۋستريالىق-ينوۆاتسيالىق قىزمەت سالالارىنا جوعارى بىلىكتى شەتەلدىك مامانداردى تارتۋدى كوزدەيدى. ياعني، ءبىز زاڭسىز يمميگراتسياعا قارسى كۇرەسە وتىرىپ، زاڭدى جولمەن جۇزەگە اسىرىلعان ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ ميگراتسيالىق ۇردىسىنە دە قاتىسۋشىسى سانالامىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى جاھاندىق ينتەگراتسيانىڭ قاتىسۋشىسى جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ مۇشەسى بولا وتىرىپ، ميگراتسيا، زاڭسى يمميگراتسيانىڭ جاھاندىق پروتسەستەرىنەن، پروبلەمالارىنان شەت قالا المايدى. ەلىمىز ءۇشىن العاندا ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قون باعىتتارىندا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى دە جوق ەمەس. ءبىز ىشكە باعىتتالعان يمميگراتسيا تولقىنىنا قوسا، سىرتقا باعىتتالعان سوزىلمالى ەميگراتسيانىڭ دا اعىنىنا ءدوپ كەلگەن مەملەكەتپىز. بۇل قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە دەگەن قابىلەتتىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە اسەر ەتەتىن فاكتوردىڭ ءبىرى قاتارىندا مويىندالۋى، سول تۇرعىدا زەرتتەلىپ، سول تۇرعىدا كەشەندى شارالار قابىلدانۋى ءتيىس تاقىرىپ.

التىناي مۇرات
الماتى وبلىسى، تەكەلى قالاسى.
The Qazaq Times