كوروناۆيرۋستىڭ قاۋىپتى دە كۇدىگى دە كوپ. ادامزات قازىر جەتكەن عىلىمنىڭ كۇشىمەن تىزگىندەۋ قيىن، تارالۋى تەز جاڭا ۆيرۋستىڭ جەكەلەگەن ادام عانا ەمەس، تۇتاس ادامزات وركەنيەتىنە قاۋىپ پەن كۇدىكتى قاتار الىپ كەلدى. «قايدان، قالاي تارالدى؟» دەگەن سۇراقتار ءوز الدىنا، تابيعي پايدا بولعان نەمەسە تابيعاتتىڭ وزىندە بار ۆيرۋس پا الدە قولدان جاسالعان قۇبىجىق پا دەگەن سۇراقتار دا كوپ. ونىڭ ۇستىنە الەمدىك گەو-ساياسي تۇراقسىزدىقتار كوبەيىپ، ەلدەر اراسىندا تۇسىنىستىكتەن كورى قايشىلىق اسقىنىپ تۇرعان تۇستا وسىنداي ءبىر الاپات ىندەتتىڭ پايدا بولۋى دا كوزقاراقتى جۇرتتى كۇدىككە قاراي جەتەلەپ جاتىر.

وسى كوروناۆيرۋس تاراۋدىڭ الدىندا بولعان عالامنىڭ گەوساياسي قۇبىلىستارىن ەسكە تۇسىرسەك از بولماعان كۇدىكتى جايتتاردى قازىپ الار ەدىك. سانامالاي ايتا كەتەيىك، تاريحي ۇردىسكە اينالعان اقش (باتىس ەلدەرى دەپ ايتۋعا دا بولادى) پەن رەسەي اراسىنداعى استىرتىن اڭدىسۋلار; الشاقتاي تۇسكەن اقش-ەۋروپا قاتىناسى; ورتا شىعىستاعى ءتۇرلى وقيعالار، سونىڭ قاتارىنداعى ءسۇريا مەن يراك، وزگە دە اراب ەلدەرىندەگى كۇشەيىپ كەلە جاتقان قايشىلىق; اۋعانستان جاعداي; شىعاناق جانجالدارى جانە ساۋدا سوعىسى. ەگەر وسىلاردى بىردەن ءتىزىپ ايتار بولساق، عالامدىق گەوساياسي داعدارىستىڭ كارتاسىن جاساۋعا دا بولادى. بىراق، بۇعان ءسال كەيىنىرەك توقتالامىز.

Global Times نە دەيدى؟

اتالعان ىندەت العاش تاراعان قىتاي ەلىندە ينفەكتسيا تىزگىندەلىپ، ەل قالىپتى جۇمىس ءتارتىبىنى بىرتىندەپ كوشە باستاعانى ءمالىم بولدى. كەرىسىنشە، وزگە ەلدەردە، اسىرەسە ەۋروپا ەلدەرىندە ىندەت اسقىنا ءتۇستى. سوڭعى كۇندەرى قىتايعا قاراستى ءتۇرلى باسىلىمدار (قاتارىندا Global Times باسىلىمى دا بار) كوروناۆيرۋستىڭ شىعۋىن اقش-پەن بايلانىستى دەگەن مالىمەتتەردى تارقاتا باستادى. Global Times باسىلىمى بۇدان ءسال بۇرىن اق ءۇيدىڭ رەسمي ينتەرنەت پاراقشاسىنا جاريالانعان پەتيتسيانى العا تارتا وتىرىپ، پەنتاگونعا قاراستى جۇقپالى ىندەتتەردى زەرتتەۋ لابوراتوريالارىنداعى مالىمەتتەردى اشىققا شىعارۋدى تالاپ ەتتى. بىلاي قاراعاندا بايقالا بەرمەس، دەگەنمەن بۇل تالاپ ەتۋدىڭ سالماعى اۋىر. سەبەبى، بۇل الەمدى ۇرەيگە سالعان جۇقپالى ىندەتكە اقش-تىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بار دەگەنگە سايادى.

اتالعان باسىلىم پەنتاگون باسقارۋىنداعى جۇقپالى ىندەتتەردى زەرتتەۋ لابوراتوريالارى اراسىندا فورد دەتريك اتىنداعى لابوراتوريانى كوبىرەك اتايدى. سەبەبى، بۇل لابوراتوريا تۋرالى بىرقاتار مالىمەتتەر وشىرىرلگەنى ءمالىم، ەڭ ماڭىزدىسى اتالعان لابوراتوريانىڭ جابىلۋى تۋرالى مالىمەتتەر تۇگەلدەي جوعالعان. لابوراتوريانىڭ جابىلۋى مەن ىندەتتىڭ تارالۋى اراسىندا قاندايدا ءبىر قاتىسى بار دەگەندى ايتادى Global Times باسىلىمى.

حابارعا قاراعاندا، قىتايدىڭ ارنايى ەكسپەرتتەرى، وعان قوسا كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەرى امەريكالىق فورد دەتيرك لابوراتورياسىنىڭ جاڭا كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىنا قاتىسى بار دەگەن ماسەلەنى زەرتتەۋ ۇستىندە.

شىنىن قۋعاندا، اقش پەن قىتاي اراسىنداعى قايشىلىق وسى ماسەلەلەردىڭ ناقتى جاۋابىن تابۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. تاراپتار قانداي دا ءبىر جاعدايلارعا بايلانىستى ءبىر-ءبىرىن ايىپتاپ جاتاتىنى بەلگىلى. قىتايدى «ۆيرۋس سوعىسىن اشتى» دەگەن مالىمەتتەر دە ءوز كەزەگىندە اقش-تان باستاپ تاراعانى انىق. كىمنىڭ قانداي ويىن ويناپ، كىمنىڭ شىنايى سويلەپ وتىرعانىن ءبىلۋ قيىن. ءبىر انىعى – قىتاي قازىر اقش-تى كوروناۆيرۋستى ساياسيلاندىردى دەگەننەن ءوتىپ، كوروناۆيرۋس اقش-تان باستاپ تارادى دەگەندى ايتۋعا كوشتى. وسى ارادا ەسكەرتە كەتپەي بولماس، اتالعان Global Times باسىلىمى اعىلشىن تىلىندەگى ىقپالدى باسىلىم بولعانىمەن قىتايعا تيەسىلى.

«ۋحانعا بارعان امەريكالىق جاۋىنگەرلەر»

تاعى ءبىر جايتتى ايتا كەتەيىك، وسىدان بۇرىن قىتايلىق ديپلومات جاۋ ليجيان «ۋحانعا ۆيرۋستى اقش اسكەرلەرى الىپ كەلدى» دەگەن ءسوزدى ءوزىنىڭ «تۆيتتەر» پاراقشاسىندا اعىلشىن جانە قىتاي تىلدەرىندە جاريالاعان ەدى. الايدا، ول بۇل تۋرالى ەشقانداي فاكت كورسەتپەيدى، ەشبىر دالەلدى العا تارتپايدى. سۇيتە تۇرا ءبىر ەلدىڭ ديپلوماتىنىڭ اۋزىنان مۇنداي كۇدىكتى ءسوزدىڭ شىعۋى كىسىنى ويلاندىرماي قالمايدى.

قىتاي ديپلوماتىنىڭ ۆيرۋستى اقش اسكەرلەرى الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن ءسوزىن وزىمىزشە تالداپ كورەلىك. ونىڭ بۇلاي دەۋىنە قازان ايىندا ۋحان قالاسىندا بىرقاتار ەلدىڭ قاتىسۋىمەن اسكەري ويىنداردىڭ دوداسى سەبەپ بولدى. دوداعا پەنتاگون 17 كوماندانى جانە 280 سپورتشىنى قاتىستىرعان. ال، ءتاج ۆيرۋسى اشىققا شىققاننان كەيىن اقش-تىڭ وڭتۇستىك كورەياداعى جانە يتاليادا ورنالاسقان اسكەريلەرى اراسىنان كوروناۆيرۋسقا شالدىققان جاۋىنگەرلەر انىقتالدى. بىراق، ىندەتكە شالدىققان جاۋىنگەرلەر ۋحانعا بارعان كوماندامەن دە ەش قاتىسى جوق ەكەنى ءمالىم بولىپ وتىر.

قىتاي ديپلوماتىنىڭ بۇل مالىمدەمەسى قۇراما شتات ۇكىمەتىنىڭ شامىنا ءتيدى. اقش-تاعى قىتاي ەلشىسى تۇسىنىك بەرۋگە شاقىرىلدى. كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى ونسىز دا كىربەڭ كۇيدەگى اقش-قىتاي قاتىناسى ءتىپتى دە تەرەڭ قايشىلىققا قاراي بەت بۇرعانداي.

كۇدىككە جول اشاتىن سايكەستىكتەر

كوروناۆيرۋس تۋرالى ەل كۇدىگىنە سەبەپ كوپ. سولاردىڭ ىشىندە مىنا ءبىر سايكەستىكتەردى قاداعالاماي بولمايدى. قىتايدان باستالعان ىندەت الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىنە تارالدى. وڭتۇستىك كورەيا مەن جاپونيا، تايلاند ەلدەرىندە ۆيرۋستىڭ تاراپ كەتۋى وتە تابيعي، قىتايعا جاقىن جانە تىعىز ساۋدا قاتىناسى. بۇلاردى ەسەپكە الماعاندا كوروناۆيرۋس تاڭداپ تۇرىپ قۇراما شتاتتارعا «ۇنامايتىن» ەلدەرگە تاراعانىن كورەمىز. ايتالىق، ەڭ اۋەلى ساۋدا سوعىسىندا ەكى جىلعا جۋىق قارسىلاسقان قىتاي; امەريكانى جاۋ سانايتىن، اعىلشىن ەرەجەسىمەن ويىن جۇرگىزگىسى كەلمەيتىن ورتا شىعىستاعى يران; ەۋروپانى بىرتىندەپ اقش-تان الىستاتىپ، اعىلشىن الەمىنەن ءبولىپ الىپ بارا جاتقان گەرمانيا مەن فرانتسيا، وعان قوسا ەو ەلدەرى اراسىندا قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسىن ەڭ العاش قولداۋشى يتاليا قاتارلى ەلدەردە ىندەت جاعدايى اۋىر بولدى.

كوروناۆيرۋس ەكى جىلعا سوزىلعان اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسىنان كەيىن تاراپتار العاشقى ساۋدا كەلىسىمىنە كەلە سالىسىمەن باستالدى. العاشقى كەلىسىمدەرگە قول قويىلىپ، قىتاي اقش-تىڭ مول تاۋارىن قابىلداۋعا كەلىسكەننەن كەيىن باستالدى. بىراق، تاراپتار الداعى ىشكەرىلەي كەلىسىم جاساسۋى كەرەك بولعان. جانە بۇل كەلىسىم قىتاي ءۇشىن تەڭسىز كەلىسىممەن بىردەي بولار ەدى دە، قىتايدىڭ قازىرگى باسشىسى شي جينپيڭنىڭ العا قويعان جوسپارلارىن تۇگەلدەي ىسكە اسىرماي تاستار ەدى. بۇل داعى كۇمان-كۇدىككە باستايتىن ءبىر جايت.

ارينە، اقش-قا وداقتاس ەلدەردە دە ىندەت جايلاپ، اۋىرتپالىق سالعانى راس. الايدا، سالىستىرمالى جوعارىدا اتالعان ەلدەر كوبىرەك زارداپ شەگىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە، عىلىم-تەحنيكاسى دامىعان، ەكونوميكاسى كوشباسشى اقش-تىڭ ىندەتكە قارسى پرەپارات تاۋىپ شىعۋى دا زاڭدىلىق بولار، دەگەنمەن بۇنىڭ استارىنداعى ساۋدا دا ساناعا سان ءتۇرلى ويدى سالارى شىن.

سونىمەن...

سونىمەن، قاي ەلدىڭ كوبىرەك ساياسيلاندىرىپ، قاي ەلدىڭ كوبىرەك پروپاگانداعا بارىپ جاتقانىن تاپ باسىپ تابۋ قيىن. دەگەنمەن، ۋاشينگتون مەن بەيجىڭنىڭ ءبىر-ءبىرىن كەزەك ايىپتاپ جاتقانى تەگىن ەمەس. دامىعان عىلىم ءالى كۇنگە ەمىن تاپپاي وتىر دەگەن وسى ءبىر الاپات ىندەتتىڭ تابيعي ۆيرۋس الدە جاساندى ىندەت ەكەنىنە دە تالاس كوپ. مەيلى، بۇل ىندەت قۇدايدان كەلسە دە، الدە قىتايدان كەلسە دە، نەمەسە الا بايراقتى امەريكادان كەلسە دە، بۇل الەمگە كۇشتى ىقپال ەتتى. ەكونوميكانى ويسىراتىپ، ساناتتى ەلدەردى سانسىراتتى. وسىدان كەيىن دۇنيە جاڭا تارتىپكە قاراي بەت تۇزەپ، الەم قايتا بولىسكە سالىنۋى دا عاجاپ ەمەس.