محر پرەزيدەتى قالتىما باتتۇلعا، موڭعوليا ۇلى قۇرىلىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات داكەيۇلى

موڭعوليانىڭ پرەزيدەتى قالتىما باتتۇلعا مەن موڭعوليا ۇلى قۇرىلىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات داكەيۇلى ەكەۋىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن تۇسكەن ءوسىبىر فوتوسى كوزگە سونشالىق جىلى ۇشىرايدى. ءبىر-بىرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، بەرەكەلى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان باۋىرلاس قازاق-موڭعول ەكى حالىقتىڭ سيمۆولى سەكىلدى.     

بۇل سۋرەتتىڭ ءوز تاريحى بار. ۇلتتىق كيىمدى مۇرات داكەيۇلى 2017 جىلى قالتىما باتتۇلعانى ۇلىقتاۋ راسىمىندە كيىپ بارعان. سالتاناتتى شاراعا شەتەلدىك مەملەكەت باسشىلارى، ۇكىمەت جەتەكشىلەرى جانە بەلدى ساياساتكەرلەر مەن ديپلوماتيا كورپۋسىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان. ولار وسى شاپان مەن بورىك ارقىلى موڭعوليا بيلىگىندە، ەل ساياساتىندا ءوز ورنى بار قازاق دەيتىن ۇلتتى تانىدى. قازاق-موڭعول حالقىنىڭ بىرلىگىن سەزىندى.

تاريحي مۇراعاتتاردا ءداۋىتباي دەگەن كىسىنىڭ 1924 جىلى قۇرىلتايعا قازاق كيىممەن قاتىسقانى ايتىلىپ قالادى. ودان بەرى دە ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپتى. بۇگىنگى ءححى عاسىردا ۇلت ايشىعىن پارلامەنتتەگى حالىق وكىلى جالعاپ جاتقانى تاريحي ءسات دەپ باعالاۋعا لايىق كورىنىس. بۇل ماقتاۋ ەمەس. ەكى حالىقتىڭ، بيلىك پەن ۇكىمەتتىڭ اراسىنا دانەكەر بولىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ شىنايى كوڭىلدەن تۋعان ىسىنە تىلەكتەستىك تانىتۋ.

بۇگىندە موڭعوليانىڭ ۇلى قۇرىلىندا ءۇش قازاق دەپۋتاتى بار. سولارىڭ ىشىندە مۇرات داكەيۇلى عانا ۇلىقتاۋعا ۇلتتىق كيىممەن بارعان ەكەن. ويتكەنى، ول پارلامەنتكە دەموكراتتار پارتياسى اتىنان سايلانعان جالعىز قازاق دەپۋتات. كيىمنەن دەموكراتتارعا ءتان ەركىندىكتى دە بايقايسىز. سونداي-اق، ول ۇللتىق بولمىسى داستۇرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، ءوز دەڭگەيىندە دارىپتەپ جۇرەتىن ازامات. بۇگىندە مۇرات داكەيۇلى پارلامەنتتەگى قازاقستان-موڭعوليا دەپۋتاتتىق توبىنىڭ جەتەكشىسى. سوعان وراي، ول جۇرت يگىلىگىن كوزدەگەن ىستەرگە باستاماشى بولىپ، قولداۋ كورسەتىپ جۇرگەن ساياساتكەر. بيىلعى ماۋسىم ايىنان باستاپ نۇرسۇلتان-ۇلانباتىر اراسىنا تىكەلەي اۋە جولى اشىلىپ، SCAT كومپانياسىنىڭ ۇشاقتارى قاتىناي باستادى. بۇل جاعداي ەكى ەل اراسىندا بارىس-كەلىسكە جاقسى سەرپىن بەردى. بۇرىن ەۋروپادان جانە وزگە شەتەلدەن قاتىنايتىن جولاۋشىلار ۇلانباتىرعا ماسكەۋ، بىشكەك ارقىلى ۇشاتىن. قازىر تىكە اۋە جولى ولارعا قولايلىلىق تۋدىردى. وسى ىسكە ۇلەس قوسقان مۇرات مىرزا ەندى وسكەمەن-بايان-ولگي اراسىنا توتە ۇشاق قاتىناۋ ماسەلەسىنە دە اتسالىسىپ جاتىر. باستاما جۇزەگە اسسا ەكى اراداعى قانداستاردىڭ، تۋريستەردىڭ جولىنا كوپ ىڭعايلى بولار ەدى.

فوتودان موڭعوليا پرەزيدەنتى قالتىما باتتۇلعانىڭ دا ەمەن-جارقىن بەينەسىن كورەمىز. شىن مانىندە ول قازاق حالقىنا وڭ كوزبەن قارايتىن كەڭ پەيىلدى ادام ەكەنىن ءبىلدىرىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى، تاعى ءبىر جاڭالىقتى ايتا كەتەيىك. قازىر مۇرات داكەيۇلى موڭعوليا پرەزيدەنتى تۋرالى جازىلعان كىتاپتى قازاق تىلىنە اۋدارىپ جاتىر ەكەن. بۇنى قازاق دەپۋتاتىنا جانە قازاق حالقىنا كورسەكتەن ۇلكەن سەنىم دەسەك بولادى. سونىمەن بىرگە، كىتاپتىڭ قازاق وقىرماندارىنا بەرەرى كوپ. ويتكەنى، موڭعوليا پرەزيدەنتى قالتىما باتتۇلعانىڭ ءومىربايانى وتە قىزىقتى. ول جاس كەزىندە سپورتپەن شۇعىلدانىپ، سامبو كۇرەسىنەن الەم چەمپيونى بولعان ازامات. موڭعوليا سپورتىنا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر...

ءوسىبىر قاراپايىم، ادامگەرشلىگى مول پرەزيدەنتتىڭ جاقسى قاسيەتتەرى كوپ. ول ارينە، مۇرات مىرزا اۋدارىپ جاتقان كىتاپتا كەڭىنەن باياندالماق.  پرەزيدەنتتىڭ جاس كەزىندە جەكە كاسىپ باستاۋى، كيىم-كەشەك تىگىپ ساتۋى، ەلەكترونيكا بيزنەسىن دامىتۋى، كاسىپتىڭ باسقا دا سالالارىندا جەتىستىككە جەتۋىنىڭ ءبارى قازاق جاستارى ءۇشىن ۇلگى بولارلىق دۇنيە... كيىم-كەشەك تىگۋدى بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىز، ق.باتتۇلعا شەبەر سۋرەتشى جانە ىسىمەر دە ادام ەكەن. "جىگىكتە جەتى ونەر دە از" دەپ وسىنداي كىسىلەرگە قاراتىپ ايتسا كەرەك...

اۋدارما تۋرالى تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىقتى قوسا كەتەيىك. ەستۋىمىزشە، مۇرات داكەيۇلى "موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى" اتتى ەڭبەكتى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، وقىرماندارعا ۇسىنباقشى. سونىمەن قاتار، راشيد اد ديننىڭ “جاميع ات-تاۋاريح” ەڭبەگىن موڭعول تىلىنە اۋدارۋ ءىسىن دە قولعا الۋدا. موڭعول-قازاق حالقىنىڭ تاريحي تامىرلاستىعى سوناۋ ارىدان باستاۋ الادى. شىڭعىس قاعان زامانىندا ءبىر ۇلىس بولعان. وسىعان بايلانىستى تاعى ءبىر يگى ءىستىڭ شەتىن قۇلاعىمىز شالدى. مۇرات داكەيۇلى كەزىندە شىڭعىس قاعاننىڭ وكىل اكەسى بولىپ، ەلىن بۇتىندەۋگە قول ۇشىن سوزعان، قۋاتتى كەرەي حاندىعىن باسقارعان تۇعىرىل حان تۋرالى دا ۇلكەن ءبىر يگى ىسكە باستاماشى بولىپ جاتىر ەكەن. بۇل دا ەكى ەلدىڭ ورتاق يگىلىگىنە جارايتىن كەلەلى ءىس بولادى دەپ سەنەمىز...

بۇگىنگى موڭعولياداعى كەڭ ساياساتتىڭ ارقاسىندا، ونداعى قازاق حالقى ءتىلىن بۇزباي، سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن تۇنىق ساقتاپ كەلە جاتىر. موڭعول-قازاق – كەشەگى كيىز تۋىرلىقتى، كوشپەندى حالىقتىڭ ۇرپاقتارى، بۇگىنگى دامۋعا قادام باسقان ومىرشەڭ مەملەكەتتىڭ يەلەرى. باۋىرلاس حالىقتاردىڭ بەرەكە-بىرلىگى جاساي بەرۋىنە تىلەكتەسپىز.

ماعاز شەگەتاي

"The Qazaq Times"