كورنەكتى جازۋشى-دراماتۋرگ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي تۋعان جەرى تۇركىستان وبلىسىندا جانە الماتىدا ەسكە الۋ شارالارى ءوتتى. 20 جەلتوقساندا تۇركىستان وبلىستىق اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن تۇركىستان قالاسىندا ا.سۇلەيمەنوۆتىڭ اتىنداعى كوشەنىڭ اشىلۋ سالتاناتى جانە تۇركىستان حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ا.سۇلەيمەنوۆ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كونفەرەنتسيا وتسە، رەسپۋبليكا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكەن الماتىداعى شارالار دا بىرنەشە كۇنگە جالعاستى. رەسپۋبليكالىق ۇلتتىق كىتاپحانادا «اسقار سۇلەيمەنوۆ جانە ۇلتتىق رۋح» اتتى كونفەرەنتسيا، 23 جەلتوقساندا م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا، 24 جەلتوقساندا اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا-بالەت تەاترىندا ارنايى كەشتەر وتكىزىلدى. مازمۇندى دا ماعىنالى وتكەن بۇل شارالاردىڭ بارلىعىندا دا ا.سۇلەيمەنوۆتىڭ ۇلتتىق رۋحانياتىمىزداعى ورنى مەن ءرولى تۋرالى جان-جاقتى ءسوز بولدى.
وقىرماندار نازارىنا اكادەميك ءو.ايتباي، بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى م.اۋەزوۆ جانە بەلگىلى جازۋشى س.ەلۋبايدىڭ «اسقار سۇلەيمەنوۆ جانە ۇلتتىق رۋح» اتتى كونفەرەنتسيادا سويلەگەن سوزدەرىن ۇسىنامىز.
ومىرزاق ايتبايۇلى، اكادەميك:
اسقار سۇلەيمەنوۆپەن جاس كەزىمىزدەن دوس بولدىق. سوناۋ العاشقى كەزدەگى دوستىق، ارالاس قۇرالاس بولعان ساتتەر ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. وزگەشە جان ەدى عوي. مىنا ومىرگە عايىپتان تايىپ كەلگەن جان سياقتى ەدى.
اسقارمەن مەنىڭ تانىستىعىم سوناۋ 60-جىلداردىڭ باسىندا باستالدى. كەرىمبەك سىزدىقوۆ دەگەن دوسىم بولدى، پروفەسسور، ۇلكەن ادەبيەتشى. كەرىمبەك، سەيداحمەت ايتجانوۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ ۇشەۋى مەكتەپتى سوزاق اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا بىتىرگەن دوستار ەدى. سول اسقارمەن تانىستىرعان كەرىمبەك بولدى، كەيىن سەيداحمەت ايتجانوۆ (مەملەكەت قايراتكەرى جانار ايتجانوۆانىڭ اكەسى) كەلدى. وسى ۇشەۋىمەن قاتتى ارالاسىپ كەتتىك، ۇشەۋى ءۇش سالانى يگەردى. كەرىمبەك جاقسى ادەبيەتتانۋشى بولدى، ايتجانوۆ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا باسشىلىق قىزمەتتەردە بولدى. ال اسقاردىڭ ءجونى بولەك ەدى. جارق ەتىپ، سىنشى بولىپ كەلدى، كەيىن جازۋشىلىققا كەتتى. ال مەنىمەن ارالاس-قۇرالاستىعى قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنا بايلانىستى ەدى. قازاقتىڭ دومبىراسىن مەيىلىنشە جاقسى كورەتىن، قازاقتىڭ كۇيلەرىن تەرەڭ تۇسىنەتىن، اندەرىن ەڭىرەپ وتىرىپ تىڭدايتىن. ءبىز سول ءتورت جىگىت، كەيدە زەينوللا سەرىكقاليەۆ قوسىلاتىن، باس قوسىپ قالعاندا قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن قولعا الىپ اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىنبىز، بارلىعىمىزح دومبىرا شەرتەتىنبىز. قازاقتىڭ كۇيلەرىن، اسىرەسە اسقاردىڭ جاقسى كورەتىن كۇيلەرى تاتتىمبەت، سۇگىر، تولەگەن مومبەكوۆ. سولاردىڭ شەرتپە كۇيلەرىن مەيلىنشە جاقسى كوردى، ءوزى دە ءبىر سىدىرعى تارتاتىن. مەن تارتىڭقىرايتىنمىن، ول مەنىڭ سول تارتقانىمدى قالايتىن. ءوزى كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كۇندىز دەمەي، ءتۇن دەمەي، تۇنگى ساعات ۇشتە دە تەلەفون سوعىپ «ومكە، ساعىندىم، «قوسباسار» مەنەن «تەمىرتاستى» تىڭداعىم كەلەدى» دەيدى. سودان جەتىپ كەلەدى. تاڭەرتەڭگە دەيىن وتىرىپ كۇي تارتىسامىز، اڭگىمە جاسايمىز. سونى تەبىرەنىپ وتىرىپ تىڭدايتىن، تەبىرەنىپ وتىرىپ شەرتەتىن. بۇل عاجايىپ ساتتەر ەدى. بۇل نەگە قازاقتىڭ اندەرى مەن كۇيلەرىنە قۇمار بولدى دەسەم، تەك قازاقتىڭ اندەرى مەن كۇيلەرىنە عانا ەمەس، جالپى مۋزىكا الەمىنە تەرەڭدەپ كىرگەن ازامات ەكەن. بۇكىل ەۋروپا مۋزىكاسىن پلاستينكالاردى قويىپ تۇرىپ تىڭداپ، بارلىعىن تالداپ شىعاتىن ءبىلىمدار ادام بولىپ جەتىلگەن ەكەن. كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كەز كەلگەن ءان، كەز كەلگەن كۇيشىنىڭ تاعدىرى جايىندا، ونىڭ بولمىس ءبىتىمى جايىندا سويلەپ كەتكەندە اۋزىمىز اڭقيىپ، كوزىمىز اشىلىپ تىڭداپ وتىراتىنبىز. مەيلىنشە شەشەن ەدى. ءتىپتى كەيدە كوسەمدىك قاسيەتى دە بار ەدى. سول كۇندەردى قاتتى ساعىنامىن. سول ساتتەردى. قازاقتىڭ كۇيىنە، قازاقتىڭ انىنە وسىنشاما عاشىق بولۋ، وسىلايشا ىنتىق بولعان ادامداردى سيرەك كەزدەستىرگەنمىن. سوندىقتان دا قازاقتىڭ كۇيىن، ءانىن ءتىلى جەتكەنشە سايراپ ايتىپ ءوتتى دۇنيەدەن، باعالاپ ءوتتى. سويتسەم قازاقتىڭ بۇكىل قاسيەتىن، بولمىس ءبىتىمىن ءوزىنىڭ مۋزىكاسى ارقىلى، ونەرى ارقىلى تەرەڭدەپ زەرتتەگەن ەكەن عوي اسقار. ال ەندى جازۋشىلىق دۇنيەلەرىنە مەن بارا بەرمەيمىن. ونى جازاتىن ادامدار بار عوي... مارقۇمنىڭ جاتقان جەرى جارىق بولسىن، تەبىرەنىپ ەسكە الىپ جۇرەمىن، ىلعي ويىمنان كەتپەيدى. ال ەندى اناسى ايتوتى قانداي ەدى. شەشەن، ءدۇلدۇل ەدى. جاس كەزىمىزدە قولىنان تالاي ءدام تاتتىق.
«تەمىرتاستى» جارىققا شىعارعان، ونى كينوعا تۇسىرگىزىپ، ەكىنشى ءومىر سىيلاعان اسقار. ءشامشىنىڭ (قالداياقوۆ) دە ەل اۋزىنا ىلىككەنى اسقاردىڭ ارقاسى. ول بولەك اڭگىمە.
مۇرات اۋەزوۆ، مادەنيەتتانۋشى، قوعام قايراتكەرى:
اسقار سۇلەيمەنوۆكە ارنالعان كۇندەردى پايدالانىپ، اسەكەڭە ەرەكشە العىسىمدى ايتايىن دەپ ەدىم.
وسىندا ءبىزدىڭ ءبىراز دوستارىمىز وتىر، ولار كۋا، كەزىندە ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەندە «جاس تۇلپار» ۇيىمىن قۇردىق. ول وسى ۇيىمنىڭ اتاۋىنا ەرەكشە ءمان بەرگەن، ءبىز جاستارمىز، ءوزىمىزدىڭ ويلارىمىز بار، ۇلتجاندىعىمىز بار، بۇنىڭ بارلىعىنا اسەكەڭ قىزىققان بولۋ كەرەك، جانكۇيەرلىگىن تۋعىزعان بولۋ كەرەك، «جاس تۇلپاردىڭ» اتاۋىن وزگەرتەمىز بە دەگەن دە قيىن جاعدايلار تۋدى. سوندا ول «ا نازوۆيتە سەبيا چارتيستامي» دەيدى. سوندا ەشكىم نە ەكەنىن تۇسىنبەيدى، ەشكىم تيىسپەيدى دەگەنى عوي. سول ماسكەۋدە جۇرگەندە ازاماتتىق تالپىنىس، ىزدەنىستەرىمىزگە اسەكەڭ ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ماسكەۋدە مەنىڭ ءبىرىنشى ماقالام شىققان، «درۋجبا نارودوۆ» جۋرنالىندا، ارينە مەن وسىندا كەلگەندە ەستيمىز، بىلەمىز، وسىندا ءۇش مىقتى سىنشى بار دەگەندى، اسقار سۇلەيمەنوۆ، زەينوللا سەرىكقاليەۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، ولار «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ بەدەلىن كوتەردى. جانە ادەبي پروتسەسكە ول كەزدە ۋاقىت وزگەرگەن، كوپتەگەن مۇمكىندىكتەر تۋعان، ءوزىمىز تۋرالى، بوستاندىق تۋرالى، ت.ب. نارسەلەر اشىق ايتىلا باستاعان. ال ادەبيەتتىڭ ءوزى كەيدە بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە ۇلگەرە الماي جاتقان كەزدە، كەرەمەت وزدەرىنىڭ شىعارماشىلىق دارىنى بار، جانە اعارتۋشىلىق، ازاماتتىق كوزقاراسى بار ومىرگە دەگەن. ول كىسىلەردىڭ اسەرى وتە ۇلكەن بولعان، مەن ونى بىلەمىن. وسىندا كەلگەندە «جۇلدىز» جۋرنالىن تاۋىپ الىپ، ماقالامدى بەرگەنمىن. اسەكەڭ مەنىڭ قازاق قوعامىنا جازۋىما جول اشقىن اعام. اعا دوس. بارا-بارا سونداي قاتىناسقا اينالدى. اسەكەڭنىڭ اۋدارماسىمەن ماقالام شىقتى «جۇلدىز» جۋرنالىنا. مەن ونى ۇلكەن ابىروي كورەمىن. ماسكەۋدەن «جاس تۇلپارلىقتار» بىرتىندەپ ورالا باستادىق، كەلگەندە وسى جەردە تابيعي زاڭدىلىق بولدى ما، بىلمەدىم، بىراق ءبىر-ءبىرىمىزدى تەز تاپتىق. وسىندا سۋرەتشى سالاحيتدين ايتباەۆ، ارحەولوگ الان مەدوەۆ بار ارامىزدا، جاقسى ءبىر ورتا قالىپتاستى. سولاردىڭ ورتاسىندا جۇرگەن، سونىڭ ۇيىتقىسى بولىپ كەرەك بولسا، بارلىعىمىزدى سىرتقا تەپپەي، اسفالت بالالارى نە بولماسا شالا قازاقتار دەمەي، ۇيىتقىسى بولعان، رۋحاني كوسەمىمىز، ۇستازىمىز بولعان اسەكەڭ. ءبىز كەزدەسە بەردىك، ۇيدەن ۇيگە، سودان وسىندا ماسكەۋدەن كەلدىك، قازاقشاعا شورقاقتاۋ، قازاق مادەنيەتىن ونشا بىلمەيتىن ازاماتتار ءبىر ورتاعا اينالعاندا اسەكەڭنىڭ ەرەكشە اسەرىن ارقايسىمىز سەزىندىك. ارقايسىمىزدىڭ ۇيىمىزدە دومبىرا پايدا بولدى. ويتكەنى اسەكەڭ كەلەدى دەگەندە ۇيدە دومبىرا تۇرۋى شارت ەدى. ول ءوزىنىڭ كوڭىلىن انىق ءبىلدىرۋشى ەدى. ۇيىڭە كەلەدى، قوناقجايلىعىڭا، تاماعىڭا ءمان بەرىپ، ءبىر-ەكى سوزبەن ايتادى، كەشىرىمدى بولادى. ال ەگەر ۇيىڭدە دومبىراڭ بولماسا، وندا ايتادى، اسقارشا ايتادى.سوندىقتان ءبىزدى قازاقىلاندىرۋ پروتسەسىن سول كىسى سانالى تۇردە جۇرگىزدى. ونىڭ ارتىندا ءوزىنىڭ ۇلكەن ازاماتتىعى تۇر.
ونىڭ ول ازاماتتىعىن العاش سەزگەن، جازعان، تانىعان عابەڭ، عابيت مۇسىرەپوۆ بولدى. عابەڭ ءوزى سەرى عوي، ونىڭ ءار زاتى باياعىداعى سەرىلەردىكىندەي، شاقشاسى، كيىمى بارلىعى ەڭ جاقسىسى بولۋ كەرەك. سوندا ءوزىنىڭ ەڭ جاقسى قايقى قىلىشى بار ەدى، ءپىلدىڭ سۇيەگىنەن جاساعان. سونى اسقارعا سىيلادى عوي. جاسى كەلگەن ادام جاپ-جاس جىگىتكە سونى سىيلادى. ول ەندى رۋحاني ورتامىزدىڭ بار ەكەنىن، ۇلى، بيىك ورتانى ساقتاپ قالاتىنداي ورتانىڭ بولعانىنىڭ دالەلى. وسىنداي بيىك ارەكەتكە لايىق بولعانى. عابەڭ كوپ كوردى عوي. ول كلاسسيك جازۋشى شىنىمەن قاي جاعىنان الساڭىز دا. ءومىردى جاقسى ءبىلدى. وسىنداي قيىن ومىردەن وتكەن كىسى ادەبي ورتادان ءبولىپ الدىم سەسكەنبەدى. اسەكەڭ قالاي ءبولىپ السا دا تۇرادى جوعارى باعا بەرسەڭ دە. سونى عابەڭ ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ وتىر. سوندا قىزعانىش دەگەن بىردە ءبىر جازۋشىدا بولعان جوق. ول كەرەمەت جاقسى كەزەڭ ەدى، قانشا كەرەمەت جازۋشى جۇرسە دە بىردە بىرەۋى نەگە قىلىشتى ماعان بەرمەدى دەپ كۇڭكىلدەمەدى. ءسوز بولعان جوق. ويتكەنى اسەكەڭ وسىنداي تۇلعا بولعان. عابەڭنىڭ قولىنا قالاي تۇسكەنىن بىلمەيمىن. بۇل تاريحي ۇلكەن جادىگەر. ءپىلدىڭ سۇيەگىنەن جاسالعان اسفاحاني قايقى قىلىش. ءجۇزى دە قانداي ەدى. عابەڭنىڭ وسى قىلىشتى اسقارعا سىيلاعانى ۇلكەن بەلگى.
ءبىز وسىندا كەلدىك، ماسكەۋدە جۇرگەندە دە، بولاتحان، بولات قاراقۇلوۆتار، سول سياقتى كوپتەگەن وتە ءبىلىمدى ازاماتتار، ماقاش بار، ءبارىمىز جينالعاندا، اپتاسىنا ءبىر جينالامىز، كىمنىڭ ۇيىندە دومبىرا بار، سوندا جينالامىز، اڭگىمەلەسەمىز. سول كەزدە كوپتەگەن عاجاپ اڭگىمەلەر ايتاتىن. قولىنا دومبىرا العاندا ماگيچەسكوە ۆوزدەيستۆيە مۋزىكي وششۋششالي. اسەكەڭنىڭ تاعى ءبىر جومارتتىعى ول وزىنە شاكىرتتىككە العان جاس دوساتىرمەن جاقسى كورەتىن دوستارى مەن ازاماتتاردى تانىستىرادى. سول كەزدە تولەگەن توقبەرگەنوۆپەن جاقسى تانىستىق، كەرىمبەكپەن، ءبىزدىڭ شىمكەنتكە اپاردى عوي. كەرەمەت قوناقجايلىق كورسەتتى. ولمەگەن ەلدىڭ كورىنىستەرىن تىرىلتە بىلگەن. مەن بىردە اسەكەڭ تۋرالى جازعانىمدا «پۋستۋيۋششەە نەبو دۋحوۆنوستي اسقار سۇلەيمەنوۆ ينكرۋستيرۋيا زۆەزدامي يارچايۋششەگو سۆەتا ي چيستوتى» دەگەن ەدىم. ول سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى بولدى. ادەبيەتشى، سىنشى، فيلوسوف ليتەراتۋرى. سودان كەيىن دراماتۋرگيا، پروزا، ال مۋزىكانى شىنىمەن ءبىلدى. ول كۇيشىلەر، دارىندى جاستار شىققاندا ولارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، شاقىرىپ الىپ، سول وتىرعان جەرىندە «تەمىرتاسى» بولسىن باسقا دا، مومبەكوۆ كۇيلەرىن بولسىن ويناعاندا، اسەرلەنىپ، مۋزىكا سالاسىندا دا كەرەمەت جاقسى جەمىستەرى بولدى. كينو سالاسىندا قابىلەتى «قىز جىبەك» ءفيلمىن تۇسىرگەندە كورىندى. جىلقى مالىن جاقسى كوردى، جىلقى دا اسقاردى جاقسى سەزىندى. ءبىز بىردە بارلىعىمىز تاۋعا بارعانبىز كەلە جاتىرمىز، سوندا ءبىر جەردە جىلقى فەرماسى بار ەكەن. قىس، قار، قورشاۋى بار. الىستان قاراپ وتىرمىز ءسۇيسىنىپ، ءبىر ۋاقىتتا اسەكە جىلقىشا سويلەي باستادى. سوندا جاي وزىنشە تۇرعان ءبىر جىلقى باسىن بۇردى، اسەكە ديالوگىن جالعاستىردى. ءبىر ۋاقىتتا بىزگە قاراي ءجۇردى دە، بەيتانىس جىلقى باسىن اسەكەڭنىڭ يىعىنا بىلاي قويدى. عابەڭ ءبىر باسقا، جانۋاردىڭ ونى تانىعانى، قاسيەتىن سەزىنگەنى كەرەمەت اسەر بەردى.
ماسكەۋدەن نەبىر عالىمدار، قوناقتار كەلەدى. ولار اسەكەڭمەن تانىسقاننان كەيىن ونى مويىندايدى، تاڭ قالادى. شىنىمەن ءبىلىمى بار ادامدار بولعان سوڭ، ولاردىڭ مايدالىعى جوق. اسەكەڭدى ولاردىڭ قالاي مويىنداعانىن كوزىمىز كوردى. ينتەللەكتۋال ۆىسوچايشەگو پولەتا، پاراساتتىڭ پاديشاسى دەگەن ورىندى ءسوز. بىزدەر ءۇشىن، كوپتەگەن ونى بىلگەن ادامدار ءۇشىن ول جادىمىزدا، سانامىزدا پاراسات پاديشاسى بولىپ قالدى.
ءدىن دەگەنگە فيلوسوفيا تۇرعىسىنان قارادى. ءدىندى ءدال وسى تۇرعىدان ءتۇسىنۋ بىزگە وتە قاجەت. اسەكەڭنىڭ ول جاعىنان ءالى ءبىراز دۇنيەلەرى، قولجازبالارى بار ەكەن. ءدىن تۋرالى جازعاندارى، سويلەگەن سوزدەرى بىزگە وتە قاجەت. ول ءدىندى قۇرمەتتەۋ، ادامنىڭ اقىلىن قۇرمەتتەۋ دەگەنگە اسەكەڭ وتە مۇقيات بولدى. سۋرەتشىلەر سالاحيتدين ايتباەۆ، ماقىم قيسامەتدينوۆتەر اسەكەڭنەن ۇلكەن اسەر العان، وزدەرى جينالعان كەزدە ايتىپ وتىراتىن. ول افوريزمدەردىڭ شەبەرى بولدى، قىسقا سوزدەردىڭ، ويلارى وتە تۇجىرىمدى. ال كينوعا تيگىزگەن اسەرى «قۇلاگەردە» كورىندى دەدىم، اتتىڭ ءوزىن ءوزى تاۋىپ اكەلدى. لۋگوۆويعا ءوزى باردى عوي. جىلقىنى تاۋىپ اكەلدى. «قاراش-قاراش» («ۆىسترەل نا پەرەۆالە») فيلمىندە ولار بولات شامشيەۆپەن بىرگە جۇمىس ىستەدى. وندا مىنانداي ءبىر ەپيزود بار، جاراسباي جەر ساتادى عوي، سول كەزدە تاۋدا وتىرعان باقتىعۇل ەندى اتام با، اتپايمىن دەپ، وقتالىپ، رايىنان كەرى قايتىپ وتىرعاندا، ەندى قازاق قوي، ءوزىنىڭ قازاعى، سوندا تاۋدىڭ ءوزى بىلاي يىلگەندەي، باسىن يزەگەندەي رۇقسات بەرەتىن جەرى بار. ول اۋەزوۆتە سولاي سيپاتتالعان. ونى بىرەۋ بايقاسا، بىرەۋ بايقامايدى. سونى اسقار بايقاپ، «قاراش-قاراش» دەگەن كوركەم فيلمدە پايدالاندى. وسىنداي دەتالدار، اسەكەڭ قاي جەردە قانداي ءسوز سويلەمەسە دە، قانداي ارەكەت جاساماسا دا، ۇلتجاندى ازامات بولدى. بارلىق ارەكەتى ۇلتجاندىلىقتان شىعىپ وتىردى. ادىلەتسىزدىككە قارسى، جان-جاعىنان قازاقتىڭ، ءوزىنىڭ بابالارىنىڭ، سوناۋ ارابيا قۇمدارىنان كەلگەن بىردە بىرەۋىن ۇياتقا قالدىرمايمىن، قازاقتى بيىكتەتەمىن دەپ وتكەن. حIح عاسىرداعى قازاقتىڭ مادەنيەتىن، كۇيلەرىن سولاردىڭ ءبارىن تەرەڭ بىلگەن، سەبەبى ولار كۇيرەۋدىڭ الدىنداعى مادەنيەت بولاتىن. ءبارىن وتە جاقسى سەزىنە بىلگەن. ابايدى بىزگە تاعدىر جىبەردى مىنا قازاقتى حح عاسىرعا دايىنداۋ ءۇشىن. اسەكەڭدى دە. ول جاراتۋشىنىڭ ۇلكەن سىيى. مەن بۇعان ەش كۇماندانبايمىن.
سماعۇل ەلۋباي، جازۋشى، كينودراماتۋرگ:
قىزىل يمپەريا قازاقتىڭ اتاتىنىن اتىپ، قىراتىنىن قىرىپ بولعاننان كەيىن ءارى قاراي قازاقتى ورىستاندىرۋعا كىرىستى. سونىڭ انىق بەلگىسى، انىق سالقىنى 60-جىلدارى كورىندى. ءبىز تۇگەل ورىستانا باستادىق. سول 60-جىلدارى جىلىمىق كەلدى دە، سونىڭ ارقاسىندا تالاي قازاقتىڭ ويىنان قۇرساۋ الىنا باستادى، ءتىلى شەشىلە باستادى، باسقاشا ويلاي باستادى. ياعني حالىقتىڭ سورىن كورە باستادى. وكىنىشكە قاراي، 60-جىلدارعا اعا بۋىن، ينتەلليگەنتسيا قاتتى قورقىپ كەلدى، زارەسى ۇشىپ كەلدى، سويلەي المايتىن بولىپ كەلدى. ويىنداعىسىن تولىق جازا المايتىن بولىپ كەلدى. بىراق سونىڭ ىشىندە الاشوردانىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەستى جالعاستىرعان، رۋحىنا ادال مۇحتار اۋەزوۆ سياقتى ۇلى تۇلعالار بولدى. ولار ەشقاشان قۇبىلاسىنان جاڭىلمادى.
سوناۋ 40-جىلدارداعى فرانتسۋز قاۋىمىندا قارسىلىق (سوپروتيۆلەنيە) ساياسي قوزعالىسى پايدا بولىپ ەدى عوي. ال، سول 60-جىلدارى قازاق قاۋىمىندا دا ەرەكشە ءبىر قوزعالىس ءجۇردى. بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن وسى قوعالىستىڭ اتى اتالىپ، ءتۇسى تۇستەلگەن جوق. بۇل كەزەڭ تۋرالى مونوگرافيالار جازىلۋى كەرەك ەدى، ساياسي باعا بەرىلۋى كەرەك ەدى... ول 1960-تان 1990-عا دەيىن جالعاسقان وتىز جىلعا سوزىلعان قوزعالىس بولدى. ول قوزعالىستا قيمىلعا كوشۋ، ۇيىمداسۋ قيىن بولدى. تەك قانا قالامعا جۇگىنۋ، قاعازعا جۇگىنۋ مۇمكىن بولدى. جاستاردى ۇيىمداستىرىپ، قيمىلعا شاقىرعان ءبىر تۇلعا مۇرات اۋەزوۆ بولاتىن، سونىڭ ءوزىن ورتالىق كوميتەت شاقىرىپ، ءارى جىعىپ، بەرى يتەرىپ، كىتابىن تالقانداپ، ءوزىن قۋدالاپ، جۇمىسسىز قالدىردى. ەگەر د.قوناەۆ بولماعاندا مۇرات مۇحتارۇلى تەمىر توردىڭ ار جاعىنان كورىنەر ەدى.
مىنەكەي وسى انىق بولعاننان كەيىن، قازاقتىڭ قارسىلىق قوعالىسىنىڭ اسقار سۇلەيمەنوۆ سياقتى كورنەكتى وكىلدەرى قاعازعا عانا جۇگىندى. قارسىلىعىن سولاي ءبىلدىردى. ءسويتىپ بارىپ بەساتاردى قولعا الدى. «بەساتار» – قىزىل يمپەرياعا قارسى اتىلعان وق بولاتىن.
اسقار سۇلەيمەنوۆ ءوز ۇلتىن ولەردەي سۇيگەن، ۇلتشىل ازامات بولدى. سول جولدا قۇداي تاعالا وعان ابايدىڭ ابىزدىعى مەن ماحامبەتتىڭ مىنەزدىلىگىن بەرگەن ەدى. ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن وسى ەكى تۇلعانىڭ اراسىنان اسقار سۇلەيمەنوۆ پايدا بولعان ءتارىزدى. ونىڭ بولمىسىندا باتىرلىق تا بار، دانالىق، ابىزدىق تا بار. مىنە، سول قازاقتىڭ بولمىسى، اباي تىرىلگەندەي دانالىعى، ماحامبەت تىرىلگەندەي باتىرلىعى اسەكەڭ قاعاز قالامعا، سوزگە جۇگىندى، ونىڭ العاشقى سوزىنەن باستاپ، بۇكىل قازاق قوعامى ءدۇر سىلكىندى، رۋحىمىز ءدۇر سىلكىندى. العاشقى سوزدەرىنىڭ ءوزى الماتىعا تاراپ جاتاتىن، تولقىن-تولقىن بولىپ، اڭىز بولىپ تاراپ جاتاتىن، ءبىزدىڭ، جاستاردىڭ قۇلاعىنا كەلىپ جەتەتىن. اسەكەڭ تەك قانا قاعازعا جۇگىندى، ءارى قاراي قيمىلعا بارا المادى. ماحامبەت سياقتى قيمىلداسا، ماحامبەت سياقتى باسىن جوعالتۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. مىنە، ءبىزدىڭ سول وتىز جىلعا سوزىلعان، قازاقتىڭ قارسىلىعى دەلىنەتىن، ساياسي قوزعالىستا ءبىر-ەكى ادام ءوز قارسىلىعىن اۋىزشا ايتىپ جۇرەتىن. ولاردىڭ ىشىندە بەردىبەك سوقپاقباەۆ، تاحاۋي احتانوۆتار ايعايلاپ ايتاتىن، ءىلياس ەسەنبەرليندەر جازدى. اۋەزوۆتەر پالەنباي تومعا سوزىلعان وسيەت قالدىردى. ول شىنىن ايتقاندا الاشوردانىڭ وسيەتى ەدى. ءتىلدى اماناتقا، ەلدى اماناتقا قالدىردى. يە بولىڭدار دەدى.
مىنە، اسقار، اڭىز اسقار وسى الاشوردانىڭ ىشىمىزدە جۇرگەن، كوزى ءتىرى وكىلى ەدى. ارينە جالعىز ەمەس ەدى، قاسىندا مۇراتتار بار ەدى. الاشوردانىڭ ولمەگەن وكىلدەرى بولدى بۇلار. سولاردىڭ ءسوزىن ايتا ءبىلدى. جالعىز ايىبى – باسىن شاپقىزعان جوق، ولارعا قارسى وق اتىلعان جوق. بۇلار اتىلاتىن بولسا، وق تا اتىلاتىن ەدى. ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ عىلىمنىڭ، اسىرەسە مادەنيەتتانۋ، ادەبيەتتانۋ، ساياساتتانۋ عىلىمى، وكىنىشكە قاراي، وسى قازاق قارسىلىعى دەگەن قوزعالىستى ۇمىتقانىن ايتۋىسىز كەرەك. ەندىگى ۇلكەن مىندەت – وسىنى كوتەرۋ، زەردەلەۋ، رەسمي تاريحقا قوسۋ. مۇنى جۇزەگە اسىرماي تاريحىمىز جۇيەلى دە تولىققاندى بولمايدى.
تاعى دا قايتالاۋعا تۋرا كەلەدى – قازاقتىڭ رۋحى وتىز جىل بويى بەكەر جۇرگەن جوق. ايتەۋىر ءبىر فورمادا كورىندى: جازعان قالامىنان، سويلەگەن سوزىنەن، كەي جەردە ىسىنەن دە كورىندى. وتىز جىل بەكەر وتكەن جوق. قىزىل يمپەريانىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرسا دا قازاق قاۋىمى ءوزىنىڭ قازاقتىعىن، ءوزىنىڭ الاشىن ۇمىتقان جوق. جۇمىس ىستەپ جاتتى. سونىڭ ارقاسىندا 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قازاق رۋحى كوشەگە شىقتى. سونىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىك كەلدى. اسقار سۇلەيمەنوۆتەر قالامىمەن وسى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعالار. اسەكەڭدى ءبىز كەتكەننەن كەيىن دە جوقتاۋ بولا بەرەدى. ويتكەنى وسىنداي ۇلتىن سۇيگەن سۋرەتكەردىڭ ۇمىتىلۋى مۇمكىن ەمەس.
اسقار سۇلەيمەنوۆ – ەرەكشە تۇلعا، قۇداي تاعالانىڭ جىبەرگەن ەرەكشە تۇلعاسى. ەگەر ون توعىزىنشى عاسىر بولسا، ول كوپ اۋليەنىڭ ءبىرى بولار ەدى. جيىرماسىنشى عاسىردا، وكىنىشكە قاراي، اۋليە بولۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. اسەكەڭنىڭ رۋحى قازاقتىڭ ءسوزى ءتىرى تۇرعاندا ولمەيدى.
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
كىناسىزدىك پرەزۋمپتسياسىن بۇزعان باس پروكۋروردى سەنات جاۋاپقا تارتا ما؟
ەرمۇرات باپي: مەملەكەتتەن جاناشىرلىق كورمەگەن حالىق بيلىككە تاسبۇيرەك بولادى