ترامپ قىتاي ساپارىندا كوزدەگەنىنە جەتە الدى ما؟

قىتاي باسشىسى ءساتتى ساۋدا مامىلەسىن تانىتىپ، اقش پرەزيدەنتىن بەيجىڭدەگى تاريحي ورىن «زىجيڭ» ورداسىن ارالاتتى.  سول ارقىلى اق ءۇي باسشىسىنا جاقسى اسەر قالدىرۋعا تىرىستى. ال، ترامپ سولتۇستىك كورەيا ماسەلەسى بويىنشا قىتايعا قولقا سالۋمەن بولدى، ءتىپتى قىتاي-سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى ساۋدا بايلانىسىن توقتاتۋدى كوزدەدى.

بۇل رەت ەكى ەل اراسىندا قولعا الىنعان  ساۋدا ماملەسىنىڭ قۇنى شامامەن 9 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرايدى.  قىتاي جاعى ترامپتىڭ ۇشاعى بەيجىڭگە قونۋدان بۇرىن  اقش-پەن جاساسقان ساۋدا كولەمى $ 27 ميللياردتان اسىپ كەتكەنىن جاريالاپ ۇلگەرگەن ەدى. سارسەنبى كۇنى تۇستەن كەيىن قىتاي مەن اقش باسشىلارى جانە ولاردىڭ حانىمدارى، بەيجىڭدەگى «گۋ-گوڭ» تاريحي قورعانىن جانە ونىڭ ىشىندەگى «زىجين ورداسىن» ارالادى. سونداي-اق،  داستۇرلى بەيجىڭ تەاترىن بىرگە تاماشالادى.

ترامپ بەيجىڭگە كەلەردەن بۇرىن وڭتۇستىك كورەيا ساپارى كەزىندە كحدر-عا قاراتا قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساپ، كيم جوڭ ۋنعا باعىتتالعان ءزىلدى سوزدەرىن ايتىپ ەدى. جاپونياعا دا سولتۇستىك كورەيانىڭ ارتىپ كەلە جاتقان يادرولىق قاۋپىنە قارسى ورتاق كۇرەسۋ تۋرالى ءسوز ەتىسكەن. ترامپتىڭ بۇل رەتكى ازيا ەلدەرىندەگى ساپارى 12 كۇنگە دەيىن جالعاسقالى وتىر. بۇل اق ءۇي باسشىلارىنىڭ سوڭعى 25 جىلداعى وسى ايماقتاعى ەڭ ۇزاق ساپارى. ازيا-تىنىق ءمۇحيتتىڭ 5 ەلىنە جانە ەكى ەلدەگى حالىقارالىق ماجىلىسكە قاتىستى. زاماننىڭ تانىمال كەيىپكەرىنە اينالعان ترامپتىڭ بۇل ساپارى تۋرالى «WSJ» باسىلىمىنىڭ ساراپشىسى جەرالد سەيب (Gerald F. Seib) كولەمدى ساراپتاما جاريالادى.

پرەزيدەنت ترامپ قىتاي توراعاسىمەن بۇدان بۇرىنعى كەزدەسۋى كەزىندە، بارلىق امالدى قولدانا وتىرىپ، سولتۇستىك كورەياعا قىسىم ءتۇسىرۋدى تالاپ ەتكەن بولاتىن. قىتاي بولسا، يادرولىق سوعىستىڭ ءبىرى بىلتەسىن، ءبىرى وتتىعىن ۇستاعان ەكى ەلدىڭ دە ساۋداداعى ەڭ ۇلكەن سەرىكتەسى. ترامپ وڭتۇستىك كورەيادا جاساعان بايانداماسى كەزىندە، «قىتاي نە ءۇشىن الەمدى دۇرلىكتىرگەن بۇل كورشىسىنە كومەكتەسە بەرەدى؟» دەگەن ساۋال تاستاپ ەدى. ول بەيجىڭگە اتتانعان كەزدە، اق ءۇي لاۋازىمدىلارىنىڭ ءبىرى قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا بايلانىسى تۋرالى جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا: «بۇل ەكى ەل اراسىنداعى قارجىلىق بايلانىس بۇۇ تاراپىنان شەكتەۋگە ۇشىراعان. ەگەر كەزدەسۋ كەزىندە ترامپ شي جينپيڭگە ول تۋرالى ءسوز قوزعاسا، بۇل الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى. كەرىسىنشە، اقش قىتايمەن بولعان ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتا تۇسسە، وندا قىتايدىڭ سولتۇستىك كورەيامەن بولعان استىرتىن بايلانىستارى وزدىگىنەن بۇزىلاتىن بولادى»، – دەگەن پىكىر بىلدىرگەن.

قىتاي ءسىم وكىلى بولسا: «قىتاي قاشاندا بۇۇ -نىڭ ەرەجەلەرىنە بويسۇنادى. ءارى بۇۇ بەكىتكەن سانكتسيالاردى ورىندايدى. بۇل تۋرالى قاندايدا ءبىر زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى تىزگىندەۋگە دايىنبىز»، – دەگەن ەدى.  ال، الدىنعى پىكىر بىلدىرگەن اق ءۇي لاۋازىمدىسى ترامپتىڭ كەزدەسۋ كەزىندە «اقش پەن قىتاي اراسىنداعى اسا تەڭسىز ەكونوميكالىق بايلانىس» نەمەسە «ادىلەتسىز باسەكەلىك ورتا» دەگەن سەكىلدى پىكىرلەردى ايتۋى مۇمكىن دەپ بولجاعان بولاتىن.

ال، جوعارىداعى اق ءۇي ءمانساپتىسى كەزەكتى ساپارىندا دونالد ترامپ «قىتاي مەن اقش اراسىنداعى اسا تەڭسىز ەكونوميكالىق بايلانىس » نەمەسە «ادىلەتسىز باسەكەلىك ورتا» دەگەن سياقتى پىكىر ايتۋى مۇمكىن دەپ تۇسپالدار جاسايدى.

اقش پەن قىتاي اراسىنداعى 9 ملرد دوللار كولەمىندەگى ساۋدا شارتىنا General (General Electric Co.) ەلەكتر كومپانياسى، Smithfield Foods Incب كومپانياسى، قىتاي-مىس كومپانياسى قاتارلى ءىرى كاسىپورىندار قول قويدى. اقش ساۋدا ءمينيسترى ۋيلبۋر روسستىڭ جاساعان مالىمدەمەسىندە بۇل قادامدارعا قاراپ، ەكى ەلدىڭ ساۋدا ىنتىماقتاستىعىنان زور ءۇمىت كۇتەتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن بىرگە كەلىسىم ترامپ ساپارىنىڭ وڭ ناتيجەسى جانە قىتايدىڭ ادىلەتسىز ارەكەتىن تەجەپ، بۇلىنگەن ارنالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ دەپ باعالادى. دەگەنمەن، ترامپتىڭ وسىدان بۇرىن قىتاي بيلىگىنە قاراتقان اۋىر سوزدەرى تۋرالى پىكىر بىلدىرمەدى. دەگەنمەن، ۋيلبۋر روسس ەكى ەلدىڭ جەتپەكشى ماقساتتارىنىڭ ەكى باسقا ەكىنىن مويىندادى.

ساراپشىلار مەن ديپلوماتتار جاقىندا عانا قىتايدىڭ ەڭ ۇلكەن بيلىگىن مىقتاپ قولعا العان شي جينپيڭ ساۋدا قاتىناسىن تۇبەگەيلى دامىتۋعا قۇلىقتى بولا قويماس دەپ بولجايدى. سەبەبى، ساۋدا قاتىناسىنىڭ دامۋى اقش-تىڭ قىتاي بازارىنا تەڭدەي ىقپال ەتۋىنە الىپ كەلەدى، ال ونى قىتاي باسشىسىنىڭ توقتاتۋى قيىنعا سوعادى. ءبىر قاراعاندا، قىتاي باسشىسى ساۋدا ىستەرىندە كەڭ پەيىلدىلىك كورسەتىپ، ترامپپەن كەلىسىمگە تالپىنعان بەينەدە. بىراق، بۇل مامىلە ترامپ ءۇشىن جاعىمدى بولعانىمەن، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا قاقتىعىسىن جويا المايدى دەپ قارايدى.  ال، ەكونوميستەر بولسا، بۇل كەلىسىمدەردىڭ ەكى ەل اراسىندا ساۋدا تاپشىلىعىن كىشىرەيتە المايتىنىن ايتادى. وكسفورد ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ  ساراپتاۋىنشا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا تاپشىلىعى بيىلدىڭ وزىندە 340 ملن اقش دوللارىن قۇرايدى. بۇل وتكەن جىلداعىدان 347 ملن دوللارعا كوپ.

اقش-تىڭ بىرقاتار ساۋدا وكىلدەرى، ترامپ قىتايدىڭ ساۋداداعى زاڭسىزدىقتارىنا تولەم تالاپ ەتەتىن بولسا، قىتايدا بۇعان ەرەگەسىپ، ەسە قايتارۋعا تىرىسۋى مۇمكىن دەپ الاڭدايدى. ال، اقش-تىڭ Soybean ەكسپورت ۇيىمىنىڭ سولتۇستىك ازيا ەلدەرىندەگى جاۋاپتىسى پاۋل بۋركتىڭ ايتۋىنشا، اتالعان ۇيىمعا قىركۇيەكتە قىتايدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق جانە ساۋدا مينيسترلىگى جاعىنان اشىق ەسكەرتۋ جاسالعان. سونىمەن بىرگە جينالىستاردا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ وكىلدەرى «ەگەردە ساۋدا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن توقتاپ قالاتىن بولسا، وكىنىش ارقالايتىن بولاسىڭدار» دەگەن سەكىلدى ەسكەرتۋ بەرىپ، سول ارقىلى اقش-تىڭ تانىمال ونىمدەر وندىرەتىن كاسىپورىندارىنا قىسىم تۇسىرگەنىن جەتكىزدى. ترامپ ساپارى كەزىندە قول قويعان ساۋدا وكىلدەرىنىڭ ءبارى دە ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا مۇمكىندىكتەرىن بۇزىپ الماۋدى كوبىرەك تالاپ ەتتى. Partner Reinsurance-ءتىڭ باس اتقارۋشىسى تاد ۋەلكەر (Tad Walker) بولسا قىتايمەن كەلىسىم بارىسىندا ترامپتىڭ بۇدان كورى بايسالدى دا ايباتتى قالپىن ساقتاۋىن تىلەيتىنىن دە ايتىپ سالدى. ول جانە ءوز كومپانياسىنىڭ قىتاي بازارىنا كىرۋىنە رۇقسات الۋ ءۇشىن 2015 جىلدان بەرى كۇتىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ترامپ ءوز ەلىنىڭ بىرقاتار ءىرى كومپانيالارىنىڭ قىتاي بازارىنا كىرۋىنە جول اشىپ قايتتى. كوپتەن بەرگى ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدادان وربىگەن كىربەڭدىكتى جويىپ، ەركىن ساۋدا مەن ادىلەتتى نارىق ورتاسىن قالىپتاستىرۋعا تىرىسقانداي كورىندى. ترامپ بۇل ارقىلى قىتايدى ءوز دەگەنىنە كوندىرىپ، سولتۇستىك كورەيامەن بولعان ساۋدا بايلانىسىنا توسقاۋىل قويعىسى كەلگەنى بايقالادى. دەگەنمەن، بۇعان قىتايداعى تەڭدەسسىز بيلىكتى شەڭگەلدەپ وتىرعان شي ءجينپيڭنىڭ بەرەر جاۋابى دا دايىن سەكىلدى. بۇل جولى ترامپتى قىتاي تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن سالتاناتپەن كۇتىپ الدى. ونىسى شي-ءدىڭ ەل ىشىندەگى ىقپالىن ارتتىرۋعا، الەمگە ءدوڭايباتىن كورسەتۋگە جاساعانى دەۋگە بولادى.

“The Qazaq Times”