ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشا اۋلەتىندە تاق تالاسى باستالىپ كەتتى

سوڭعى كۇندەرى ساۋد ارابياسى دۇربەلەڭگە تولى بولدى. كوز قاراقتى جۇرت بىلەتىندەي پاتشالىقتىڭ تاق مۇراگەرى مۇحاممەد بين سالمان باسقارعان كوميتەت 11 حانزادانى قاماۋعا العان بولاتىن. ونىڭ كوبى بۇرىنعى جانە كەيىنگى مينيسترلىك قىزمەتىن اتقارعاندار ەدى. ولاي بولسا، مۇراگەر حانزادانىڭ ساۋد جۇرتىن عانا ەمەس، الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن بۇل قادامىنداعى ماقساتى نە بولماق؟

BBC-ءدىڭ مالىمەتىنە جۇگىنسەك، حانزادالار ەلدىڭ جەمقورلىققا قارسى كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋىمەن قاماۋعا الىندى. مەملەكەتتىك اقپارات كوميتەتىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، اتالعان قۇزىرلى ورىننىڭ قاماۋعا الۋ جانە ەلدەن شىعىپ كەتۋىنە تىيىم سالۋ قۇقىعى بار. بۇل كوميتەتتىڭ باسشىسى بولىپ تاعايىندالعان مۇحاممەد بين سالمان - ساۋد پاتشالىعىنىڭ تاق مۇراگەرى ءارى وسى ەلدەگى كورول سالماننان كەيىنگى ەڭ ىقپالدى تۇلعا.

ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشاسى سالمان يبن ابدۋل ازيز ءال-ساۋد جاقىندا 83 جاسقا شىعادى. ول بۇدان بۇرىن ينسۋلتپەن وپەراتسياعا كىرگەن ەدى. كەيبىر دەرەككوزدەرىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، كورول سالمان التسگەيمەر جانە دەمەنتسيا سىرقاتىنا شالدىققان دەگەن مالىمەتتەر ايتادى. قالاي بولماسىن، ەلدىڭ پاتشاسى تاق مۇراگەرىن دايىنداپ ۇلگەردى. ءتىپتى ونى وزىمەن بىرگە ەل بيلەگەن تەتەلەس بۋىنداردان ەمەس، كەرىسىنشە اۋلەتتەگى جاستاردىڭ اراسىنان تالداپ الىپ وتىر.

حانزادا مۇحاممەدتىڭ ۇلكەن ساياساتقا ارالاسۋى 2009 جىلدان باستالادى. سول كەزدە ەلدىڭ ورتالىق قالاسىن باسقارىپ تۇرعان اكەسىنىڭ كەڭەسشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ال ول 2015 جىلى ساياسي كارەراسىندا ۇلكەن وزگەرىس جاساپ، الەمدەگى ەڭ جاس مينيستر بولىپ سايلاندى. ول سول جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قورعانىس ءمينيسترى جانە پاتشالىق سوتتىڭ باس حاتشىسى بولىپ تاعايىندالدى. وسىدان كەيىن ونىڭ حالىقارالىق جانە ەل ىشىندەگى بەدەلى ارتا ءتۇستى. سونىمەن بىرگە ول ساياساتتا ەلىن مۇنايعا دەگەن تاۋەلدىلىكتەن ارىلتۋ ءۇشىن جاساعان قادامدارىمەن تانىمال بولدى. سوعان بايلانىستى «كورەگەندىلىك-2030» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 2020 جىلعا دەيىن ساۋد ارابيانى «مۇنايسىز ەلگە» اينالدىرۋ قاتارلى جوبالاردى العا قويدى. دەگەنمەن، ەل بيلىگىندەگى كەيبىر تۇلعالار جاعىنان بۇل جۇزەگە اسپايتىن جوسپار دەپ تابىلىپ، نارازىلىقتارعا ۇشىراعان ەدى.

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا كورول سالمان سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ جاتپاستان، ۇلتتىق گۆارديانىڭ جەتەكشىسى حانزادا مۋتايب بين ابدۋللانى جانە تەڭىز ارميا فلوتىنىڭ قولباسشىسى، ادميرال ابدۋل بين سۋلتاندى جۇمىستان بوساتتى. ەرتەسى ولارعا «جەمقورلىق» ايىبى تاعىلىپ، قاماۋعا الىندى. ناقتى كىمدەردىڭ قامالىپ، قانداي ايىپتاردىڭ تاعىلعانى تۋرالى رەسمي مالىمەت جوق. سول ەلدىڭ «ءال-ارابيا» ارناسىنىڭ بەرگەن مالىمەتىنە قاراعاندا، 2009 جىلعى جيددا ولكەسىندەگى سۋ تاسقىنى جانە 2012 جىلعى MERS ۆيرۋسىنىڭ تارالۋىنا بايلانىستى تەرگەۋلەردى قايتا جانداندىرعان.

قاماققا الىنعاندار اراسىندا بۇرىنعى قارجى ءمينيسترى جانە سول ەلدەگى ARAMCO اتتى ءىرى كومپانيانىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى يبراگيم ءال-اسساف جانە حانزادا تۋرك بين ابدالدىڭ دا ەسىمدەرى اتالدى. ەڭ قىزۋ تالقىعا تۇسكەنى حانزادا ءال-ۆاليد بين تالالدىڭ قاماۋعا الىنۋى بولدى. ول بولسا الەمدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ قاتارىندا جانە ساۋد ارابيالىق ماڭىزدى ينۆەستيتسيالىق كومپانيانىڭ ءبىرى Kingdom Holding-ءتىڭ جەتەكشىسى. ونىڭ ۇستىنە حانزادا ءال-ۆاليد بين تالال Twitter, Apple, Citigroup جانە مەيمانحانا بيزنەسىنىڭ ءىرى كاسىپورىنى Four Seasons قاتارلى الەمدىك الىپ كومپانيالار بار.

ساۋد جۇرتىندا بين تالال ايەلدەردى جۇمىسقا قابىلداعانى ءۇشىن ءتۇرلى پىكىرلەردە قالعان تۇلعانىڭ ءبىرى. Forbes ونىڭ قارجىسىن 17 ملرد اقش دوللارى دەپ كورسەتكەن ەدى. BBC-ءدىڭ ساۋد ارابياداعى قىزمەتىنىڭ بەرگەن مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قاماۋعا الىنعان حانزادالاردىڭ كوبى بۇرىنعى پاتشا ابدالدىڭ اۋلەتىنەن. دەگەنمەن بۇل مالىمەت انىق ەمەس. ەگەر سىرت كوز ساراپشىلاردىڭ بولجامى تۋرا شىعار بولسا، وندا حانزادا مۇحاممەدتىڭ بۇل قادامى بيلىك ءۇشىن جاڭا كلان ارالىق تارتىستىڭ باستالۋى دەۋگە بولادى. بىراق، كوپ ساندى ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇرىنعى پاتشانىڭ اۋلەتىندە ىشكى تارتىس كۇشتى جۇرۋدە.

حانزادا مۇحاممەد بين نايف «ابداليتتەردىڭ» كومەسكى ليدەرى دەگەن دە ءسوز بار. ول وسىدان بۇرىن مۇراگەرلەر قاتارىندا اتالىپ كەلگەن. بىراق، جاز كەزىندە تاق مۇراگەرى رەتىندە 21 جاستاعى مۇحاممەد بين سالماننىڭ ەسىمى اتالدى. ال، بين نايف بولسا ىشكى ىستەر ءمينيسترى قىزمەتىنەن دە توقتاتىلدى. بۇعان وسى رەتكى قاماۋعا الۋ ءىسىن قوسقاندا، ساۋد ارابياسى بيلىگىندە «ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر» دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. سولايدا، ونىڭ وڭ ىقپالىنىڭ قانشالىقتى بولارىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن.

ساۋد جۇرتى جاقىندا مۇراگەر تاققا وتىرۋى مۇمكىن دەپ كۇتىپ كەلگەن. بۇدان بۇرىنعى بولجامداردا بۇل قىركۇيەك ايىندا بولۋى مۇمكىن دەلىنگەن ەدى.  تىپتى اۋلەت ىشىندە توڭكەرىستەر بولۋى دا مۇمكىن. ساۋد اۋلەتىنىڭ تاريحىندا بۇنداي ىستەر بولماي قالعان جوق. تاق مۇراگەرىن كۇشتەپ تۇسىرۋگە ارەكەت ەتكەندەر ءدىن مەن اسكەر كۇشىنىڭ جازاسىنا ۇشىراۋى دا مۇمكىن. ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشا اۋلەتى اراسىندا تاققا تالاس باستالسا، بۇل ايماقتاعى گەوساياساتقا دا اسەر ەتپەي قالمايدى.

“The Qazaq Times”