قكپ-نىڭ قۇرىلتايى. فوتو: image.baidu.

قىتايدىڭ ءار بەس جىلدا ءبىر رەت وتەتىن بيلىكتەگى پارتياسىنىڭ (قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى، ارى قاراي قكپ) XIX كەزەكتى قۇرىلتايىنا ءبىر اپتا ۋاقىت قالدى. 18 قازاننان باستاپ بۇكىلقىتايلىق قۇرىلتايعا ەلدىڭ جەر-جەرىنەن قاتىسۋشى وكىلدەر ورتالىق قالا بەيجىڭدە باس قوسادى.  ار كەزەكتى قۇرىلتاي كەزىندە الەم ەلدەرى قىتايعا باسا نازار اۋدارا باستايدى. سەبەبى بۇل قۇرىلتاي 1,5 ميللياردقا جۋىق حالىقتىڭ تاعدىرىن شەشەدى جانە الەمدەگى ەكىنشى ورىندا تۇراتىن ەكونوميكانى باسقارۋشى پارتيانىڭ ليدەرىن سايلايدى.

ازىرگە قكپ-نىڭ كەزەكتى قۇرىلتايىندا پارتيا جەتەكشىلەرىنەن اۋقىمدى باسشىلىق الماسۋلار بولۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلۋدە. الايدا، پارتيانىڭ قازىرگى توراعاسى، مەملەكەت باسشىسى شي جينپيڭ (سي تسزينپين) ءوزىنىڭ ورىنىن ساقتاپ قالۋى مۇمكىن. ءداستۇرلى تۇردە وتەتىن قۇرىلتاي وكىلدەرىنىڭ سانى 2300 ادام، بۇل جولى بۇل وكىلدەر اراسىنان 13 ادام قۇرىلتايعا قاتىسۋ قۇقىعىنان الىنىپ تاستالدى. ونىڭ سەبەبى ولاردىڭ قازىرگى قىتاي ىشىندە ءجۇرىلىپ جاتقان قاتاڭ تارتىپكە ساي كەلمەۋىنەن دەلىنگەن. جابىق وتىرىستا وتەتىن العاشقى جيىندا قۇرىلتاي دەلەگاتتارى ورتالىق كوميتەتتىڭ قۇرامىن سايلاپ شىعارادى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇعان 200 ادام كىرۋى مۇمكىن.

بۇل ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەلەرىن تاڭدايدى. ال ودان تۇراقتى كوميتەت دەگەن ورگان ءتۇزىلىپ شىعادى. وسى تۇراقتى كوميتەت مەملەكەتتىڭ ەڭ نەگىزگى شەشىمدەرىن شىعارۋشىلار بولىپ سانالادى. ساياسي بيۋروعا 12 ادام بولسا، تۇراقتى كوميتەت 7 ادامنان تۇرادى. مۇشەلەر سانى جىل سايىن وزگەرىپ وتىرادى. ءبىر قاراعاندا پارتيا ىشىندە داۋىس بەرىپ تاڭدالعان سەكىلدى كورىنەدى. ال، ءىس جۇزىندە بۇلار ەل باسشىسىنىڭ الدىن الا دايىنداپ قويعان ادامدارىنان قۇرالادى. كوميتەتتىڭ بار قىزمەتى بۇل ادامداردىڭ وكىلەتتىلىگىن راستاۋ عانا.

سونىمەن بىرگە ورتالىق كوميتەت پارتيا ليدەرىن، ياعني باس حاتشىنى تاعايىندايدى. بۇل لاۋازىم قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى دەگەندى بىلدىرەدى. بارىنە بەلگىلى بولعانداي بۇل قازىر شي ءجينپيڭنىڭ قولىندا. كورشىلەس قىتاي ءۇشىن وسىنشاما ماڭىزدى بولعان بۇل قۇرىلتاي الداعى بەس جىلعا، ءتىپتى ودان ۇزاق ۋاقىتقا ەڭ نەگىزگى شەشىمدەردى شىعارادى. ال، وسى رەتكى قۇرىلتايدا ەكى نەگىزگى ماسەلە شەشىم تابۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلۋدە.

ونىڭ ءبىرىنشىسى، قازىرگى قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ ۇلكەن جولداما جاسايدى. باتىس ساراپشىلارىنىڭ ايتقانىنداي بۇل جولداۋدان قىتايدىڭ الداعى بەس جىلداعى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن بىلۋگە بولادى. ەكىنشىسى، ساياسي بيۋرو مەن تۇراقتى كوميتەت قۇرامى تولىقتاي جاڭارۋى مۇمكىن. سوڭعى جىلدارى قكپ بەيرەسمي تۇردە قىزمەتكەرلەردىڭ جاس شەكتەمەسىن شىعارعان. ايتالىق، جاسى 68-دەن اسقان ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەلەرى قىزمەتىنەن بوساتىلادى. وسى بەيرەسمي ەرەجە بويىنشا قازىرگى كەزدە كوررۋپتسياعا قارسى كۇرەس قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى ۋاڭ چيشان قىزمەتىنەن بوساتىلۋى ءتيىس بولادى. بىراق، ول قازىرگى قىتاي باسشىسىنىڭ ەڭ سەنىمدى ادامدارىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان ونىڭ وكىلەتتىلىگىن جالعاستىرۋ ارەكەتتەرى دە جاسالۋى دا مۇمكىن. (شي جينپيڭ ءوزى 64 جاستا. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى لي كىچياڭ 62 جاستا).

بۇدان بولەك ءحىح قۇرىلتايدا بولاشاق قىتاي بيلىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستاۋشىلار، ايتالىق ءشيدىڭ ورىنىن باساتىن بولاشاق قىتاي باسشىسى بولۋى مۇمكىن دەگەن ادامدار ورتاعا شىعادى. ەڭ ماڭىزدىسى قۇرىلتايدان كەيىن قكپ شي ءجينپيڭنىڭ اينالاسىنا تولىقتاي توپتاستىرىلادى. سول ءۇشىن دە شي جينپيڭ باسقارۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ تۋرالى دا باستاما كورسەتۋى مۇمكىن. ول 2012 جىلى بيلىككە كەلدى دە، بەس جىل ىشىندە بىرقاتار جاڭا باسشىلىق ساپتى جاساقتاپ شىقتى. كەيىنگى بەس جىلدا ول وسى ءوزى بەكەمدەگەن كوماندامەن باتىل قادام جاساي الادى. سوندىقتان ول ەكى مەرزىم سايلانۋ زاڭىنا وزگەرىس جاساۋدى دا ورتاعا قويۋى ىقتيمال.

قىتاي بيلىگىندە شي باسقارعان مەزگىلدەر تۇتاس مەملەكەت بويىنشا كوررۋپتسياعا قارسى كۇرەسپەن ەرەكشەلەنەدى دەۋگە بولادى. ول بيلىككە كەلگەننەن بەرى بەس جىل ىشىندە ميلليونعا جۋىق مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى، اسىرەسە باسشىلىق قىزمەتتەگى ادامداردى سىبايلاس جەمقورلىق ءىسى بويىنشا زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتقان. كەيبىر ساياساتتانۋشىلار بۇل ارەكەتتى شي ءجينپيڭنىڭ ساياسي قارسىلاستارىن جوعالتۋعا باعىتتاعان ارەكەتى دەپ سانايدى. بىراق، بۇل باستاماسىمەن ول قىتايداعى حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولعانىن جاسىرا المايمىز. ول بيلىككە كەلگەن العاشقى ءۇش جىلدا ساياسي قارسىلاستارىنىڭ بولعانى انىق. ءتىپتى، بەيرەسمي دەرەكتەردە، ونىڭ بيلىككە كەلۋىنىڭ ءوزى دە كۇشتى اسكەري توڭكەرىسكە سەبەپشى بولا جازداعان دەگەن ءسوز دە ايتىلىپ ءجۇر.

ونىڭ ءبارىن قايىرىپ تاستاپ، بەس جىل تابان تىرەپ بيلىكتى نىعايتقان شي ءجينپيڭنىڭ الداعى قۇرىلتايدا ورنىنان ايرىلىپ قالۋى ەكى تالاي. ءتىپتى بۇل بولجامنىڭ مۇمكىندىگى بىر پايىزعا دا جەتپەيدى. قازىر قىتاي ىشىندەگى باق-تى قارايتىن بولساڭىز ول تۋرالى تەك جاقسى جاقتارىن تەرىپ جازىپ جاتىر. قۇرىلتاي الدىندا ول تۋرالى توم-توم ەڭبەكتەر مەن قۇلاش-قۇلاش ماداق جىرلارى جازىلدى.

قازىر شي ءجينپيڭنىڭ باستى ماقساتى ءوزىنىڭ قكپ تاريحىنداعى ماڭىزدى ورىنىن تىكتەپ الۋ. ول وزىنەن بۇرىنعى بارلىق پارتيا جەتەكشىلەرىنەن دە بەكەم ورىندا تۇرىپ، ساياسات جۇرگىزۋگە تىرىسادى. بۇل قۇرىلتاي ونىڭ بيلىگىن ساقتاپ قالا الاتىنىن جانە الداعى بەس جىلدا باتىل ارەكەتتەرگە بارۋى مۇمكىن ەكەنىن دالەلدەۋى عاجاپ ەمەس.  الايدا، ونىڭ قانداي قادامدار جاسايتىنىن بولجاپ ايتۋ قيىن.

“The Qazaq Times”