ەردوعان ارابتىڭ داۋىن نەگە ساتىپ الدى؟

تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان 23 شىلدە كۇنى ستامبۋلدان شىعاناق ەلدەرىنە ساپارعا اتتاندى. ساپارىنىڭ باستى ماقساتى كوپ ۋاقىتقا سوزىلعان كاتار داعدارىسىندا شىعاناق ەلدەرى اراسىندا دەلدالدىق كەزدەسۋلەر جاساۋ. ەكى كۇنگە جالعاسقان ساپارىندا تۇركيا باسشىسى ساۋد ارابياسى، كۋۆەيت جانە كاتار قاتارلى ءۇش ەلدە ساپاردا بولىپ قايتتى.

ەردوعاننىڭ كاتار داعدارىسىندا بەلسەندى ارا اعايىندىققا جۇگىرەتىن ءجونى بار. كوپتەن بەرى تۇركيانىڭ باتىس ەلدەرىمەن بولعان قارىم-قاتىناسىنىڭ سالقىنداپ كەتكەنىن بەلگىلى.  شىعىس پەن باتىستىڭ تۇيىسكەن تۇسىندا جاساپ جاتقان تۇرىك ەلى، ءبىر اۋىق ءوزىن الەمنىڭ ەركەسىنە بالاپ، ءجوندى-ءجونسىز ەركەلىكتەرگە بارعانىن بىلەمىز. تۇركيانىڭ ەۋروپا جانە اقش-پەن بولعان قارىم-قاتىناسى قيىنداپ تۇرعان جاعدايدا ەردوعان كاتار داعدارىسىنىڭ ارتىندا تۇرعان ساۋد ارابياسى سىندى تۇركيا مۇددەسىنە ىقپالدى ەلدەردى رەنجىتىپ العىسى كەلمەيدى. ال، شىعاناق ەلدەرى اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناستا تۇرعان كاتاردىڭ ديپلوماتيالىق داعدارىسى ەردوعان ءۇشىن سەنىمدى سۇيەنىش ارقالىعىنىڭ قۇلاپ قالعانىمەن بىردەي.

ەردوعان ستامبۋلدان اتتانار الدىندا ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىن اشتى. ول سوزىندە: «ەشكىم دە بۇل داعدارىستىڭ ۇزاققا سوزىلۋىنا نيەتتى ەمەس. مەن بۇل ساپارىمدى ءوڭىردىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن پايدالى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن»، – دەدى. ول ءسوز اراسىندا باۋىرلاستار اراسىنداعى بەرەكەسىزدىكتى سىنعا الدى، الايدا ءسوز ۇشىن ناقتى كىمگە باعىتتاپ تۇرعانىن اشىپ ايتپادى. ەردوعان كاتاردىڭ شيەلەنىستى كەلىسسوز ارقىلى شەشۋگە دەگەن بەلسەندىلىگىن القاي كەلىپ، ماسەلەنىڭ شەشىم تابۋىنا شىعاناقتاعى «اتامان» ساۋد ارابيا باستى ءرول اتقارۋعا ءتيىس دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. كۋۆەيتتىڭ دە داعدارىس بارىسىندا ارا اعايىندىققا تىرىسقانىن القاۋدى دا ۇمىتپادى.

كاتار بولسا تۇركيانىڭ اراب ەلدەرى اراسىنداعى سەنىمدى وداقتاسى. دەگەنمەن ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستار بىرقالىپتى، ال ساياسي-ستراتەگيالىق مۇددەلەرى ءوزارا سايكەس كەلەتىن. ءسۇريا داعدارىسى جانە وزگە دە وڭىرلىك ماسەلەلەر كەزىندە ءبىر-ءبىرىن قولداپ كەلگەن. ەگەر كاتاردا تۇركيا اسكەري بازاسى سالىنسا شىعاناق جاعالاۋىنا مىڭداعان تۇرىك جاۋىنگەرىن ورنالاستىرۋعا بولادى. ءارى بۇل پارسى شىعاناعىنداعى تۇركيانىڭ بىردەن ءبىر اسكەري بازاسى بولىپ تابىلار ەدى. ساۋد ارابياسى باستاعان ءتورت ەلدىڭ كاتارعا جولداعان 13 تارماقتى شارتىندا دا بۇل ماسەلە تىلگە تيەك ەتىلدى. ولار كاتارداعى تۇركيا اسكەري بازاسىنىڭ سالىنۋىن توقتاتۋدى تالاپ ەتكەن بولاتىن.

فرانتسۋز اقپارات اگەنتتىگىنىڭ (Agence France-Presse) حابارىنا قاراعاندا، كاتار داعدارىسى ورناعاننان كەيىن تۇركيا كاتارداعى اسكەري بازا قۇرلىسىن جەدەلدەتە تۇسكەن كورىنەدى. قازىردىڭ وزىندە كاتاردا 150 تۇرىك جاۋىنگەرى بار.

مول مۇناي مەن گاز رەسۋرستارىنا قاراماستان، كاتاردا تۇرمىستىق ماتەريالدار تاپشىلىعى اۋىر. بۇل جاعىندا شاعىن تۇبەك ەلى يمپورتقا عانا سۇيەنەدى. ساۋد ارابياسى باستالعان ەلدەردىڭ اۋە، قۇرلىق، سۋ جولدارىن توسىپ تاستاعاننان كەيىن، يران مەن تۇركيا بۇل بوستىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن كاتاردىڭ ەڭ نەگىزگى يمپورت كوزىنە اينالدى. Reuters اگەنتتىگىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، وتكەن ايدىڭ وزىندە تۇركيادان كاتارعا جەتكىزىلگەن زات مولشەرى 200 ۇشاقتان اسىپ كەتكەن. ەكى ەل اراسىنداعى ەكسپورت ەكى ەسەگە ارتقان.

ال تارازىنىڭ ەكىنشى باسىندا تۇرعان ساۋد ارابياسى، بىرىككەن اراب امىرلىگى، مىسىر قاتارلى ەلدەر تۇركيانىڭ كوپ جىلدىق ساۋدا سەرىكتەرى. سونداي-اق، انكارا جاق ساۋد ارابياسىنا كوپتەگەن قارۋ-جاراق ساتىپ بەرۋگە ۇمىتكەر. تۇركياداعى ساياسي وزگەرىستەن كەيىن، تۇرىك ەلىنىڭ ەۋروپا جانە امەريكامەن بولعان قارىم-قاتىناسى ناشارلادى. تۇركيانىڭ ەندىگى جەردە اينالاسىنداعى ەلدەرمەن، اسىرەسە ساۋد ارابياسى، ەگيپەت تاعى باسقا دا اراب ەلدەرىمەن بولعان قارىم-قاتىناسىنا سالقىندىق ءتۇسىرىپ العىسى كەلمەيدى. سوندىقتان دا، ەردوعان داعدارىستىڭ بارىنشا تەزىرەك شەشىم تاۋىپ، اراب ەلدەرى اراسىنداعى شيەلەنىستىڭ شەشىم تابۋىن، شىعاناققا بايلانعان تۇرىك مۇددەسىنىڭ قىسپاقتان قۇتىلۋىن قالايدى.

ال ەندى ەردوعان ساپارىنىڭ تۇركياعا ءسىرا قانشالىقتى پايداسى بار دەگەن سۇراققا كەلەر بولساق، ەكى جاقتى قاراۋعا بولادى. ساۋد كورولى ەۋروپاعا كوپىر بولىپ وتىرعان، مۇسىلمانشىلىقتى جاقتاۋشى تۇرىكتەردىڭ تالاپ-تىلەگىن قابىلداپ، وزگە اراب ەلدەرىن كاتارعا سالعان بۇعاۋدى بوساتايىق دەپ جاتسا، بىرەر اي بويى ەردوعاننىڭ تابان ەتىنىڭ تولەمى ەسەلەپ قايتار ەدى. دەگەنمەن، وسىنىڭ كەرىسىنشە ناتيجە بەرۋى دە عاجاپ ەمەس. سەبەبى، تۇركيانىڭ شىعاناق ەلدەرىمەن بولعان قارىم-قاتىناسى بەيتاراپ رەتىندە سانالمايدى. تۇرىك اسكەري بازاسىنىڭ كاتاردا سالىنىپ جاتقانى تاعى بار. وسىنىڭ ءبارى قابىنداي كەلە تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ بۇگىن اياقتالۋعا ءتيىستى ساپارى قۇر البارىندى شابىسقا اينالىپ قالماس پا؟!

“The Qazaq Times”