ۋكراينا حالقى اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ رەسەيمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋ نيەتىنە كۇمانمەن قاراپ وتىر. كوپشىلىك بۇل كەلىسىم ۋكراينا ءۇشىن ءتيىمسىز شارتتارمەن اياقتالىپ، رەسەيگە جاڭا ارتىقشىلىقتار بەرۋى مۇمكىن دەپ الاڭدايدى. بۇل تۋرالى CNN اقپارات اگەنتتىگىنەن ارنايى ۋكرايناداعى سوعىس، ساياسات جانە ادام قۇقىقتارى تاقىرىپتارىندا رەپورتاجدار جاساپ جۇرگەن يۆانا كوتتاسوۆا مەن سۆەتلانا  جازدى.
رەسەي باسقىنشىلىعى جانە ۋكراينانىڭ ۇستانىمى
ۋكراينا ارقاشان رەسەي باسىپ العان اۋماقتاردى «ۋاقىتشا وككۋپاتسيالانعان جەرلەر» دەپ اتاپ، ولاردى قايتارۋ ءوز مەملەكەتىنىڭ باستى ماقساتى ەكەنىن مالىمدەپ كەلەدى. الايدا، ترامپتىڭ جۋىرداعى مالىمدەمەسى بۇل ۇمىتكە كۇمان تۋدىردى. ول رەسەيمەن جاسالاتىن بەيبىت كەلىسىمنىڭ ناتيجەسىندە ۋكراينا ءوز جەرلەرىنىڭ باسىم بولىگىن قايتارۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلۋى ىقتيمال ەكەنىن ايتتى. بۇل مالىمدەمە ۋكراين حالقىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن كۇشەيتىپ وتىر.
تاريح قايتالانۋى مۇمكىن بە؟
ۋكراينا بۇعان دەيىن رەسەيمەن ءتۇرلى كەلىسىمدەر جاساسقان، بىراق ولاردىڭ كوبىن ماسكەۋ بۇزدى. 1994 جىلى ۋكراينا يادرولىق قارۋىنان باس تارتقان كەزدە، اقش، ۇلىبريتانيا جانە رەسەي ونىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن قورعاۋعا كەپىلدىك بەرگەن ەدى. الايدا، 2014 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاپ، بۇل كەلىسىمدى ورەسكەل بۇزدى. 2015 جىلعى مينسك كەلىسىمدەرى دە سوعىستى توقتاتا المادى، ناتيجەسىندە 2022 جىلى رەسەي ۋكرايناعا جاپپاي باسىپ كىردى.
ۋكراينا پرەزيدەنتى مەن حالىقتىڭ پىكىرى
ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي ترامپتىڭ پۋتينمەن كەلىسسوزدەرىنە جاۋاپ رەتىندە، كيەۆ ءوز بولاشاعىنا قاتىستى شەشىمدەردى ءوزى قابىلداۋى ءتيىس ەكەنىن مالىمدەدى. «ءبىز ءوزىمىزدىڭ قاتىسۋىمىزسىز جاسالعان ەشقانداي كەلىسىمدى قابىلدامايمىز»، – دەدى زەلەنسكي. بۇل پىكىردى قاراپايىم حالىق تا قولداپ وتىر.
كيەۆ تۇرعىنى نازار ۆولوشەنكونىڭ ايتۋىنشا، ۋكراينا ەشقانداي اۋماقتىق جەڭىلىسكە كونبەۋى ءتيىس. «ەگەر ءبىز كەلىسىمگە كەلىپ، قازىر رەسەي باسىپ العان جەرلەردەن باس تارتساق، بۇل ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز ءۇشىن ۇلكەن سوققى بولادى»، – دەدى ول.
رەسەيدىڭ باسىپ العان ايماقتارىنداعى جاعداي
قازىرگى تاڭدا رەسەي ۋكراينا جەرىنىڭ شامامەن 20%-ىن باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. ول جەرلەردە 6 ميلليونعا جۋىق ۋكراينالىق ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ونىڭ ىشىندە 1 ميلليون بالا بار. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى بۇل ايماقتارداعى ادام قۇقىقتارىنىڭ ورەسكەل بۇزىلىپ جاتقانىن مالىمدەگەن.
قىرىمدا رەسەي بيلىگى حالىقتى ءوز ەرەجەلەرىنە باعىندىرۋ ءۇشىن قىسىم كورسەتۋ، قۋعىنداۋ جانە ورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزۋدە. بۇل تاجىريبە كەيىننەن ۋكراينانىڭ باسقا وككۋپاتسيالانعان ايماقتارىندا دا قايتالانىپ جاتىر.
بىتىمگەرلىكتىڭ قاۋپى
ۋكراينالىق ساربازدار دا ترامپتىڭ ىقتيمال كەلىسسوزىنە كۇمانمەن قاراپ وتىر. شىعىس ۋكراينادا سوعىسىپ جاتقان باتالون كومانديرى ۆلاديمير ءسابليننىڭ ايتۋىنشا، ەگەر رەسەي ۋكراينا جەرىنىڭ ءبىر بولىگىن وزىنە الاتىن بولسا، بۇل بولاشاقتا جاڭا باسقىنشىلىقتارعا جول اشۋى مۇمكىن. «رەسەي شابۋىل جاساپ، بوتەن جەردى باسىپ الىپ، ونى وزىنىكى ەتۋگە بولاتىنىن تۇسىنسە، بولاشاقتا تاعى دا باسقا ەلدەرگە شابۋىل جاساۋى عاجاپ ەمەس»، – دەيدى ول.
كيەۆ تۇرعىندارى مەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءپۋتيننىڭ تۇپكى ماقساتى – ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىن تولىقتاي باقىلاۋعا الۋ. سوندىقتان، ەگەر رەسەيگە جاڭا مۇمكىندىك بەرىلسە، بۇل ۋاقىتشا توقتاعان سوعىستىڭ قايتا جالعاسۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن.
PS. ۋكراينا حالقى ءۇشىن ادىلەتتى بەيبىت كەلىسىم – تەك مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى مەن ەگەمەندىگىن تولىق ساقتايتىن كەلىسىم بولۋى ءتيىس. كوپتەگەن ۋكراينالىقتار رەسەيدىڭ بۇرىنعى ارەكەتتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇنداي كەلىسىمنىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قارايدى. ولار سوعىستىڭ توقتاۋى ءۇشىن ناقتى ءارى ۇزاق مەرزىمدى كەپىلدىكتەر قاجەت ەكەنىن ايتادى.