«ورتكە ورانعان جاڭا جىبەك جولى»: پۋتين ۇلكەن ۇتىسقا ءباس تىگە الا ما؟

رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى ىقتيمال سوعىس قاتەرى قازىر كوپتەگەن ەلدىڭ باسا نازار اۋداراتىن تاقىرىبى. بۇل ماسەلەگە ءار تاراپ ءوز تۇرعىسىنان كوز تاستاپ، ايماقتاعى ءوز مۇددەسىنە تونەتىن قاۋىپ-قەتەر مەن جاڭا مۇمكىندىكتەردى قاراستىرىپ جاتقانى ءسوزسسىز. كوپتەن بەرى قىتاي اقپارات قۇرالدارى دا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىستىڭ تۋ مۇمكىندىگىن، ونىڭ سەبەبى مەن سالدارى تۋرالى تالقىلاپ كەلەدى. ونسىز دا قىتاي ايماقتاعى گەوساياسي جاعدايعا باسا نازار اۋدارادى، سەبەبى بۇل جاھاندىق ءىرى جوبالارىنا، ءوزىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالارى مەن كەيبىر ۇلتتىق مۇددەلەرىنە اسەر ەتەدى.

سونىمەن، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس قاتەرى جانە ناتو-رەسەي اراسىنداعى جاعداي قىتايعا قانداي اسەر بولۋى مۇمكىن؟

جالپى جاعىنان ايتار بولساق، قازىرگى قالىپتاسقان جاعداي قىتاي ءۇشىن ءتيىمسىز. رەسەيدىڭ 100 مىڭنان استام اسكەرى ۋكراينا شەكاراسىندا تۇر، بەلارۋس جەرىندە بىرلەسكەن اسكەري جاتتىعۋ باستالۋ الدىندا. بۇل شىعىس ەۋروپادا ۋراينا-رەسەي عانا ەمەس، ناتو-رەسەي اراسىنداعى سوعىس قاۋپىن ارتتىرىپ وتىر. ال، ايماقتاعى سوعىس نەمەسە قازىرگىدەي تۇراقسىزدىق قىتاي ءۇشىن ءتيىمدى شارت ەمەس. سەبەبى، قىتايدىڭ تەمىرجول تاسىمالى ارقىلى تاۋار تاسىمالىنىڭ ەداۋىر بولىگى رەسەي-بەلارۋس-پولشا ارقىلى ەۋروپانىڭ ىشكى ايماقتارىمەن جالعاسادى. ونىڭ ۇستىنە قىتاي ۋكراينانىڭ دا، رەسەيدىڭ دە ەڭ ۇلكەن ساۋدا سەرىگى، ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىس قىتايدىڭ ساۋدا جانە شيكىزات تاسىمالىنا تىكەلەي اسەر ەتەرى انىق.

«ورتكە ورانعان جاڭا جىبەك جولى»

كوپ جىلدان بەرى قىتاي ءوندىرىسى مەن ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىندا تەڭىز تاسىمالىنىڭ ماڭىزى جوعارى بولىپ كەلگەن. افريكا قۇرلىعىنان، پارسى شىعاناعىنان، وڭتۇستىك-سولتۇستىك امەريكادان، اۋستراليادان كەلەتىن شيكىزات تاسىمالى قىتايدى بەلگىلى دەڭگەيدە مالاكا بۇعازى مەن وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى تۇراقتىلىققا، شىعىس قىتاي تەڭىزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تاۋەلدى ەتكەن بولاتىن. ساۋدا سوعىسىنان باستالىپ، سوڭى جاھاندىق كوشباسشىلىققا تالاسقا ۇلاسقان اقش-قىتاي قاتىناسىنان كەيىن قۇراما شتاتتار مەن ونىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىنداعى وداقتاستارى مەن سەرىكتەرى قىتايدىڭ وسى الىپ گەوساياسي ايماقتاعى ىقپالىن تەجەۋگە كىرىستى. بۇل قىتايدىڭ تەڭىز-مۇحيتتاعى ادىمىن تۇساپ، قىتاي ىقپالى ەرىكسىز ءوزىنىڭ باتىس، وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك-باتىس ايماقتارىمەن شەكتەسەتىن ەلدەرگە قاراي عىسادى دەگەن بولجامدار جاسالعان. بۇل بولجامدار بەلگىلى دەڭگەيدە راستالعان دا.

تەڭىز جولى تۇسالعان قىتاي ميانما ارقىلى ءۇندى مۇحيتقا، پاكىستان ارقىلى پارسى شىعاناعى مەن قىزىل تەڭىزگە، ورتالىق ازيا ارقىلى كاسپي مەن وڭتۇستىك كاۆكازدى باسىپ ەۋروپانىڭ ورتا تۇسىنا شىعۋعا قام قىلدى. بۇعان قوسا رەسەيدىڭ كەڭ تەرريتورياسى ارقىلى دا ساۋدا-تاسىمال جولى جوعارىداي ايتقانداي پولشاعا، نورمان جازىعىنا جەتىپ جاتتى. وسى جولداردى جۇيەگە كەلتىرىپ، ينفراقۇرلىمدىق دامۋىن قالىپتاستىراتىن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى، ياعني «جاڭا جىبەك جولى» جوباسىن قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ (سي تسزينپين) قازاقستانداعى ساپارى كەزىندە ورتاعا قويعان ەدى. سودان بەرى اتالمىش جوباداعى قازاقستاننىڭ ماڭىزى ايرىقشا بولىپ كەلگەن-ءدۇر. الايدا، «قاڭتار وقيعالارىنان» كەيىن قازاقستان ارقىلى رەسەيگە، كاسپيگە، وڭتۇستىك كاۆكازعا وتەتىن تاسىمال جولىنىڭ تاۋەكەلى قيىنداي ءتۇستى. «جاڭا جىبەك جولىنىڭ» بۇدان وڭتۇستىككە تامان ءوتىپ جاتقان تارماعىنا اۋعانستان اسەرى دە قولايلى ىقپال جاساپ تۇرعان جوق. ەندى مىنە قىتاي تاسىمالىنىڭ ەۋروپاعا جالعاساتىن تاعى ءبىر بولىگىندە سوعىس قاتەرى كۇشەيىپ تۇر.

وسىنىڭ ءبارى قانداي دا ءبىر پىكىر دالەلدى قاجەت ەتپەيتىن، بولعان سيتۋاتسيادان كورىنىپ تۇرعان كارتينا. دەمەك، قىتاي ءوزىنىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىگى سانالاتىن ەۋروپالىق وداققا جالعاساتىن ساۋدا-تاسىمال جەلىسىنىڭ جاعدايى ءماز ەمەس ەكەنىن بىلەدى. ءتىپتى بۇل جاعدايدى تايۋان اقپارات قۇرالدارى «جاڭا جىبەك جولى ورتكە وراندى» دەپ تە جازىپ جاتىر. ءدال مۇنداي جاعدايدا بەيجىڭ رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىستىڭ بولۋىن قالاماسى انىق. بىراق، ماسەلەنىڭ وزگە دە قىرلارى بار.

تاۋەكەلى ۇلكەن ويىنعا ءباس تىگۋ

پۋتين ءۇشىن ۋكرايناعا سوعىس اشۋ تاۋەكەلى جوعارى ءباس ويىنى دەگەن پىكىر كوپ. جەڭۋ مەن جەڭىلۋ نەعايبىل، جەڭىپ شىقسا ەۋروپا مەن اقش-تى دەگەنىنە كوندىرۋگە مۇمكىندىگى بار، جەڭىلسە بۇل رەسەي ءۇشىن ۇلكەن شەگىنىستىڭ باستاماسى عانا.

قىتاي تۇرعىسىنان العاندا، ءپۋتيننىڭ جەڭىسى ەڭ اۋەلى قىتايدىڭ باتىسپەن قارسىلاسۋىنا ۇلكەن ەرىك-جىگەر بەرەدى ءتىپتى، تايۋاندى قارۋلى كۇشپەن باسىپ الۋعا باتىل شەشىم جاساۋى دا مۇمكىن. ال، رەسەي ناتو-دان جەڭىلگەن كۇندە دە قىتاي ءۇشىن ءتيىمدى جاقتارى جوق ەمەس، ول بولسا – رەسەيدىڭ السىرەۋىنەن كەيىن تابيعي رەسۋرستارعا باي ءسىبىر دالاسىن يگەرۋگە مۇمكىندىك الادى.

رەسەيدىڭ شىعىس ەۋروپاعا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرۋى قىتايدى قۋاندىرادى. سەبەبى، ءۇندى-تىنىق مۇحيتىندا قىتايدىڭ اسكەري كەڭەيۋىنە توسقاۋىل قويىپ تۇرعان اقش-تىڭ كۇش-قۋاتى شىعىس ەۋروپا قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە قاراي ويىسادى. بۇل قىتاي ءۇشىن جاڭا ستراتەگيالىق مۇمكىندىكتەر جاراتۋى دا عاجاپ ەمەس.

رەسەي-اقش-قىتاي: ءۇشبۇرىشتى قاتىناس

ۋكرايناعا قاۋىپ توندىرۋدەگى ءپۋتيننىڭ باستى ماقساتى تۋرالى بولجامدار مەن پىكىرلەر الۋان ءتۇرلى. دەگەنمەن، شىندىققا ەڭ جاقىنى اقش-تى كەلىسىمگە كوندىرۋ دەسەك بولاتىنداي. ەگەر رەسەي اقش-تى ءوز دەگەنىنە كوندىرگەن جاعدايدا وندا تۇبەگەيلى ىرىقتى كۇيگە ءوتۋى دە مۇمكىن. سەبەبى، شىعىس ەۋروپادا تىنىشتىق قالپىنا كەلسە اقش پەن قىتاي قايشىلىعى قايتا قىزا تۇسەدى. بۇل ماسكەۋ ءۇشىن تاۋ باسىندا جاتىپ ەكى جولبارىستىڭ الىسقانىن كورۋمەن بىردەي.

قانشا جەردەن كۇردەلى قايشىلىققا، ءتىپتى قاقتىعىس قاۋپىنە جاقىن تۇرسا دا ماسكەۋ مەن ۋاشيگتون اراسىندا قارىم-قاتىناستى رەتكە كەلتىرۋدىڭ باي تاجىريبەسى بار. وتكەن عاسىرداعى قىرعي-قاباق سوعىس جىلدارىندا تاراپتار قاندايدا ءبىر تەكە-تىرەس سەريالارىنان كەيىن قارىم-قاتىناستى رەتتەۋدىڭ باي تاجريبەسىن جيناعان. بىلايشا ايتقاندا ماسكەۋ مەن ۋاشينگون ءبىر-ءبىرىنىڭ مىنەز-قۇلقىن جىعا تاني الادى. كەرىسىنشە، بەيجىڭ مەن ۋاشينگتون اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تاريحى بۇل دەڭگەيدە ەمەس. بۇلار قاقتىعىس جانە ونىڭ الدىن الۋ، قارىم-قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا ءبىر-ءبىرىنىڭ مەتوتىنا ونشا قانىق بولماعان، ديالوگتاردا ءالى دە سەنىمسىزدىك، تۇسىنسپەۋشىلىك كوبىرەك ساقتالىپ كەلەدى.

مىنە وسى فاكتوردى ەسەپتەگەندە، رەسەي مەن اقش-تىڭ ءوزارا قاقتىعىسقا جول بەرۋ مۇمكىندىگىن ازىراق. ترامپ كەزىندە باستالعان اقش-تىڭ قورعانىس ستراتەگيالارىندا قىتايدى بارىنشا باستى ورىنعا قويعانىن دا ەسكەرۋگە تۋرا كەلەدى. اۋعانستاننان اسكەر شىعارۋ، ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنداعى قادامداردى كەڭەيتۋ، اۋستراليا جانە بريتانيانى قامتىعان قاۋىپسىزدىك وداعىن قۇرۋ، جاپونيا، اۋستراليا، ءۇندىستاندى قامتىعان «تورتتىك ديالوگ» جوباسىن دامىتۋ سەكىلدى قادامدارى اقش-تىڭ قىتايدى شىرماۋىقشا شىرماعان ۇلكەن جوسپارلارى بار ەكەنىن كورسەتەدى. سوعان قاراعاندا قاقتىعىستان بۇرىن تاراپتار بەلگىلى كونسەنۋسقا قول جەتكىزۋى دە مۇمكى.

ەندىگى اڭگىمە جاعدايدىڭ باقىلاۋدان شىعىپ كەتپەۋىندە. جاھاندىق سوعىستار تۇسىندا اقش تا، كەڭەس وداعى دا، بريتانيا دا سوعىسۋدى قالاماعان ەلدەر بولىپ كورىندى. بىراق، بۇلار سوعىس تاعدىرىن شەشتى. سول سەكىلدى كۇتپەگەن جەردەن قاقتىعىسقا جول اشىلىپ كەتسە قايسى ءبىر دەرجاۆا دا «سوعىسقىم كەلمەيدى» دەپ قاراپ وتىرمايتىنى انىق. انە، سول ءۇشىن ءبىر-بىرىنە قىسىم ءتۇسىرۋ ءۇشىن جاسالعان وسى ءبىر قاۋىپتى ارەكەتتەردىڭ باقىلاۋدان شىعىپ كەتۋى عانا الاڭداتادى.

The Qazaq Times