حالىق بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ زەينەتاقى اقشاسىن الۋ ءۇشىن  جەتكىلىكتى شەكتى ارتتىرۋ تۋرالى شەشىمىن تۇسىنبەي دال. بۇل جاڭالىق ەلدى ءدۇر سىلكىندىردى. قازىر قازاقستاننىڭ بۇكىل ينتەرنەت كەڭىستىگى، الەۋمەتتىك جەلىلەرى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعى مەن جاڭا جىل مەرەكەسى قارساڭىندا قوعامداعى ەڭ وزەكتى تاقىرىپقا اينالىپ، قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. اتالعان اكتسيونەرلىك قوعامعا بۇل قاراپايىم شەشىم بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. دەگەنمەن ەلدەگى بارلىق ماڭىزدى وقيعالار مەن ءىس  شارالار وسىنىڭ كولەڭكەسىندە قالدى. ويتكەنى، وسىعان دەيىن ءوزىنىڭ جاسىنا ساي زەينەتاقىنىڭ جەتكىلىكتى شەگىن جيناعان  سالىمشىلارمەن ولاردىڭ تۋىستارى، دوستارى سول قاراجاتتى  بىرنەشە اپتا ىشىندە جۇمساپ ۇلگەرۋلەرى ءتيىس. ويتپەگەن جاعدايدا اقشاعا زەينەتكەرلىككە شىققانعا دەيىن قول جەتكىزە المايدى. قازاقستان بيلىگىنىڭ شەشىمىنە اسەر ەتەتىن ەڭ سوڭعى ءۇمىت 3 جەلتوقساندا قۇرىلعان ەلەكتروندى پەتيتسيادا بولىپ تۇر. بۇل ارقىلى egov.press سايتىندا 8 جەلتوقسانعا دەيىن 53 مىڭنان استام قول جيناعان. جاڭا تالاپ بويىنشا ۋنيۆەرسيتەت پەن كوللەدجدى ەندى عانا ءبىتىرىپ جاتقان ازاماتتار  20 جاسىندا 3 ميلليون 200 مىڭ تەڭگەدەن استام اقشا جيناۋى ءتيىس. راسىندا بۇل ەكونوميكالىق جاعىنان دا،  قارجىلىق جاعىنان دا مۇمكىن ەمەس. ونى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ قيىن. ەگەر ءسىز مەكتەپتە باستاۋىش سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزدەن،  ءتىپتى بالاباقشادان باستاپ جۇمىسقا كىرىسسەڭىز، 20 جاستا زەينەتاقى شوتىنا ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتى شەگىن 3,2 ميلليون تەڭگەنى جيناي الاسىز.

مۇنداي ارەكەتتەر زەينەتاقى جۇيەسى بىزگە قانشالىقتى قاجەت، ونىڭ ماقساتى قانداي؟ دەگەن ساۋال ىزدەۋگە ماجبۇرلەيدى. ۇكىمەتتە وتىرعانداردىڭ بىرقاتارى  بجزق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى، سوندىقتان ولار بۇل ماسەلەنى بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. وسىنىڭ ءوزى-اق ويلاندىراتىن جاعداي.  بجزق-دا شەكتى كوتەرۋ تۋرالى مۇنداي شۇعىل شەشىمگە نە تۇرتكى بولدى؟ بۇعان اركىم وزىنشە جاۋاپ ىزدەپ الەك.  دەپۋتات ازات پەرۋاشەۆتىڭ «بجزق جاڭا شەكتى جاريالاماس بۇرىن  ۇكىمەتپەن، سالالىق مينيسترلىكپەن جانە وعان قوسا ءارتۇرلى سايتتاردا تالقىلاپ الىپ، ۇسىنۋى كەرەك ەدى» دەگەن پىكىرىمەن كەلىسۋگە بولادى.   ويتكەنى، بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ ميلليونداعان ازاماتتارىمىزعا قاتىستى.

2017 جىلى «بجزق» اق ديرەكتورلار كەڭەسى بەكىتكەن «بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ كورپوراتيۆتىك دامۋ ستراتەگياسى قابىلدانعانى بەلگىلى. قۇجاتقا سايكەس، بجزق جۇمىسىنداعى نەگىزگى قۇندىلىقتار: ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ، اشىقتىق، مىنەز-قۇلىق ادەبى، بجزق سالىمشىلارىنىڭ مۇددەلەرى ەڭ ماڭىزدى ورىنعا قويىلعان دەپ كورسەتىلگەن.  بالكىم، بۇل جەردە مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ 20 جاسقا دەيىن 3,2 ميلليون تەڭگەدەن استام اقشا جيناۋى ءۇشىن مەكتەپتە نەمەسە كوللەدجدە وقىپ جۇرگەن ۋاقىتتان باستاپ، زەينەتكەرلىككە قاراجات جيناۋ قاجەتتىگى ەسكەرىلمەگەن ءتارىزدى. دەگەنمەن مۇنى ەسەپتەۋ  ەشقانداي قيىندىق تۋدىرمايتىنى. بەلگىلى. بىراق بۇل قاساقانا ەسكەرىلمەي قالعان.

تاڭعالارلىعى، 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا  قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت وقاەۆتىڭ ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا قازاقستاندىقتاردىڭ زەينەتاقى جيناقتارىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ مۇمكىندىگى تۋرالى شەشىمىنىڭ شىققانى بەلگىلى. ەندى وعان ءبىر جىل بولماي جاتىپ، زاڭنىڭ كۇشىن جويىپ جاتقاندىعى تاڭعالارلىق جاعداي.

2021 جىلدىڭ قاڭتارىندا زەينەتاقىنىڭ ارتىق سوماسىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ مۇمكىندىگى تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانۋى بجزق-نىڭ حالىق قاراجاتىن رەسمي ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن جوعارى ساقتاپ، ونى كوبەيتۋ مۇمكىندىگىنە ۇلكەن كۇمانمەن قاراۋعا يتەرمەلەدى. بۇل پاندەميا كەزىندە ەل ەكونوميكاسىنداعى ماسەلەلەردى  ازاماتتاردىڭ وزدەرى شەشۋىنە باعىتتالعان جولدىڭ ءبىرى بولدى.

2021 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنداعى سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، 338 مىڭنان استام ادام ءوز جيناقتارىن پايدالانعان. وعان جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ العان جانە مەديتسينالىق مەكەمەلەردە ەم قابىلداعان. بۇدان  ەل ەكونوميكاسىنا 1,6 تريلليون تەڭگەدەن استام قارجى قۇيىلعان.

بجزق حالىقتىڭ قاراجاتىن بەلگىسىز كاسىپورىندارعا  بانكتەرگە ماسەلەن،ازىربايجانعا سالعانى ايان. بۇل كەلەڭسىزدىكتەر جە جۇرشىلىقتىڭ ەسىندە. ەگەر ازاماتتاردىڭ جيناقتالعان زەينەتاقى قاراجاتىنىڭ ارتىق سوماسىن الۋ مۇمكىندىگىن تالقىلاۋ 2019 جىلى باستالىپ، بىرنەشە جىلعا سوزىلعان بولسا، وندا ونى ەشقانداي ەسكەرتۋسىز جانە الدىن-الا دايىندىقسىز قابىلداۋعا بولار ەدى. ارينە، مۇنداي شەشىمدى ۇيعارۋعا نە تۇرتكى بولدى.  وسى جەردە قازاقستان حالقى بجزق-نىڭ وسىنداي «توسىن سىيىنا» لايىق پا دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ويتكەنى، رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەپ، جالاقىسىن جاسىرىپ قالۋدىڭ «كولەڭكەلى» تۇستارىن ىزدەمەي ادال ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندەر قاتتى زارداپ شەكتى. سونداي-اق، تۇرعىنداردىڭ دەنى شوتتارىنداعى شەكتەۋلى سومانى، ياعني ارتىق زەينەتاقى جيناقتارىن الۋدى كەيىنگە قالدىرعان. سەبەبى   قوسىمشا قاراجات جيناپ العان سوڭ عانا الامىز دەپ ويلاعان. وكىنىشكە قاراي، ۇكىمەتتىڭ مۇنداي شەشىمگە بارۋى قاراپايىم ازاماتتاردىڭ بيلىك پەن شەنەۋنىكتەرگە دەگەن سەنىمىن جوعالتتى.  بجزق-نىڭ  ستراتەگيالىق شەشىمدەرى ازاماتتىق قوعاممەن، قوعامدىق ۇيىمدارمەن تالقىلاۋعا تۇسپەستەن جاتىپ، جۇزەگە اسىرىلادى.  ۇكىمەت اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىستى ماسەلە تۋرالى دا  تەز شەشىم شىعاردى. وعان  سبەربانكپەن اراداعى جاسالعان «ىنتىماقتاستىق» جونىندەگى شارالار دالەل بولا الادى.

بجزق-دان زەينەتاقى قاراجاتىن الۋدىڭ ەڭ تومەنگى شەگىن ۇلعايتۋ تۋرالى شەشىمنىڭ وزگەرمەيتىنىن قازىردىڭ وزىندە سەنىممەن ايتۋعا بولادى.  ال، ونىڭ سالدارى ءاربىر قازاقستان ازاماتىنا تيەدى.

ونىڭ ناتيجەسى ايقىن. بيلىك ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرىنە، مالىمدەمەلەرىنە، سونداي-اق شەنەۋنىكتەردىڭ ەل ىشىندەگى ابىروي-بەدەلىنە حالىقتىڭ سەنىمى ازايادى. ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمسىزدىك بەلەڭ الادى.  "تىزبەكتەلگەن رەاكتسيانى" ىسكە قوسۋدى ەلەستەتۋ دە ،جوسپارلاۋ دا قيىن. ويتكەنى سەنىمنىڭ تومەندىگى، بيلىكتىڭ بەدەلىنە كۇمان كەلتىرۋ، تەڭگە باعامىنا، ينفلياتسياعا قىلمىستىڭ ءوسۋى مەن  قاۋىپسىزدىك سياقتى اسا ماڭىزدى پروتسەسستەرگە اسەر ەتۋى مۇمكىن.  بجزق-نىڭ شەشىمىن ەسكەرە وتىرىپ، ايماقتاعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇراقسىزدىق پەن پاندەميانىڭ جالعاسۋى جاعدايىندا بۇل سەنىم مەن بەدەل سونشالىقتى ماڭىزدى ەمەس ەكەنى انىق.

قورىتىندىلاي كەلە، مۇنداي مۇنداي بەيبەرەكەت اياقاستى جىلدام شىعارىلعان شەشىمدەر جاقسىلىققا اپارمايدى. كەرىسىنشە حالىقتىڭ ەل بيلىگىنە دەگەن سەنىمى مەن قۇرمەتىن جوعالتادى.  الدىن-الا جوبا اياسىندا  تۇرعىندار اراسىندا سترەسس-تەست جۇرگىزىپ، بانكتەر مەن قۇرىلىس كومپانيالارىن ەسكەرتۋگە بولار ەدى. وعان قوردىڭ مۇمكىندىگى بولدى.  ۋكراينانىڭ، رەسەيدىڭ، تۇركيانىڭ ايماقتىق جانە الەمدىك ساياسي، ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىققا بايلانىستى قازىرگى مىسالدارى ەلدىڭ دامۋى مەن تۇراقتىلىعى ءۇشىن ىنتىماقتاستىق پەن ءوزارا سەنىم قاجەت ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. قازاقستان حالقى مەن بيلىگىنىڭ ءوزارا سەنىمى مەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا پاندەميا كەزىندە تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ۇكىمەتتىڭ جاپپاي ۆاكتسيناتسيالاۋ تۋرالى ۇندەۋىن قولدادى. ولاي بولماعان جاعدايدا  ۇكىمەت ەكپەگە حالىقتىڭ از تارتىلۋ داعدارىسىن باستان كەشىرەر ەدى. ويتكەنى، بجزق-دان باسقا دا جايتتار جەتىپ ارتىلادى. كۇن تارتىبىندە ءبىلىم بەرۋ، ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن دامىتۋ ماسەلەسى تۇر. ودان وزگە ازاماتتىق قوعام مەن حالىقتى سونىڭ ىشىندە جاستاردى قاتىستىرا وتىرىپ، ىسكە اسىراتىن  اۋقىمدى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك رەفورمالار مەن ماڭىزدى جوبالار بار. قازاقستاندىقتار ءۇشىن جەلتوقسان ايى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىن تويلايتىن نەمەسە جاڭا جىلعا دايىندىق جۇرگىزەتىن كەز بولمايىن دەپ تۇر. سەبەبى، حالىق مەرەيتويدى اتاپ ءوتۋدى ەمەس،  زەينەتاقى قورىنداعى شەكتى قاراجاتتى جۇمساپ قالۋعا قاربالاسىپ جاتىر. ال، ونى وزدەرىڭىز بىلەتىندەي جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ الۋعا نەمەسە  ءتىستىڭ ەمىنە عانا پايدالانۋعا بولادى.

شاريپ يشمۋحامەدوۆ،  ا+ Analytics.