توقاەۆتىڭ سايلاۋ تۋرالى ەكىنشى سەرتى & ءپۋتيننىڭ تىلەگى

قازاقستان پرەزيدەنتى توقاەۆ 2021 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا وتەتىن ءماجىلىس جانە ءماسليحاتتار سايلاۋىن «اشىق ءارى ءادىل وتكىزۋگە نيەتتى» ەكەنىن مالىمدەدى. سايلاۋعا دەيىن توقاەۆ پەن پۋتين «ءبىراز دۇنيەنى بىرگە» تالقىلاماق. 

توقاەۆ كەشە 2 جەلتوقسان كۇنگى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى (ۇقشۇ) ءسامميتىنىڭ ونلاين جيىنىندا قازاقستاننىڭ ىشكى ماسەلەسى، الداعى ءماجىلىس جانە ءماسليحات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ تۋرالى ءسوز ەتتى.

«بارلىق ساياسي كۇشتەرگە دايىندىققا ۋاقىت جەتكىلىكتى بولدى. ءبىز بيىل تەڭدەسسىز دەموكراتيالىق رەفورمالاردى ىسكە اسىردىق. ول رەفورمالار كوپپارتيالىقتى جانە ساياسي باسەكەلەستىكتى دامىتۋعا، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ءبىز سايلاۋدى اشىق ءارى ءادىل وتكىزۋگە نيەتتىمىز. وسى ورايدا ۇقشۇ جانە تمد-نىڭ پارلامەنت اسسامبلەيالارىنان، باقىلاۋشىلار كەلەتىن ەلدەردەگى ارىپتەستەرىمىزدەن (بەلارۋس، رەسەي، تاجىكستان، ارمەنيا، قىرعىزستان باسشىلارىنا – QT) قولداۋ بولار دەگەن ۇمىتتەمىز»، – دەدى توقاەۆ قولقا سالعانداي بولىپ.

رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى نازارباەۆ «قالىپتاستىرعان ساياسي تۇراقتىلىقتى» قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ءتيىمدى جالعاستىرىپ جاتقانىن «زور جەتىستىك» رەتىندە باعالادى.

«وسىنىڭ بارلىعى بۇگىندە دۇنيەجۇزى ۇشىراسقان قيىندىقتاردى ەڭسەرۋگە، كوروناۆيرۋسپەن ءتيىمدى كۇرەسۋ ءۇشىن، سونداي-اق الەۋمەتتىك ساياسات پەن ەكونوميكا سالاسىنداعى ۇدەمەلى دامۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جاعداي جاسايدى. سىزگە تابىس تىلەيمىز. الداعى ىشكى ساياسي ناۋقانعا (سايلاۋعا – QT) دەيىن ۇيىم اياسىندا عانا ەمەس، ەكىجاقتى تۇرعىدا دا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا سىزبەن بىرنەشە رەت سويلەسەرىمىزگە سەنىمدىمىز»، – دەدى پۋتين.

ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ كەزەكتى سەسسياسىنا ونلاين قاتىسقان مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارى. سامميتكە توقاەۆپەن بىرگە بەلارۋس «پرەزيدەنتى» الەكساندر لۋكاشەنكو، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، تاجىكستان كوسەمى ەمومالي راحمون، ارمەنيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان، قىرعىزستان پرەزيدەنتى مىندەتىن اتقارۋشى تالانت مامىتوۆ، سونداي-اق، ۇقشۇ باس حاتشىسى ستانيسلاۆ زاس قاتىستى. فوتو: اقوردا

شەگىنىس...

پرەزيدەنت سايلاۋى ءوز ۋاقىتىندا وتەدى دەپ ەلدىڭ كوڭىلىن ساباسىنا تۇسىرگەن ەكس-پەرزيدەنت نازارباەۆ بىلتىر كوكتەمدە اياق استىنان سوزىنەن تايىپ بيلىكتى «ءۇش جىل بويى ويلانىپ قابىلداعان شەشىمى بويىنشا سەنىمدى سەرىگى» توقاەۆقا تاپسىرعان. سول كەزدە ۋاقىتشا تاعايىندالعان توقاەۆ 9 ءساۋىر كۇنگى قازاقستان حالقىنا سايلاۋدى «تازا، اشىق ءارى ادال وتكىزۋگە كەپىلدىك بەرەتىنىن» ايتىپ اعىنان جارىلعان.

توقاەۆ ءوز جاقتاۋشىلارىنىڭ فورۋمىندا سويلەپ تۇر. استانا، 7 ماۋسىم 2019 جىل. فوتو: ازاتتىق راديوسى

«…مۇنداي شەشىم تەك حالىقتىڭ تىكەلەي ەركىمەن سايلاۋدا قابىلدانۋى قاجەت.

قازاقستان – دەموكراتيالىق مەملەكەت. پرەزيدەنت حالىقتىڭ تاڭداۋىمەن سايلانادى.

مەن، مەملەكەت باسشىسى رەتىندە، سايلاۋدىڭ تازا، اشىق ءارى ءادىل وتۋىنە كەپىلدىك بەرەمىن! بۇل – مەنىڭ بەرىك ۇستانىمىم!», – دەگەن 2019 جىلعى 9 ساۋىردەگى ۇندەۋىندە.

سايلاۋ وتەردەن بىرەر كۇن بۇرىن توقاەۆ Twitter پاراقشاسىندا جوعارىداعى ويىن قۋاتتاپ ارنايى جازبا دا جاريالاعان:

«سايلاۋدىڭ اشىق ءارى ءادىل ءوتۋىن قامتاماسىز ەتۋ – مەنىڭ باستى ۇستانىمىم. سايلاۋدىڭ ءدال وسىنداي سيپاتتا وتەتىنىنە كامىل سەنەمىن. ازاماتتىق قوعامنىڭ قاتىسۋى – اشىق سايلاۋدىڭ كەپىلى...»

التىنشى پرەزيدەنت سايلاۋى ەل تاريحىندا العاش رەت نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىنسىز وتسە دە، بيلىك پارتياسى «نۇر وتاننىڭ» ۇستەمدىگىمەن جۇرگەن ساياسي ناۋقاندا زاڭ بۇزۋشىلىقتار از بولعان جوق. كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى كۇنى الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەي سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە بولعان زاڭبۇزۋشىلىقتار جايلى ۆيدەولار تاراعان. سايلاۋ كۇنى مىڭداعان ادام ۇستالدى. ادۆوكاتتارسىز ونداعان ادامعا ءتۇننىڭ ورتاسىندا سوت ۇكىم شىعاردى.

ءىزىن الا سايلاۋ كۇنى 9 ماۋسىمدا قازاقستاننىڭ باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى بولات دەمباەۆ زاڭ بۇزۋشىلىقتار بولعانىن راستاپ مالىمدەمە جاساعان:

– جالپى داۋىس بەرۋ تىنىش ءوتتى. الماتى، نۇر-سۇلتان قالالارىندا، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا، تۇركىستان وبلىستارىندا زاڭ بۇزۋ بولدى. 19 زاڭ بۇزۋ دەرەگى تىركەلىپ، ولار بويىنشا اكىمشىلىك ءىس قوزعالدى. بىرنەشە بيۋللەتەندى بىردەن سالعان، قايتالاپ داۋىس بەرۋ سياقتى زاڭ بۇزۋ دەرەكتەرىن ايتۋعا بولادى. زاڭعا سايكەس پروكۋراتۋراعا تەكسەرۋگە جىبەرىلدى. قازىر 18 اكىمشىلىك ءىس قوزعالدى، – دەگەن.

2019 جىلعى 12 ماۋسىمدا بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جوعارعى كوميسسارى باسقارماسى قازاقستانداعى سايلاۋ كۇنى جانە ودان كەيىنگى كۇندەرى وتكەن بەيبىت شەرۋلەردە ازاماتتاردىڭ ۇستالۋىن ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىنا قاراما-قايشى دەپ تاۋىپ، ەل بيلىگىن ادام قۇقىقتارى بويىنشا حالىقارالىق مىندەتتەمەنى ورىنداۋعا شاقىردى. ەقىۇ-نىڭ سايلاۋدى باقىلاۋ بويىنشا حالىقارالىق ميسسياسى «سايلاۋدا كوپتەگەن زاڭ بۇزۋشىلىقتار بولعانىن» مالىمدەدى. باقىلاۋشىلار ءار جەردەن جينالعان زاڭ بۇزۋشىلىق فاكتىلەرىن جيناقتاپ، سوتقا بەرگەنىمەن، ەش ناتيجە بەرمەدى. ولار مۇنى اكىمشىلىك رەسۋرسقا يە اتقارۋشى بيلىكتىڭ سوت جۇيەسىنە ىقپال ەتۋىنەن كورەدى. بىلتىرعى سايلاۋدا توقاەۆتىڭ «كامىل سەنىمدىمىن»، «كەپىلدىك بەرەمىن» دەگەن سالماقتى ءسوزى تولىقتاي ىسكە اسپاعانىن كورۋگە بولادى. سول سەبەپتى دە بۇل جولى «نيەتتىمىز» دەپ باعامداي سويلەگەن ءتارىزدى.

سايلاۋ ۋچاسكەسىندە داۋىس بەرىپ تۇرعان ادام. الماتى وبلىسى، تۇزدىباستاۋ اۋىلى، 9 ماۋسىم 2019 جىل. فوتو: Reuters

الداعى سايلاۋ تۋرالى...

ەندىگى جىلعى 10 قاڭتارعا بەلگىلەنگەن تاۋەلسىزدىك تاريحىندا ءوز ۋاقىتىندا وتكەلى جاتقان ەكىنشى ءماجىلىس سايلاۋىنا ەسكى بەس پارتيا قاتىسادى. بيىل قازان ايىندا قاتىسامىز دەگەن جسدپ قۋعىنداعى ساياساتكەر مۇحتار ءابليازوۆتىڭ ۇگىتىنەن كەيىن رايىنان قايتىپ، سايلاۋعا بويكوت جاريالاعان. باسقا بەس پارتيانىڭ قاتارىندا بيلىكتىڭ «نۇر وتان» پارتياسى قاتىسادى. ولار – «نۇر وتان» پارتياسى، «ادال» (الدىڭعى «بىرلىك»), «قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى» (بۇرىنعى «قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى»), «اق جول»، «اۋىل» پارتيالارى.

كوپتەگەن تاۋەلسىز ساراپشىلار مەن قوعام بەلسەندىلەرى بۇل سايلاۋدىڭ ءادىل ءارى اشىق وتەرىنە كۇمانمەن قارايدى. ەل اراسىندا رەبرەندينگ جاساعانىمەن بيلىك پارتياسى مەن ونىڭ كوسەمىن ماقتاپ، توبە تۇتاتىن پارتيالارعا «قۋىرشاق» رەتىندە قارايتىن كوزقاراستىڭ بەلى جۋان.

بۇعان دەيىن ۇنەمى سايلاۋلارعا قاتىسۋدان باس تارتۋعا ۇندەيتىن قازاقستان سوتى سىرتتاي سوتتاعان، فرانتسيادان ساياسي باسپانا العان وپپوزيتسيالىق ساياساتكەر مۇحتار ءابليازوۆ بۇل جولى جاقتاستارىن جسدپ-عا وتۋگە، داۋىس بەرۋگە شاقىرعان. جسدپ بويكوت تۋرالى شەشىم قابىلداعان سوڭ، «جۇيە ءوزىن №1 جاۋى سانايدى» دەپ ەسەپتەيتىن ءابليازوۆ باعىتتى «اق جول» پارتياسىنا بۇردى. بۇل حابار تاراي سالعان كۇنى-اق «اق جول» پارتياسى جاڭا مۇشەلەردى قابىلداۋدى توقتاتقانى بەلگىلى بولدى. وسىلايشا استانا سوتىنىڭ ۇكىمىمەن قازاقستاندا قىزمەتىنە تىيىم سالىنعان «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» ۇيىمى بيلىك ارەكەتىن اشكەرەلەۋدى كوزدەيتىنىن مالىمدەگەن.

پاندەميا تۇسىندا، كوكتەمگى تج رەجيمى كەزىندە اسىعىس قابىلدانعان زاڭعا سايكەس، قازاقستاندا پارتيا قۇرۋ ءۇشىن 20 مىڭ مۇشە جيناۋ مىندەت. تەك پارتيالىق تىزىممەن عانا سايلانۋ مۇمكىندىگى بار ەلدە جەكەلەگەن كانديداتتاردىڭ ءوز بەتىنشە قاتىسۋىنا شەكتەۋ قويىلعان. ساراپشىلار مەن ساياساتتانۋشىلار مۇنى «ساياسي الاڭعا كەلەتىندەردىڭ جولىن بوگەۋ» دەپ ءجيى سىنايدى. بۇل جولعى سايلاۋدا جاڭا پارتيالار مۇلدەم جوق. بارلىعى ەڭ جاقىنى 7, ارىسى 21 جىل بۇرىن قۇرىلعان ۇيىمدار.

تمد اياسىنان تىس ەلدەردەن كەلگەن حالىقارالىق باقىلاۋشىلار قازاقستاندا وسىعان دەيىن وتكەن سايلاۋدىڭ بارلىعىن ءادىل وتپەدى دەپ باعالاعان. ولار سايلاۋ كەزىندە داۋىس ۇرلاۋ مەن فالسيفيكاتسيا، وپپوزيتسيا تاراپىنا قىسىم جاساۋ، اقپارات قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋ سياقتى فاكتىلەر بولعانىن ءجيى ايتادى.

"The Qazaq Times"