بۇگىن استانادا قازاقتىلدى ونلاين كونتەنت جاساۋشىلارعا ارنالعان Qazforum IV فورۋمى ءوتىپ جاتىر. فورۋمنىڭ جۇمىسى قانشالىقتى ءتيىمدى؟ تاۋەلسىز باق-قا بەت بۇرا الا ما؟
قازاق ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنداعى سايتتار مەن پورتالداردىڭ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەرىن قاراستىرۋى ءتيىس جوبانىڭ تيىمدىلىگى قوعامدا ارقيلى باعالانۋدا. بارلىعىنا بەگىلى جايت، بۇل مەملەكەتتىك ەمەس باق وكىلدەرىنە قاتىستى تاقىرىپ. مەملەكەتتىڭ قولىنان جان باعىپ، باس-كوز باقىلاۋىندا قىزمەت ەتەتىن ۇيىمدار مۇندا توبە كورسەتە بەرمەيدى. ادەتتە استانادا وتەتىن جىل سايىنعى قازاق ءتىلدى ونلاين كونتەنت جاساۋشىلار فورۋمى مەديا ساراپشىلار، جۋرناليستەر، باس رەداكتورلار، بلوگەرلەر مەن بلوگەرلەردىڭ باسىن قوسادى. بىراق وندا تاۋەلسىز باق-قا، ازاماتتىق جۋرناليستيكاعا ورىن تابىلا ما؟
فورۋمنىڭ قۇرىلتايشىسى قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگى. ۇيىمداستىرۋشى – قازاقستان ءباسپاسوز كلۋبى. رەسەي باق ينەرتسياسى مەن ءورىستىلدى مەديارەسۋرستىڭ ىقپالىنان الىپ شىعۋدى كوزدەيتىن قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن وتەتىن فورۋمنىڭ ونىمدىلىگى ءوز الەۋەتىنە ساي ما دەگەن ساۋال تۋا باستادى. ازاماتتىق جۋرناليستيكا مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورناتۋعا، اشىق قوعام قالىپتاستىرۋعا اتسالىسىپ، ءۇن قوسىپ كەلە جاتقان نەمەسە ۇلەس قوسقىسى كەلەتىن از تاراپتىڭ ءوزى الالاۋسىز قاتىسىپ جاتىر ما دەگەن سۇراقتىڭ باسى اشىق قالىپ وتىر.
فورۋمنىڭ بەرەرى ساراپشىلاردىڭ ەنشىسىندە. دەسە دە قازاق سايتتارىنىڭ باسىنداعى ورتاق ماسەلە شەشىم تاۋىپ جاتقانى كورگەنگە بىلىنبەيدى. جالپىلاما تالقى، ءاتۇستى تالداۋ دەڭگەيىنەن اسا الدىق پا؟
وسى ءتارىزدى ساۋالعا اراشا تاۋەلسىز قازاق سايتتارىنىڭ باس رەداكتورلارىنان كومەنتاري العان ەكەن.
«فورۋمدارعا ءبىز كەيىپكەر رەتىندە عانا قاتىسامىز»
دۋمان بىقاي، dalanews.kz سايتىنىڭ باس رەداكتورى:
– qazforum قازاق سايتتارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتتى، ەتىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. جالپى باق سالاسىنا قاتىستى كەز كەلگەن فورۋم قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ دامۋىنا سەپ بولعان جوق. قازاق مەدياسى، قازاق سايتتارى ءوز كۇنىن ءوزى كورىپ ءجۇر. ەلدەگى قازاق باسپاسوزىنە قاتىستى كوزقاراس وزگەرمەي، قوس ءتىلدى ساياسات بىرتىندەپ مەملەكەتتىك تىلگە قاراي ويىسپايىنشا، بىزدە ەشقانداي دامۋ بولمايدى جانە وعان ەشبىر فورۋم كومەكتەسە المايدى.
ەكىنشى ماسەلە، qazforum-دى قارجىلاندىرىپ وتىرعان اقش ەلشىلىگى ەكەن. بىزدىڭ رەداكتسيا بۇعان دەيىن بىرقاتار باتىستىق ۇيىمدارمەن جۇمىس ىستەۋگە تىرىستى. سولاردىڭ بارلىعىندا ورىس ءتىلدى ماماندار وتىر. ال ورىس ءتىلدى مامان وتىرعان جەردە قازاق كونتەنتىمەن قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ ولارعا ءوزىڭنىڭ كوزقاراسىڭدى، ءوز ءپريتسيپىڭدى، ۇستانىمىڭدى قالاي تۇسىندىرەسىڭ؟ ول ونى قابىلداي المايدى. بالكىم اقش ەلشىلىگىنىڭ نيەتى دۇرىس تا شىعار. بىراق اقش ەلشىلىگىنىڭ، باسقا دا باتىستىق ۇيىمداردىڭ قازاق ءتىلدى كونتەنتتى دامىتۋعا دەگەن قارجى-قاراجاتى ورىس تىلدىلەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ جاتىر. باتىستىق ۇيىمداردىڭ بىزگە بولگەن اقشاسى الدىمەن قازاق ءتىلدى مامانداردىڭ قولىنا ءتۇسۋى كەرەك. سول قاراجاتتى قازاق ءتىلدى ماماندار ۇلەستىرۋى كەرەك. مۇنى ءوز تاجىريبەمنەن ايتىپ وتىرمىن. ەگەر مۇنداي ۇيىمدار قازاق ءتىلدى كونتەنتتى دامىتۋعا شىنىمەن دە ىقىلاستى بولسا، قازاق ءتىلدى سەگمەنتكە بولىنەتىن قاراجاتتى ناقتى ءبىزدىڭ قولىمىزعا تيگىزۋدىڭ باسقا تەتىگىن قاراستىرعان ءجون سەكىلدى. ءدال قازىرگى امالدار اقشا شاشۋدىڭ جولى تارىزدى كورىنەدى.
وتكەندە توقاەۆتىڭ ءوزى بەرەكەسىز باسقوسۋلار، كەرەكسىز كونفەرەنتسيالار، وسىنداي فورۋمداردىڭ ءبارىن تىيىڭدار دەپ ايتتى عوي. پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ بۇل فورۋمعا دا قاتىسى بار دەپ ويلايمىن.
تاعى ءبىر ماسەلە، مۇنداي فورۋمداردان كەيىن قازاق ءتىلدى سايتتاردىڭ، قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ جاعدايى وڭالىپ جاتسا، بالكىم ءبىز ءدال قازىر وسىلاي كۇيىپ-پىسپەس ەدىك.
فورۋمدارعا بىز كەيىپكەر رەتىندە عانا قاتىسامىز.
ەگەر اقش جانە باسقا دا باتىستىق ۇيىمدار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە شىنىمەن دە دەموكراتيالىق وزگەرىس بولعانىن قالاسا، بولىنگەن قاراجاتتىڭ قازاق ءتىلدى ۇيىمداردىڭ، مەملەكەتتىك تىلدەگى سايتتاردىڭ قولىنا تۇسكەنىن قاداعالاۋى كەرەك. الايدا قازىرگى ءبولىنىپ جاتقان قاراجات ورىس ءتىلدى ۇيىمدار مەن سايتتاردىڭ قولىندا كەتىپ جاتىر. اشىعىن ايتۋ كەرەك، ولار قازىرگى رەسەيدىڭ ساياساتىنا قارسى شىقپايدى. ولاردىڭ جوبالارىنان رەسەي ساياساتىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى. ال ونى باقىلاپ جاتقان كىم بار؟
«قازاق باسپاسوزىنە ءبىر-اق نارسە – جارناما بەرۋشىلەرگە رەيتينگ جاسايتىن تاۋەلسىز ۇيىم كەرەك»
رۋسلان ەربوتا، «malim.kz» قوعامدىق-ساياسي سايتىنىڭ باس رەداكتورى:
مۇنداي فورۋمدارعا قاتىسىپ كورگەم جوق. الدا وتەتىن فورۋمنىڭ كۇن تارتىبىنە قويعان ماسەلەلەردى كوردىم. تالقىلاۋعا، اقىلداسۋعا، پىكىر الماسۋعا تۇراتىن دۇنيەلەر.
قازاق سايتتارى، قازاق باسپاسوزىنە ءبىر-اق نارسە – جارناما بەرۋشىلەرگە رەيتينگ جاسايتىن تاۋەلسىز ۇيىم كەرەك. قازاقستانداعى باق بىر عانا رەيتينگ اگەنتتىگىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. ستاندارتىنا ساي سەرتيفيكاتى ءبىر عانا ۇيىمدا بار. ول تەك ورىس ءتىلدى ءباسپاسوزدىڭ رەيتينگىن جاسايدى. الايدا ولار قازاق ءتىلدى ءباسپاسوزدىڭ، سايتتاردىڭ رەيتينگىن جاسامايدى. سوندىقتان جارناما تەك ورىس ءتىلدى سايتتارعا بەرىلەدى. جارناما كەلمەگەننەن كەيىن دامۋ دا قيىن، العا جىلجۋ دا كۇردەلى. قازاق جۋرناليستيكاسى ءالسىز، جازا المايدى، تاقىرىپ قوزعاي المايدى دەگەن سەكىلدى سوزدەر اركەز ايتىلىپ جاتادى. قارجى بولماسا، جارناما كەلۋ جولىن بوگەپ تاستاسا قالاي كۇن كورەمىز؟ بىزدىڭ نەگىزگى ماسەلە وسى عانا. ەگەر قازاق سايتتارىنىڭ رەيتينگىن جاسايتىنداي تاۋەلسىز ۇيىم قۇراتىن كۇنگە جەتسەك، سول ارقىلى جارناما كەلە باستايتىن بولسا، ناقتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن قاراستىراتىن فورۋمدار جاساۋعا بولادى. جارناما كەلىپ جاتسا، كۇش الىپ جاتساڭ، سول كەزدە ءتۇرلى-ءتۇرلى يدەيالار ايتىپ، باستامالار باستاۋعا ەشكىم قارسى بولماس.
«ءبىر دە ءبىر فورۋم قازاق سايتتارىن العا جىلجىتپايدى»
ەربول سەرىكباي، baribar.kz سايتىنىڭ باس رەداكتورى:
– وسى ۋاقىتقا دەيىن Qazforum جاڭا مامانداردى دايىنداپ شىعارعان جوق. وسى ۋاقىتقا دەيىن تالاي فورۋمدارعا قاتىستىم. كوپتەگەن فورۋمداردىڭ قازاق سايتتارىنىڭ دامۋىنا ەشقانداي ۇلەسى بولعان جوق. بىراق جىلىنا ءبىر رەت بولسا دا Qazforum قازاق سايتتارىنىڭ رەداكتورلارى جينالىپ، قانداي دا ءبىر ماسەلەنى كوتەرىپ، تالقىلاپ ايتاتىن الاڭعا اينالدى. بۇدان باسقا قازىرگى تاڭدا ءبىر دە ءبىر وسىنداي الاڭ جوق. مەنىڭ تۇسىنگەنىم، ءبىر دە ءبىر فورۋم قازاق سايتتارىن العا جىلجىتپايدى.
«… مۇنداي فورۋمداردىڭ بەرەرى جوق»
جۇلدىز ءابدىلدا، جۋرناليست، مەدياترەنەر:
– قازاق ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنىڭ ناقتى ماسەلەسىن تالقىلايتىن پلاتفورما البەتتە، كەرەك. بىراق تالقىلاۋ ناتيجە بەرەتىن بولسا جانە سول تالقىلاۋدان قورىتىندى شىعاتىن بولسا، وندا كوڭىلگە قونادى. ال ەگەر جىلىنا ءبىر رەت جينالىپ، اركىم ءوزىنىڭ پروبلەماسىن ايتۋمەن شەكتەلەىپ جاتسا، وندا ونىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار.
Qazforum دەگەن جيىنعا مەن ءبىر رەت قاتىسىپ كوردىم. بۇرىنعى فورۋمدا نەندەي ماسەلەلەر كوتەرىلگەنىنەن حابارسىزبىن. ال ءوزىم قاتىسقان جيىندا جاقسى دۇنيەلەر ايتىلدى. بىراق ودان كەيىنگى ءبىر جىل ىشىندە سول ماسەلەلەر قايتادان كوتىرىلىپ، يا بولماسا ءبىر شارالار قولعا الىندى ما، الىنبادى ما بىلمەيمىن. ەگەر فورۋمدا ءسوز بولعان جايتتار ءىس جۇزىندە قول الىنسا، وندا وتە جاقسى. ولاي بولماسا، مۇنداي شارالاردىڭ قانداي پايداسى بار. مىسالى، قازىر قازاق تىلىندە اقپارات تاراتاتىن ونلاين مەديانىڭ دەنى «جاعا ۇستاتۋ»، «توبە شاشتى تىك تۇرعىزۋ»، ودان قالسا الەۋمەتتىك جەلى مەن WhatsApp-تىڭ دەڭگەيىنەن اسپايتىن اقپاراتتار تاراتۋمەن شەكتەلىپ وتىر. ءبىر-بىرىنەن كوشىرىپ باسۋ، ءبىر جاڭالىقتى ءارى-بەرى اۋدارىپ بەرەدى. جانە قازىر كىلەڭ «ءولدى، قىرىلدى، جويىلدى، سۇمدىق» دەگەن جاڭالىقتاردى تارگەت جاساۋ ترەندتە تۇر. ەگەر مۇنداي نارسەلەردى كەلىسىپ، ءوزارا وزگەرتە الماساق، وندا مۇنداي فورۋمداردىڭ بەرەرى جوق.
«قازاق سايتتارىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرەتىن پلاتفورما كەرەك»
نۇرگەلدى ابدىعاني، Abai.kz پورتالىنىڭ باس رەداكتورى:
– Qazforum-عا جەكە مەن شاقىرتۋ الدىم. بىراق بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن وعان بارمايتىنىمدى ايتتىم. بارماۋىما ءبىر ەمەس بىرنەشە سەبەپ بار. ءبىرىنشى، ول ماعان قىزىقسىز. نەگە؟ جەكە مەنىڭ سۋبەكتيۆتى پىكىرىم، بۇعان دەيىن «توقسان توعىز» فورۋم وتكەن، بۇدان كەيىن دە «توقسان توعىز» فورۋم وتەدى. بىراق ناتيجەسى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. جەكە تانىستارىمنىڭ اراسىنان وسىنداي فورۋمعا قاتىستىق، ينۆەستيتسيا تارتتىق، نەمەسە تەندەر الدىق، جارناما الدىق، اۆتورلار تاپتىق دەگەن سەكىلدى سايتتىڭ شىعارماشىلىق جانە ماتەريالدىق جۇمىسىنا قاتىستى پايدا كوردىك دەگەن ادامدى ەستىمەدىم. بالكىم بار دا شىعار. بىراق مەن ەستىمەدىم.
بىزدە ادەتتە فورۋمنىڭ ءوتۋ فورماسى: داڭعازاداي ءبىر ۇلكەن عيماراتقا سپيكەرلەردىڭ بارلىعىن جيناپ الادى، ول سپيكەرلەردىڭ اراسىندا ءدال قازاق ءتىلدى اقپارات رەسۋرستارىنا پىكىر ايتىپ، بەلسەندى ارالاسىپ جۇرمەگەن ادامدار كوبىرەك بولادى. ءسويتىپ، ول سپيكەرلەر قازاق سايتتارىنىڭ جاعدايىن ءسوز ەتەدى، قازاق سايتتارىنىڭ كونتەنتىن تالقىلاپ، اقىر اياعىندا فۋرشەتپەن تارقاسادى. بۇل قازاق سايتتارىنىڭ شىعارماشىلىق-ماتەريالدىق جاعدايىنا اسەر ەتپەيدى دەپ ەسەپتەيمىن.
قازاق سايتتارىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرەتىن پلاتفورما كەرەك. بىراق ول تاۋەلسىز بولۋى شارت. جالپى قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ رەيتينگىن تۇزەتىن، ولارعا كونتەنت ساراپتاما جاسايتىن قازىرگى پلاتفورمالار كوبىنە كوپ ورىس ءتىلدى پلاتفورمالار دەۋگە بولادى. قازاق ءتىلدى كونتەنتكە ساراپتاما جاساۋ ءۇشىن الدىمەن سول پلاتفورما ءوزى قازاق ءتىلدى كونتەنت جاساۋعا ارالاسىپ، ونى كۇندەلىكتى وقىپ وتىرۋى تيىس. بىزدە قازىر قازاق ءتىلدى سپيكەرلەر ساۋساقپەن سانارلىق، ال ورىس ءتىلدى سپيكەرلەردىڭ ءوز اۋديتورياسى بار.
«قازاق ونلاين مەديا سالاسىنىڭ دامۋىنا سەپتەسەتىن ەشقانداي پلاتفورما جوق»
قويشىبەك مۇباراك، Qazaqtimes.com سايتىنىڭ باس رەداكتورى:
– بىزدىڭ سايتتىڭ قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا ءۇش جىل بولدى. وسى جىلدار ىشىندە جوبانىڭ دامۋىنا qazforum دا ايتىلعان، كوتەرىلگەن دۇنيەلەردىڭ ەشبىرىنىڭ اسەرى تيگەن جوق. بۇل فورۋم عانا ەمەس، جالپى قازاق ونلاين مەديا سالاسىنىڭ دامۋىنا ناقتى ۇسىنىس، باعىت-باعدار بەرەتىن ازىرگە ەشقانداي پلاتفورما جوق. ال قازاق ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنا بىرەۋلەردىڭ تابىس كوزىنە اينالىپ كەتكەن فورۋمداردىڭ كەرەگى شامالى. سوندىقتان قازاق ءباسپاسوزى، قازاق ينتەرنەت جۋرناليستيكاسى ءوز ىشىنەن بىرىگىپ، ورتاق ماسەلەلەردى تالقىلاپ، ونىڭ شەشىمىن بىرگە تاباتىن پلاتفورما قاجەت-اق.
ءبىز رەسەيدىڭ گۋبەرنياسى ەمەسپىز! سوۆەت تۋىن جۇلىپ العانى ءۇشىن قامالعان ازامات شىقتى
شوقپار اۋىلىنداعى ۋران قاتەرى. اكىم جوققا شىعارادى. تۇرعىندار رادياتسيا دەپ ۇرەيلەنەدى
قاندى قاڭتار سوتى. بەس جىلعا سوتتالعان ارتىقباەۆ ەشقانداي دالەل جوق دەپ ۇكىممەن كەلىسپەيدى
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى