25 جەلتوقسان تۇركىستاندا قالا اكىمى باستاعان اكىمشىلىك، قۇقىق قورعاۋ جانە قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەر توبى جەلتوقسانشى تالعات جاڭبىرشيەۆتىڭ ءۇيىن كۇشپەن بوساتىپ، عيماراتتى ورنىنان ءسۇرىپ تاستاعان.
الەۋمەتتىك جەلىدە تاراعان ۆيدەوجازبالاردان جاڭبىرشيەۆتەر وتباسىنىڭ ءوز باسپاناسىنان كۇشتەپ شىعارىلعانىن، ارنايى جاساق ارالاسىپ، ءورت سوندىرۋشىلەر ەسىكتى تەمىر لوممەن بۇزعانىن كورۋگە بولادى. «جەردى مەملەكەت مۇقتاجىنا وتكىزۋ» وپەراتسياسى كامىلەت جاسىنا تولماعان بالالاردىڭ كوزىنشە جۇزەگە اسىرىلعان.
مەملەكەتتىك مۇقتاجى ءۇشىن جەر ۋاچاسكەلەرىن جانە وزگە دە جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ماجبۇرلەپ يەلىكتەن شىعارۋدىڭ باستالۋى تۋرالى قاۋلى. فوتو: تۇركىستان اكىمدىگىنىڭ سايتىنان
ءوزىن جابىرلەنۋشى دەپ سانايتىن 50 جاستاعى تالعات جاڭبىرشيەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءۇي مەملەكەت مۇقتاجى ءۇشىن قايتارىلماق بولىپ، سايكەسىنشە بۇزۋعا جاتاتىن نىسان «نارىققا لايىق دەڭگەيدە» باعالانباعان. ونىڭ باستى تالابى – ۇيىنە نارىققا ساي كومپەنساتسيا تولەۋ.
قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ ماڭىندا، ورتالىقتا ورنالاسقان 6 سوتتىق ۋچاسكەدەگى ەكى قاباتتى ءۇيدىڭ رەسمي ورگانداردىڭ ۇسىنعان باعاسى «قيسىنسىز» كورىنەدى. قالا وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىن العالى بەرى بىلتىر دا ءۇيدى 12 ميلليون تەڭگەگە باعالاپ، وڭىردەگى جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسى شارىقتاعان بۇگىنگى تاڭدا سول باعانى قايتا ۇسىندى دەيدى.
– باعالاۋ كوميسسياسى بولعان جوق. قىزىلوردادان كەلگەن ءبىر مامان اكىمدىك اتىنان ولشەپ-ەسەپتەپ، سۋرەتكە تارتىپ كەتكەن. سونىڭ نەگىزىندە سوت 12 ميلليون تەڭگە وتەماقى بەلگىلەدى. قانشا سۇراعانىمىزعا قاراماستان، سوت ساراپتاماسىنىڭ تۇپنۇسقا قورىتىندىسىن قولىمىزعا بەرگەن جوق، – دەيدى ول.
سارسەنبىدەن بەيسەنبىگە قاراعان ءتۇنى 50-گە تارتا اكىمدىك وكىلى كەلىپ، ءۇي قوجايىنىنىڭ كەلىسىمىنسىز، ەركىنەن تىس تىپ-تىيپىل قىلىپ قيراتقان. قىس اۋاسىندا باسپاناسى جەرمەن-جەكسەن بولعان كۇنى وتباسى مۇشەلەرى كولىكتە تۇنەپ شىقسا، 26-سى كۇيەۋ بالاسىنىڭ شاڭىراعىندا، ال كەشە 27 جەلتوقسان كىشى قىزىنىڭ ءۇيىن پانالاعان. تالعات ۋاقىتشا تۇراق تاۋىپ بەرمەي جاتىپ، باسپاناسىن كۇشپەن بۇزعىزعان اكىمدىكتىڭ «مەكتەپتى پانالا، ىستىق تاماقپەن قامتيمىز» دەگەن «شەشىمىنە» كوڭىلى تولمايتىنىن ايتادى. وقۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقان مەملەكەتتىك مەكەمەدە تۇرۋ ۇسىنىسىنان باس تارتقان.
17 جاسىندا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە شىعىپ، ون كۇن تەمىر توردا تەپەرىش كورگەن جاڭبىرشيەۆ اكىم «كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە سوت شەشىمىندە كورسەتىلگەن 12 ميلليونعا قوسا 15 ميلليون تەڭگە تولەۋگە ۋادە بەرىپ، قازىر اينىپ وتىر» دەيدى.
قالانىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان تالعات جاڭبىرشيەۆتىڭ ءۇيى قازىرگى تاڭدا ءسۇرىلىپ تاستالعان. فوتو: OpenStreetMap
– كۇندىز ساعات 10-11 شاماسىندا اكىم راشيد ايۋپوۆ، ونىڭ ورىنباسارى تاجىبەك مۇساەۆ، ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ باسشىسى باقىتجان بوكەباەۆ، قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءتاجىباي ەگەتاەۆ، جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باستىعى ناريمان قاسىمبەكوۆ، پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ ۋاكىلى باعداۋلەت اۋەلبەكوۆ، زاڭ قىزمەتكەرلەرى، سوبر ارنايى جاساعى ت.ب. كەلدى. ...كورشىلەردى دە قورقىتىپ-ۇركىتىپ كوندىرگەن. مەملەكەتتىك مەكەمەدە جۇمىس ىستەيتىندەرگە ءارتۇرلى قىزمەتى جاعىنان قىسىم كورسەتكەنىن بارىنە بەلگىلى. سودان ءبىر ادام اسىلىپ ءولدى, ەكى كىسى قان قىسىمىنا ۇشىرادى. ەشبىر جاننىڭ جانى اشىعان جوق، كوز جۇمىپ قارادى. فاشيستىك تىرلىك بولىپ جاتىر. قۇجاتتاردا دا قاتە كوپ. ەكى قاباتتى ءۇيىمدى ءبىر قاباتتى دەپ جازعان. كورشىمنىڭ بىرقاباتتى ەسكى ۇيىمەن بىردەي باعالاعان، – دەپ جانايقايىن بىلدىرگەن تالعات اكىمدىك ارەكەتىنە نارازى.
كەيىن شىمكەنت قالاسىنىڭ ءبىر توپ بەلسەندىلەرى تۇركىستانعا كەلىپ، اسكەريلەردىڭ كۇش كورسەتۋىنەن جاراقات الدىق دەگەن وتباسى مۇشەلەرىن مەديتسينالىق ساراپتامادان وتكىزگەن. شىمكەنتتىك بەلسەندى ايجان جولداسوۆا:
– ينتەرنەتتە تاراعان ۆيدەوعا قاراعاندا، كۇشپەن شىعارعان اكىمشىلىك پەن قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالانىپ، كونستيتۋتسيالىق نورمالاردى، اتاپ ايتقاندا 13, 17 جانە 25 باپتارىن بۇزعان. اياعى اۋىر كەلنىنىڭ موينى، قولىن جانە تىزەسى كوگەرگەن. قاتتى مورالدى سوققى العان كەلىنشەك سول ءتۇنى جەدەل جاردەمگە جۇگىنگەن. ولار وتە اۋىر سترەسس جاعدايىنا ۇشىراعان، – دەيدى.
ول ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى بۇزىلۋى تۋرالى ايۋپوۆ ەشقانداي شارا قولدانبايتىنىن جەتكىزگەن دەسەدى.
– قالا اكىمى سوت شەشىمىن العا تارتىپ وتىر. سوت شەشىمى قاتە بولسا دا كونستيتۋتسيادان جوعارى تۇرماق پا؟ اكىم مەن ەشتەڭە ىستەي المايمىن دەۋدەن تانبايدى. تۇركىستاننىڭ جۇرەگىندەگى عيماراتقا شەت ايماقتىڭ باعاسىن ۇسىنۋ اقىلعا سىيمايدى. قىستىگۇنى «مەكتەپكە تۇرىڭدار» دەگەن اكىمنىڭ ءسوزىن قالاي قابىلداۋعا بولادى؟ ءۇش كۇن ىشىندە بەيبىت جولمەن جابىرلەنۋشىلەردىڭ تالابىن ورىنداي الماسا، ءبىز رەسپۋبليكالىق كولەمدەگى جوعارى ينستانتسيالارعا، ودان ناتيجە بولماسا، حالىقارالىق ۇيىمدارعا شىعاتىن بولامىز، – دەدى ازاماتتىق بەلسەندى.
اۋرۋحانادا تەكسەرۋدەن وتكەن بالالاردىڭ سوزىنشە، ارنايى جاساق وكىلدەرى كۇش كورسەتكەن.
«جىلى جەرىمنەن كوشەگە شىعاردى. مەكتەپكە بارىپ تۇراتىنداي جارىلىستان قاشىپ، بوسىپ كەلدىم بە؟ «وندا مەكتەپكە بارىپ تۇرايىن، بىراق ونى مەنىڭ اتىما جازىپ بەر» دەسەم كۇلەدى» دەپ اشىنعان جەلتوقسانشى بۇگىن قيراندىعا اينالعان ءۇيىن ءدال سول دەڭگەيدە باسقا جەردەن الۋعا بولاتىن وتەماقى سۇرايدى.
باسپانا تالعات جاڭبىرشيەۆتىڭ ايەلى كۇلزيا احمەتوۆانىڭ اتىنا تىركەلگەن. تۇركىستان قالاسى رابيعا سۇلتان بەگىم كوشەسى 12 ءۇي ياسساۋي كەسەنەسىنە قارسى بەتتە 2004-جىلى سالىنعان. اۋدانى 154 شارشى مەتر بولاتىن ءۇي اسحانا، ءدالىزدى ەسەپتەمەگەندە نەگىزگى 6 بولەمدەن تۇرادى.
«ءبىز «ءۇيدى بەرمەيمىز، قارسىمىز» دەپ وتىرعان جوقپىز، «تۇركىستان دامىماسىن، كوركەيمەسىن» دەمەيمىز. بار ايتارىمىز، تەك باعا جاعىن دۇرىستاسا ەكەن دەيمىز. جۇمىسىمىزدان الىستامايىق دەپ ماڭايدان قاراستىرىپ كورسەك، تەلمان جاقتاعى قۇزدانىپ تۇرعان ۇيلەردىڭ ءوزى 24-25 ميلليوننان تۇسپەي تۇر. ...مەشىتتىڭ قاراما-قارسى بەتىندەگى 2004-جىلى سالىنعان، التى سوتتىق جەرى بار ەكى قاباتتى ءۇيىن نەبارى 12 ميلليون تەڭگەگە عانا باعالادى دەپ نارازىلىق تانىتۋدا. «تۇركىستان وبلىس اتانعالى بەرى باعا شارىقتاپ كەتتى. ول اقشاعا مەن قانداي ءۇي الامىن؟!» – دەپ اشىنادى وتاناسى.
قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنە قاراما-قارسى بەتتە ورنالاسقان 12 ءۇيدىڭ بۇىنعى كورىنىسى. فوتو: Google maps
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ كۇزدە حالىققا جاساعان العاشقى جولداۋىندا «ەل ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن جاريالاعان بولاتىن. سونداي-اق ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا دا مەملەكەت باسشىسى «ەڭ الدىمەن، قاراپايىم ازاماتتاردىڭ سۇرانىسى مەن مۇڭ-مۇقتاجىن باسشىلىققا الۋىمىز كەرەك» دەپ ەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، «حالىقتان جوعارى جانە حالىقتان بيىك تۇرعان ەشكىم دە، ەشتەڭە دە جوق». دەسە دە باسى داۋدان ارىلماي, قوردالانعان ماسەلەلەرى قوعامدىق رەزونانسقا اينالىپ كەتەتىن ايماق اكىمشىلىگىنىڭ جاڭبىرشيەۆتەر وتباسىن قىس اۋاسىندا كۇشپەن كوشەگە شىعارىپ تاستاۋىن كوپشىلىك «زاڭعا تومپاق» كەلەتىنىن سىناپ، مۇنى «ەلدى باسىنۋ» دەپ سانايدى.
ەكىنشى تاراپتىڭ دا پىكىرىن ءبىلۋ ءۇشىن، اكىمدىكپەن بايلانىسۋعا تىرىستىق. بىراق سايتتا كورسەتىلگەن نومىرلەرگە حابارلاسىپ الا المادىق.
بىلتىر جازدا ەكس-پرەزيدەنتى نازارباەۆ سول كەزدەگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن تۇركىستان وبلىسى دەپ قايتا قۇرۋ تۋرالى جارلىق شىعارعانى بەلگىلى. وبلىس اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ پەن وبلىس ورتالىعىنىڭ باسشىسى راشيد ايۋپوۆ قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «كونستيتۋتسيا بويىنشا بىزدىڭ ەلىمىز – الەۋمەتتىك مەملەكەت. سوندىقتان مەملەكەتىمىز ازاماتتار الدىنداعى مىندەتتەرىن ورىنداۋى ءتيىس» دەپ جاساعان قاتاڭ ەسكەرتۋىنە، ودان بۇرىن ەل سوزىنە قۇلاق تۇرە مە ەكەن؟
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى
Oyan, Qazaqstan قوزعالىسىنىڭ تاعى ءبىر بەلسەندىسىن پوليتسيا بولىمىنە شاقىردى
ورتالىق ازيا: تاريحي، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مۇددەلەر اياسىندا
قىرعىزستاندا تاۋەلسىز Kloop باسىلىمىنىڭ قىرعىز تىلىندەگى سايتى بۇعاتتالدى
ەكس-مينيستر ايەلىن ساباپ ءولتىردى دەگەن كۇدىكپەن ۇستالدى