تالاۋعا تۇسكەن بايلىق: ءسۇريانىڭ مۇناي تابىسى كىمدەردىڭ ۋىسىندا؟

2011 جىلدان بەرى سوعىس ءورتى جالماعان ءسۇريا ءبىرشاما مول مۇناي قورىنا يە ەلدىڭ ءبىرى. قازىر ەلدە ءبىر ورتالىققا باعىنعان كەمەلدى باسقارۋ جۇيەسى بولماعاندىقتان بايلىعى مەن بيلىگى قاتار تالان-تاراجىعا ءتۇسىپ جاتقانى بەلگىلى. داماسك بيلىگى ەلدىڭ تولىق تەرريتورياسىن ءوز قاراماعىنا الا العان جوق. ەلدە، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ، اقش-تىڭ، رەسەيدىڭ، يران جانە تۇركيانىڭ قولداۋىنداعى توپتار نەمەسە وسى ەلدەرگە ءتان كۇشتەر ءتۇرلى مۇددەلەر اراسىنداعى تالاستى ويىندى ويناپ كەلەدى. مۇنايلى ەلدىڭ مۇناي تابىسى قازىرگىدەي الاساپىران كەزدە كىمدەردىڭ قاراماعىندا جانە ءسۇريا مۇنايىنان كىمدەر تابىس تاۋىپ وتىر؟

ءسۇريانىڭ مۇناي بايلىعى

ءسۇريادا 2,5 ملرد باررەل كولەمىندەگى مۇناي قورى بار ەكەنى انىقتالعان. ارينە، ورتا شىعىستاعى ساۋد ارابيا، يران، يراك ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا ەشتەڭە ەمەس، بىراق، جالپى الەمنىڭ مۇنايعا دەگەن تاۋەلدىلىگىنە وراي سونىڭ ءوزى ەن بايلىق. ءسۇريانىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى ەكونوميكاسى دا مۇناي مەن گاز سالاسىنا تاۋەلدى. بىراق، 2011 جىلعا دەيىن 400 مىڭ باررەلدەن استام مۇناي ءوندىرىپ تۇرعان ەل، سوعىس جىلدارىندا ءوندىرىسىنىڭ 90 پايىزىن جوعالتىپ، سوڭعى جىلدارى تەك 24 مىڭ باررەل مۇناي عانا شىعارا الدى.

دەرجاۆالاردىڭ ءسۇريا مۇنايىنا تالاسى

بۇدان بۇرىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ امەريكالىق اسكەرلەر ءسۇريانىڭ مۇناي نىساندارىن قورعاپ تۇرعاندىقتان، بۇل ەل اي سايىن ميلليونداعان دوللار پايدا تاپقانىن ايتقان بولاتىن. بىراق، باشار اساد اقش-تى ءسۇريانىڭ مۇناي تابىسىن ۇرلاۋشى ەل رەتىندە كورسەتتى. ءوز كەزەگىندە رەسەي دە اقش-قا وسىعان ۇقساس ايىپ تاققان.

تۇركيا اسكەري وپەراتسياسى باستالۋدان بۇرىن اقش ءوز اسكەرىن ءسۇريانىڭ سولتۇستىك ايماعىنان شىعاراتىنىن ايتىپ ەدى، بىراق بىرنەشە كۇننەن كەيىن ۋاشينگتون تارابى سۇرياداعى مۇناي نىساندارىن قورعاۋ ءۇشىن 500-دەن استام اقش اسكەرى ءسۇريا جەرىندە قالاتىنىن مالىمدەدى. پەنتاگوننىڭ قازىرگى باسشىسى ءبىر رەتكى مالىمدەمەسىندە: «امەريكالىق جاۋىنگەرلەر مۇناي نىساندارىن تەررورلىق توپتاردان عانا ەمەس، رەسەي مەن باشار اساد كۇشتەرىنەن دە قورعايدى»، – دەگەنى بار-تىن. بۇل ءسۇريانىڭ مۇناي قورلارى اقش-تىڭ باقىلاۋىندا دەگەندى بىلدىرە مە؟!

حابارلاردا ءسۇريانىڭ ەڭ باي مۇناي الاپتارىن كۇرد قارۋلى قوسىندارى باقىلاپ تۇرعانىن، مۇنايدان تۇسەتىن تابىستى دا سولار كورىپ وتىرعانى ايتىلىپ كەلەدى. قازىر ءسۇريانىڭ ءوز ىشىندە وسى مۇناي نىساندارىنا دەگەن تالاس كۇشەيىپ كەلەدى. الداعى قاقتىعىستاردىڭ نەگىزى دە سول مۇناي بولۋى مۇمكىن. باشار اسادقا قاراستى ۇكىمەت كۇشتەرى رەسەيدىڭ قولداۋىندا بىرقاتار ماڭىزدى مۇناي كەندەرىن ءوز قولىنا الدى. ەندى كۇرد كۇشتەرى يەلىك ەتىپ وتىرعان مۇناي كەندەرى ءۇشىن كۇرەسۋگە دايىن وتىر.

تاپ وسى مۇناي ماسەلەسىندە داماسك پەن ماسكەۋ اراسىندا كوپتەگەن كەلىسىمدەر بار. سونىڭ ءبىرى بىلتىر جاسالعان ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق كەلىسىمى. بۇل كەلىسىم بويىنشا رەسەي ءسۇريانىڭ مۇناي-گاز سالاسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن زور مۇمكىندىك العان بىردە-ءبىر ەل بولىپ قالدى. وسىدان كەيىن دە اقش پەن رەسەي اراسىندا ءسۇريا مۇناي تابىسى بويىنشا ايىپتاۋلار كۇشەيە ءتۇستى.

ءسۇريا مەن يراكتا تەررورلىق توپتىڭ يەلەگەن تەرريتورياسى. فوتو; BBC.

تەررورلىق توپتار دا ءسۇريا مۇنايىن تونادى

سۇرياداعى ساياسي تۇراقسىزدىقپەن قاتار وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتاعان تەررورلىق ۇيىم دا ەلدىڭ باسىم اۋماعىن ءوز باقىلاۋىنا الدى. ولار ءسۇريانىڭ مۇنايلى ولكەلەرىن باسىپ الۋعا بار كۇشىن سالعان. ءبىر تۇستارى پەنتاگون تاراتقان مالىمەتتە «يم» توبى ءسۇريانىڭ مۇنايىنان جىلىنا 40 ملن اقش دوللارى كولەمىندە پايدا تاۋىپ وتىرعانىن ايتقان. كەيىن سۇرياداعى سوعىستا جەڭىلگەن «يم» توبى ۋىسىنان شىعىپ بارا جاتقان مۇناي نىساندارىن جارىپ جىبەرگەن.

داماسك ەلدىڭ مۇنايلى وڭىرلەرىن وزىنە قاراتا الماي كەلەدى

2017 جىلدان باستاپ كۇرد قارۋلى كۇشتەرى اقش-تىڭ قولداۋىندا «يم» توبى يەلىك ەتكەن كەيىبىر مۇناي نىساندارىن وزىنە قاراتا باستادى. ال، نەگىزىندە ءسۇريانىڭ مۇنايلى وڭىرلەرى دەرلىك ۇكىمەتكە قارسى وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ قاراماعىندا بولدى.

ءسۇريا رەجيمى مەن وپپوزيتسياسى تۇتقىن الماستى. فوتو: RusNext.ru.

مۇناي تابىسىن كىم كورىپ وتىر؟

پەنتاگوننىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، ءسۇريانىڭ قازىرگى مۇناي تابىسى رەسەي ايتقانداي قۇراما شتتارعا تاۋەلدى ەمەس، ءسۇريا دەموكراتيالىق كۇشتەرىنە تيەسىلى. بۇل تۋرالى پەنتاگوننىڭ لاۋازىمدىلارى ءار جەردە مالىمەتتەر بەرگەن. ال، تاياۋ شىعىس ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىسى چارليز ليستەر ءوز مالىمەتىندە: «قازىرگى ءسۇريا مۇناي ءوندىرىسىنىڭ 70 پايىزىنان استامىنا ءسۇريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى جانە ەلدىڭ شىعىسىنداعى وداقتاس ۇرىلار يەلىك ەتىپ وتىر»، – دەگەن.

ءسۇريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى كۇردتەرگە قاراستى ەكەنى بەلگىلى. دەمەك، ءبىر سوزبەن ايتقاندا 2017 جىلدان بەرى ءسۇريا مۇنايى سونداعى كۇردتەردىڭ قولىندا. وسى ارادا مىنا ءبىر تۇيىنگە نازار اۋدارعان دا ءجون. يراكتاعى ەڭ مۇنايلى وڭىرلەرگە دە سول ەلدىڭ كۇردتەرى قونىستانعان. يراكتاعى كۇرد اۆتونومياسى يراك سوعىسى كەزىندە مۇناي ءوندىرىسىن وزىنە قاراتقان بولاتىن. دەگەنمەن، سۇرياداعى جاعداي باسقاشا. تۇركيانىڭ اسكەري وپەراتسياسىنان كەيىن كۇرد قوسىندارى وزدەرى باقىلاپ وتىرعان مۇناي كەندەرىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. وسى ورايدا داماسك بۇل بايلىق كوزدەرىن وزىنە قاراتۋدى كوزدەپ وتىر.

“The Qazaq Times”