اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ امەريكالىق وندىرۋشىلەر مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ جانە امەريكالىق باسىمدىقتى ساقتاۋ ءۇشىن قىتايعا قاتاڭ ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتقانى بەلگىلى. ول وسى قاتاڭ ەكونوميكالىق ساياساتى ارقىلى قىتايدى قۇراما شتاتتارعا ءتيىمدى بولعان ساۋدا كەلىسىمىنە قول قويدىرعىسى كەلەدى. پرەزيدەنت ترامپ سوڭعى كەزدەرى ءوزىنىڭ قىتايعا قاراتقان ساياساتىنىڭ دۇرىستىعىن قايتا-قايتا دارىپتەي باستادى. ول ءۇشىن ترامپ قىتايدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ ناشارلاي تۇسكەنىن العا تارتادى. الايدا، پرەزيدەنت ترامپتىڭ قىتاي ەكونوميكاسى تۋرالى جاساعان بىرنەشە رەتكى مالىمدەمەسى ءبىر-بىرىنە ۇقساماي شىقتى. 

اقش پرەزيدەنتى كەشە جاساعان مالىمدەمەسىندە دە قىتايدىڭ قازىرگى ەكونوميكالىق جاعداينا بايلانىستى پىكىرىن ءبىلدىردى. ول ءسوز اراسىندا قىتايدىڭ سوڭعى 57 جىلدان بەرگى ەڭ ءساتسىز جىلدى باسىنان كەشىرىپ جاتقانىن ايتىپ وتكەن. پرەزيدەنت ترامپ قىتايدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن تۇسىندىرگىسى كەلگەندە وسىنداي جىل كورسەتكىشتەرىن بۇدان بۇرىن دا قولدانعان ەدى. الايدا، وتكەن اپتادا ول «61 جىل ىشىندەگى ەڭ اۋىر جىل» دەسە، ءبىر اي بۇرىن بۇل تاريحي ۋاقىتتى 35 جىل دەپ كورسەتكەن بولاتىن. ترامپ نەنى مەڭزەپ وتىر؟ قىتاي شىنىندا ءوزىنىڭ تاريحىنداعى اۋىر جىلدى باسىنان وتكەرىپ جاتىر ما؟ 

ەڭ اۋەلى پرەزيدەنت ترامپتىڭ ءسوزىن كەلتىرە كەتەيىك، اقش پرەزيدەنتى سارسەنبىدەگى مالىمدەمەسىندە: «ءبىز قىتايعا ونداعان ميلليارد دوللار كولەمىندەگى تاريف ەنگىزدىك. باعا شارىقتاپ كەتكەن جوق، ياعني باعاداعى ءوسىم از مولشەردە. ونىڭ كوپ بولەگىن قىتاي تولەدى، بارلىعىن دەسەم دە بولادى. قازىر قىتاي 57 جىل ىشىندەگى ەڭ ناشار جىلىن باستان كەشىرۋدە»، – دەدى. ترامپتىڭ ءسوزىن تاپسىرلەيتىن بولساق، بىلاي دەمەكشى: اقش قىتاي تاۋارلارىنا ميللياردتاعان دوللار كولەمىندەگى تاريف ەنگىزسە دە تاۋار باعاسى جوعارلاماعان. وندىرۋشىلەر مەن ساتۋشىلاردىڭ شىعىنىنىڭ ءبارى دەرلىك قىتاي ەسەبىنەن جابىلۋدا.  سونداي-اق، قىتاي ەڭ اۋىر جىلدى باسىنان كەشىرىپ جاتىر.

شىن مانىسىندە، پرەزيدەنت ترامپتىڭ بۇل ايتقاردارى تولىقتاي دۇرىس ەمەس. ايتالىق، 28 تامىز كۇنى قىتايدىڭ يمپورتتىق تاۋارلارىنا ءتاريفتى 27 ملرد دوللار كولەمىنە دەيىن كوتەردى. The New York Times باسىلىمىنىڭ جاريالاعان زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، بۇل شىعىنداردى قىتاي ەمەس، اقش كومپانيالارى مەن تۇتىنۋشىلارى كوتەرەدى. ەكونوميست-ساراپشىلاردىڭ كورسەتۋىنشە، قىتايمەن بولعان ساۋدا سوعىسىنان امەريكالىق ءار وتباسى جىلىنا 460 دوللارىن جوعالتادى ەكەن.

ال، «قىتايدىڭ ەڭ ناشار جىلى» دەگەن سوزىنە كەلەر بولساق، بۇل جەردە پرەزيدەنت ترامپ قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمىن ايقىسى كەلگەنى بەلگەلى. بىلتىرعى ۇقساس مەزگىلمەن سالىستىرعاندا قىتايدىڭ ءجىو-ءى 6,2 پايىزعا تۋرا كەلدى جانە بۇل 1992 جىلدان بەرگى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش. دەمەك، ترامپ ايتقانداي 57 جىل ىشىندەگى ەمەس، 27 جىلداعى ەڭ تومەنگى ءوسىم كورسەتكىشى.

بۇدان 50-60 جىل بۇرىن قىتايدا «زور سەكىرىس» جانە «مادەنيەت توڭكەرىسى» (مەدەنيەت رەۆوليۋتسياسى) سىندى ناۋقاندار جۇرگىزىلدى. 1953-1978 جىلدار ارالىعىندا قىتاي ۇكىمەتى ورتاشا جىلدىق ءوسىم قارقىنىن 6,7 پايىز دەپ كورسەتكەن. ارينە، جوسپارلى شارۋاشىلىق جىلدارىنداعى بۇل ەسەپتەر كوبىندە «قىزىل ۇراندارعا» تولى بولاتىندىقتان، كوپتەگەن ساراپشىلار اتالعان رەسمي مالىمەتتىڭ دۇرىستىعىنا كۇمانمەن قارايدى. ال، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ باعالاۋىنشا، وسى كەزەڭدە (1953-1978) قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ جىلدىق ءوسىمى 4,4 پايىز بولعان دەپ كورسەتەدى.

ال، رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنەتىن بولساق، قىتايدىڭ يمپورت، ەكسپورت، ساۋدا جوبالارى، باسقا دا ەكونوميكاعا قاتىستى سالالارى بيىل 50 جىلداعى ەڭ تومەن كورسەتكىشتى كورسەتپەدى. بىراق، قىتايدىڭ قارقىندى دامۋ كەزەڭىندەگى كورسەتكىشتەرىمەن سالىستىرعاندا قۇلدىراۋ انىق بايقالادى. ايتالىق، شىلدە ايىندا قىتايدىڭ ونەركاسىپتىك ءوندىرىسى 4,8 پايىزدىق ءوسىمدى قۇراپ، 17 جىل ىشىندەگى (2002 جىلدىڭ اقپان ايىنداعى كورسەتكىشكە تەڭ) ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە ءتۇستى.  ال، تامىزدا قىتاي يۋانى دوللارعا شاققانداعى قۇنى سوڭعى 11 جىلداعى ەڭ تومەنگى شەككە دەيىن ءتۇستى.

اقش پرەزيدەنتى 30 شىلدە كۇنى جاساعان مالىمدەمەسىندە قىتاي ەكونوميكاسى «27 جىلداعى ەڭ ناشار جاعدايدا» ەكەنىن دالمە-ءدال ايتىپ ەدى. بىراق، ودان كەيىن ول قىتايدىڭ جاڭا زامان تاريحىن ءوزى «رەتتەي» باستادى. ايتالىق، ترامپ 9 تامىز كۇنى «قىتاي ەكونوميكاسى 35 جىلداعى ەڭ تومەنگى جاعدايدا» ەكەنىن ايتىپ شىقتى. 18 تامىزعا كەلگەندە ترامپ ەسەبىندەگى قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ «ناشار جىلى» «27 جىل» شەگىنە قايتا ءتۇستى دە، ەكى كۇننەن كەيىن «54 جىلعا» دەيىن ءوسىپ كەتتى. ال، ءتىپتى وتكەن جۇماداعى ترامپتىڭ ەسەبىندە «قىتاي ەكونوميكاسى 61 جىل ىشىندەگى ەڭ ناشار دەڭگەيدە» بولىپ شىقتى.

“The Qazaq Times”