اقش پرەزيدەنتىمەن امانداسقان فرانتسۋز حانىم. فوتو: GETTY IMAGES/BBC.

بۇگىن فرانتسيادا ءوتىپ جاتقان  "ۇلكەن جەتىلىك" ءسامميتى قورىتىندىلاندى. كەزەكتى سامميتتە الەم نازارىن وزىنە اۋدارعان بىرقاتار وقيعالار دا بولدى. ايتالىق، كەشە يران سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جاۆاد ءزاريفتىڭ كەڭەس ۇستەلىنەن تابىلۋى امەريكالىق دەلەگاتسيا ءۇشىن كۇتپەگەن وقيعا ەدى. ال، بۇدان ءبىر كۇن بۇرىن دامىعان ەلدەر اراسىنداعى ۇيىمعا رەسەيدىڭ قايتا قوسىلۋى ماسەلەسى قىزۋ پىكىر تالاسقا مۇرىندىق بولدى. 

رەسەيدىڭ G7-مۇشە بولۋى تۋرالى ماسەلەنى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ورتاعا قويعان بولاتىن. "كەيبىر تاراپتار رەسەيدىڭ G7-گە قايتالاي قوسىلۋىن قالايدى. مەنىڭشە بۇل الەم ەلدەرى ءۇشىن پايدالى بولارى ەدى. مەنىڭشە، بۇل دۇرىس قادام بولادى. بۇل ويىمدى قولدايتىندار بار، قازىر ءبىز بۇل تاقىرىپتى تالقىلاۋدامىز. قانداي شەشىم قابىلداناتىنى بەلگىسىز، بىراق كەشە رەسەي تۋرالى تالقى بولدى", – دەپ بىلدىرگەن اقش پرەزيدەنتى. 

سامميتتەگى سالەمدەسۋ. فوتو: REUTERS.

ترامپتىڭ G7 سامميتىندە رەسەي تۋرالى ءسوز ەتۋىن ساراپشىلار ءتۇرلى باعىتتا جورىپ جاتىر. دەگەنمەن، ترامپتىڭ ءسۇريا جانە يران ماسەلەسى بويىنشا ماسكەۋمەن كەلىسسوزدەردى دامىتۋ ويىنىڭ بار ەكەنى بەلگىلى. سەبەبى، رەسەي ورتا شىعىستا ىقپالدى ويىنشى قاتارىندا كورىندى. الايدا، ترامپتىڭ ۇسىنىسى قولداۋ تاپپادى. ەۋروپالىق ارىپتەستەرى ۋكراينا ماسەلەسى شەشىم تاپپاي تۇرىپ، رەسەيدى "ۇلكەن جەتىلىككە" كىرگىزۋدىڭ ەرتە ەكەنىن العا تارتتى. رەسەيدىڭ قىرىمداعى ارەكەتىنەن كەيىن "ۇلكەن سەگىزدىك" سامميتىنە شاقىرىلماي قالعان ەدى. ۇسىنىسىنىڭ قابىلدانباعانىنا قاراماستان، ترامپ الداعى جىلى قۇراما شتاتتا وتەتىن "ۇلكەن جەتىلىك" سامميتىنە رەسەي پرەزيدەنتىن قوناق رەتىندە شاقىراتىنىن ايتتى.

بۇل رەتكى سامميتتە يران ءسىم باسشىسىنىڭ قاتىسۋى اقش پرەزيدەنتى ءۇشىن مۇلدە توسىن جايت بولدى. فرانتسيا اقپارات قۇرالدارى كەشە سامميت الدىندا زاريف فرانتسيا پرەزيدەنتى ماكروننىڭ قابىلدانۋىندا بولعانىن جازىپ جاتتى. سونداي-اق، فرانتسيا پرەزيدەنتى اقش پەن يران اراسىنداعى قايشىلىقتى ازايتۋعا ارەكەت ەتىپ جاتقانى دا ايتىلعان.

فرانتسيانىڭ اقش پەن يران اراسىنا "ارا اعايىن" بولاتىن دا ءجونى بار. 2015 جىلعى يرانمەن جاساسقان يادرولىق كەلىسىمگە ەۋروپانىڭ ءۇش ليدەر ەلى فرانتسيا، گەرمانيا جانە بريتانيا دا قاتىسقان. كەلىسىمنىڭ بۇزىلۋى، يران مەن اقش اراسىندا قايشىلىقتىڭ اسقىنىپ، وڭىردە سوعىس قاتەرىنىڭ كۇشەيۋىنە ەۋروپالىق ەلدەردىڭ دە وزىندىك جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەنىن ايتا كەتسە بولار. ولار اقش پەن يراندى دەر كەزىندە ديالوگقا شاقىرا المادى (الدە ماقساتتى تۇردە).

بۇگىنگى وتىرىس بارىسىندا G7 مۇشەلەرى امازونداعى جىنىس ورماننىڭ ورتەنۋىنە قارسى تەحنيكالىق جانە قارجىلاي جاردەم بەرۋ تۋرالى تالقىلادى. مۇشە ەلدەرى باسشىلارى برازيلياداعى تابيعي اپات بۇكىل ادامزاتتىق داعدارىسقا سوعۋى مۇمكىن دەگەن مالىمدەمەلەر دە جاسادى.

ايتا كەتەيىك، "ۇلكەن سەگىزدىك" ءسامميتى 1998 جىلدان بەرى وتكىزىلىپ كەلەدى. ونجا الەم ەلدەرىنىڭ ەكونوميكا الىپتارى جانە ءىرى دەرجاۆالارى – فرانتسيا، گەرمانيا، بريتانيا، كانادا، اقش، يتاليا جانە جاپونيا ەلدەرى رەسەيدىڭ قاتىسۋىمەن باس قوسىپ كەلەدى. الايدا، 2014 جىلى قىرىم ماسەلەسىنەن كەيىن "ۇلكەن سەگىزدىك" مۇشەلەرى سوچيدەگى سامميتتەن باس تارتىپ، بريۋسسەل قالاسىندا رەسەيدىڭ قاتىسۋىنسىز "ۇلكەن جەتىلىك" ءسامميتىن وتكىزگەن بولاتىن. سودان بەرى "ۇلكەن جەتىلىك" دەپ اتالىپ كەلەدى.

“The Qazaq Times”