ساياسي قاقتىعىس: اقش تۇركيانى F-35 ورتاق باعدارلاماسىنان شىعارىپ تاستادى

تۇركيانىڭ رەسەيمەن سەرىكتەستىك قۇرۋى ساياسي قاقتىعىستارعا ۇلاسىپ، انكارانىڭ قۇراما شتاتتارىمەن بايلانىسىنا نۇقسان كەلتىردى. بۇگىن اقش رەسمي تۇردە تۇركيانى F-35 جويعىشىن قۇرۋعا ارنالعان ورتاق باعدارلامادان شىعارىپ، ارنايى كەلىسىمشارتتىڭ كۇشىن جويدى. ەندى اتالعان ۇشاق انكاراعا ساتىلمايدى.

وسىعان دەيىن رەجەپ تايىپ ەردوعان ءدال وسى F-35 جويعىشىنىڭ 100 داناسىن ساتىپ الۋعا 1,5 ملرد دوللار العاشقى جارناسىن تولەگەن. ەندى سالعان قاراجات تا، اۋە فلوتىن جاڭارتۋعا ارنالعان ۇشاقتار دا بەرىلمەيدى. ال پەنتاگون جويعىشتى قۇراستىرۋ ءۇشىن جاڭا سەرىكتەستەر ىزدەۋدى باستاپ كەتكەن. سەبەبى تۇركيا F-35 ءۇشىن 900 ءتۇرلى بولشەكتى ءوندىرۋى كەرەك بولاتىن. ياعني تۇركيا تارابى كەلىسىمنەن بولەك 9 ملرد دوللارلىق تابىس كوزىنەن دە ايىرىلدى.

رەسمي ۋاشينگتون تۇركيانىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانۋ جۇيەسىندە رەسەيلىكتەر قىزمەت ەتسە، F-35-كە قاتىستى قۇندى مالىمەتتەر قولدى بولادى دەپ قاۋىپتەنەدى. سول سەبەپتى 22 مامىردا اقش تۇركياعا ۋلتيماتۋم قويعان بولاتىن. بۇل ماسەلەگە قاتىستى مالىمدەمە جاساعان اق ءۇي باسشىسى دونالد ترامپ رەسەيلىك قوندىرعىلاردىڭ جارامسىز ەكەنىن ايتىپ، «ءبىزدىڭ تۇركيامەن قارىم-قاتىناسىمىز جاقسى. دەگەنمەن قازىر قيىن جاعدايدا قالىپ وتىرمىز. انكارا بىزدەن «پەتريوتتى» ساتىپ الماق بولعان كەزدە باراك وبامامەن كەلىسىمگە كەلە الماعان. سوندىقتان ولار س-400-ءدى الىپ وتىر. ال ءبىز «پەتريوتتى» ءتيىمدى كەلىسىممەن ۇسىنعاندا كەش بولدى. سەبەبى ولار رەسەيمەن كەلىسىمگە كەلىپ قويدى. دەگەنمەن تۇركيا ناتو-نىڭ مۇشەسى ەكەنىن ۇمىتپاۋى كەرەك ەدى. ەندى F-35 ولار ءۇشىن قولجەتىمسىز»، – دەدى.

تۇركيا 2017 جىلى رەسەيمەن جالپى قۇنى 2,5 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن ساۋدا كەلىسىمىنە قول قويعان. كەلىسىم بويىنشا، ماسكەۋ انكاراعا س-400 اۋە قورعانىس جۇيەسىن جەتكىزۋى ءتيىس بولعان. كەيىننەن اقش تۇركيانىڭ بۇل شەشىمىنە قارسى شىققان. رەسمي ۋاشينگتون انكارانى س-400-دەن باس تارتىپ، اقش-تىڭ «Potriot» جۇيەسىن ساتىپ الۋعا ۇسىنىس جاساعان. ويتپەگەن جاعدايدا تۇركيانى F-35 ۇشاق جوباسىنان شەتتەتەتىنىن مالىمدەگەن. اق ءۇيدىڭ بۇل مالىمدەمەسىنە تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان «س-400 كەلىسىمى تۇركيا تاريحىنداعى ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى» دەپ جاۋاپ قاتقان. كەيىننەن رەسەي س-400-ءدىڭ العاشقى لەگىن تۇركيا اۋماعىنا 12 شىلدەدە جەتكىزە باستادى. اتالعان شيەلەنىسكە بايلانىستى اقش قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەللەن لورد: «بۇگىن اقش جانە وسى كەلىسىم بويىنشا باسقا دا سەرىكتەستەر بىرىگىپ تۇركيانى باعدارلامادان شىعارۋ شەشىمىن قابىلدادىق. وكىنىشكە قاراي، انكارا بىرقاتار ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەن قاعىلدى. ەگەر ءبىزدىڭ ۋلتيماتۋمدى تىڭداعاندا، F-35-كە قاجەتتى بولشەكتەردى ءوندىرىپ، 9 ميلليارد دوللار كىرىس تاباتىن ەدى. ودان بولەك ەلدە جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلاتىن ەدى. ەندى تۇركيالىق وندىرۋشىلەرمەن كەلىسىمدى توقتاتاتىن بولامىز»، – دەپ مالىمدەدى.

ال ناتو باس حاتشىسى يەنس ستولتەنبەرگ: «تۇركيا ناتو-نىڭ ماڭىزدى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى. بىردە-ءبىر ەل وسى ۋاقىتقا دەيىن انكارانى وداقان شىعارۋ جونىندە ءسوز ايتقان جوق. سەبەبى ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە تاۋەلدى ەكەنىمىزدى جاقسى تۇسىنەمىز. تۇركيانىڭ ناتو قۇرامىندا بولۋى F-35 نەمەسە س-400 ماسەلەسىمەن ولشەنبەيدى»، – دەپ حابارلادى. بىراق، سولتۇستىكاتلانتيكالىق اليانسقا (ناتو) مۇشە ەلدەر تۇركيانىڭ بۇل قادامىن قاتاڭ سىنعا الىپ وتىر. سەبەبى، ۋاشينگتون ۋلتيماتۋم قويعاندا انكارا ناقتى شەشىم شىعارۋى كەرەك بولاتىن: نەمەسە اقش، نەمەسە رەسەي باعىتى. ءبىراز ۋاقىت بويى رەسەيدەن قورعانىس جۇيەسىن ساتىپ المايمىز دەپ مالىمدەپ كەلگەن تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعان جاقىندا عانا «س-400 جۇيەسىنىڭ ەكى ەل ءۇشىن ماڭىزدى كەلىسىم» ەكەنىن ايتتى.

تاياۋدا كيپردە بۇرعىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ەۋروپالىق وداق سانكتسياسىنا ۇشىراعان انكارا ءۇشىن اقش-تىڭ ورتاق كەلىسىمدى جويۋى كەزەكتى ەكونوميكالىق سوققى بوپ تيگەنى راس. تۇسىنىكتى تىلمەن ايتقاندا، تۇركيا تىعىرىققا تىرەلىپ تۇر. الداعى كۇندەرى الپاۋىتتار اراسىنداعى ساياسي قاقتىعىستى قانداي كۋلميناتسيانىڭ كۇتىپ تۇرعانى بەيمالىم. دەگەنمەن، ەگەر اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ رەسەيدىڭ «قىتىعىنا تيگىسى» كەلسە، اتالعان قۇرىلعىلاردى ۋكرايناعا دا ساتۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.

"The Qazaq Times"