ناتو مەن اقش رەسەيگە زىمىرانداردى جويۋ تۋرالى شارت قويدى

ناتو رەسەيدى جاقىن جانە از قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى جويۋ تۋرالى شارتتى بۇزدى دەپ رەسمي تۇردە ايىپتادى.

ناتو بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساپ، ماسكەۋدەن شارتتى ساقتاۋدى تالاپ ەتتى. سولتۇستىك اليانستىڭ ايتۋىنشا، ماسكەۋ كەلىسىمگە قايشى 9م729 زىمىراندىق جۇيەنى ىسكە قوسقان. «وداقتاستار رەسەي 9م729 زىمىران جۇيەسىن جاساۋ ارقىلى شارتقا قارسى ارەكەت ەتىپ كەلگەن دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. دەمەك، رسمد شارتى جويىلىپ، ەۋرواتلانتيكالىق قاۋىپسىزدىككە نۇقسان كەلەدى»، – دەلىنگەن ناتو مالىمدەمەسىندە. بۇعان دەيىن مۇنداي مالىمدەمەنى امەريكا ۇسىنعان بولاتىن. اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ وكىلى ۆانەسسا اسكەر BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا: «ۋاشينگتوندا رەسەيدىڭ كەلىسىمشارتتى ورەسكەل بۇزعانى تۋرالى ناقتى دالەلدەر بار. ەگەر 60 كۇننىڭ ىشىندە رەسەي تالاپتى ورىنداماسا، امەريكا كەلىسىمنەن باس تارتادى»، – دەدى. بىراق، رەسەي بۇل ايىپتى جوققا شىعارىپ، شارتتى اقش-تىڭ بۇزىپ وتىرعانىن العا تارتتى.

جەلتوقساننىڭ 4-ىندە بريۋسسەلدە ناتو-عا مۇشە ەلدەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى جينالىپ، «رەسەيدەن تونەتىن قاتەرلەر» مەن ۋاشينگتوننىڭ كەلىسىمنەن ناقتى قاشان شىعاتىنى تۋرالى تالقىلادى. اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو ناتو جيىنىنا كەلگەن مينيسترلەرمەن كەزدەسۋ باستالماس بۇرىن «اقش قىرعي-قاباق سوعىس كەزىندە كەلىسىمشارتتار ساقتالادى دەپ سەنىپ قالدى، ال رەسەي، قىتاي مەن يران يادرولىق شارتتاردى ورەسكەل بۇزىپ جاتتى. كەلىسىمنەن شىعۋدا تۇرعاندا ەشتەڭە جوق» – دەدى. مينيسترلەر جيىن كەزىندەگى تالقىدان سوڭ، تولىقتاي اقش-تى قولدايتىنىن ايتتى. جيىن ناتيجەسىندە ناتو مالىمدەمەسىنە اليانسقا قاتىسۋشى 29 ەلدىڭ وكىلدەرى قول قويدى.

وسىعان دەيىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ جاقىن جانە ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى جويۋ تۋرالى كەلىسىمشارتتان شىعاتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. «سەبەبى، رەسەي قۇجاتتاعى تالاپتاردى ورىنداعان جوق»، – دەيدى اق ءۇي باسشىسى. ال ناتو-نىڭ باس حاتشىسى يەنس ستولتەنبەرگ: «رەسەي تاراپى كەلىسىمشارتتى ساقتاۋى ءتيىس. ءبىز ماسكەۋگە بارلىق تالاپتى ورىنداپ وتىرعانىن دالەلدەۋگە سوڭعى مۇمكىندىك بەرەمىز. بولاشاقتا ءتۇرلى جاعدايعا تاپ كەلۋىمىز عاجاپ ەمەس. سوندىقتان الەم مۇنداي قۇجاتسىز ءومىر سۇرۋگە دايىن بولۋى قاجەت»،– دەدى.

رسمد شارتى دەگەنىمىز نە؟

جاقىن جانە ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى جويۋ تۋرالى شارتقا 1987 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا اقش پەن كسرو كوشباسشىلارى قول قويدى. شارت «قىرعي-قاباق سوعىستى توقتاتۋعا باستى سەبەپ» رەتىندە جۇزەگە استى. قۇجات ەكى ەلگە ورتا (1000-5500 كم) جانە جاقىن (500-1000 كم) قاشىقتىقتاعى جەر بەتىندەگى ورنالاسقان بالليستيكالىق، قاناتتى زىمىرانداردى پايدالانۋعا جانە تاراتۋعا تىيىم سالادى. باسقا يادرولىق دەرجاۆالار، سونىڭ ىشىندە قىتاي اتالعان شارتقا قول قويعان جوق.

ۋاشينگتون رەسەيدىڭ جەر بەتىندە ورنالاسقان 9م729 (ناتو كلاسسيفيكاتسياسى بويىنشا SSC-8) قاناتتى زىمىرانىن ازىرلەۋىنە بايلانىستى قۇجاتتىڭ ەرەجەلەرىن بۇزعانى ءۇشىن ماسكەۋدى بىرنەشە رەت ايىپتاعان. اقش-تىڭ ۇلتتىق بارلاۋ ديرەكتورى دەنيەل كوۋتس وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا اتالعان وقيعاعا قاتىستى رەسەي 2000-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا-اق كىشى جانە ورتاشا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارىن جاسىرىن ىسكە قوسقانىن جانە ونىڭ الەم ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن ايتتى. ال رەسەي تاراپى ءوز كەزەگىندە اقش-تى ورتاشا قاشىقتىقتاعى قاناتتى زىمىرانداردى جاراقتاندىرۋ ءۇشىن رۋمىنياداعى Aegis Ashore كەشەنىن ىسكە قوستى دەپ، وزىنە تاعىلعان ايىپتى جوققا شىعاردى.

قۇراما شتاتتارى مەن رەسەي اراسىنداعى شابۋىلعا ارنالعان قارۋ-جاراق (سنۆ-3) تۋرالى شارتقا 8 جىل بۇرىن ەكى ەلدىڭ ەكس-پرەزيدەنتتەرى دميتري مەدۆەدەۆ پەن باراك وباما قول قويعان. ول ۋاشينگتون مەن ماسكەۋ اراسىندا جاسالعان ستراتەگيالىق يادرولىق قارۋدى دوعارۋ تۋرالى جەتىنشى شارت. سنۆ-3 مەرزىمى 2021 جىلى اياقتالۋى ءتيىس، الايدا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ناشارلاۋى كەلىسىمشارت مەرزىمىن ۇزارتپاۋى مۇمكىن. اقش اتالعان شارتتان شىققان جاعدايدا رەسەي ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ارنايى شارالار قابىلداۋعا ءماجبۇر بولادى. ساياسي ماعىنادا اقش-تىڭ رسمد كەلىسىمىنەن شىعۋى – قوس مەملەكەت اراسىنداعى يادرولىق قارۋ-جاراقتى شەكتەۋ تۋرالى شارتتارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە اكەپ سوعادى. دەمەك، رسمد جانە سنۆ-3 جوباسىنىڭ اياقتالۋى قارۋ-جاراقتى باقىلاۋ جۇيەسىن كۇيرەتەدى.

"The Qazaq Times"