تەھران قايدا باعىت الۋى مۇمكىن: يران اقش سانكتسياسىنان امان قالا ما؟

اقش يراننىڭ مۇناي سالاسىنا باعىتتاعان جاڭا ءارى قاتاڭ سانكتسيانى ىسكە قوستى. يران ەكونوميكاسى مۇناي ەكسپورتىنا بايلانعان. سوندىقتان، اقش سانكتسياسى تەھران (تەگەران) بيلىگى ءۇشىن تىم اۋىر سوققى. بۇل قازىرگى حالىقارالىق جاعدايدىڭ ەڭ تۇيتكىلدى تۇسىنا اينالدى. سەبەبى، يران جونىندە ەۋروپا مەن امەريكانىڭ  كوزقاراسى ءبىر جەردەن شىقپاي وتىر. ەۋروپالىق وداق قازىرگە يرانمەن مۇناي ساۋداسىن جاسايتىن كومپانيالاردى قولدايتىنىن اڭعارتۋدا. الايدا، بۇل كومپانيالار يرانمەن بولعان ىستەستىگىن جالعاستىرسا اقش سانكتسياسىنىڭ سوققىسىن قابىلدايتىنى انىق.

يران پرەزيدەنتى حاسان رۋحاني اقش سانكتسياسىنا بايلانىستى ارنايى مالىمدەمە جاساپ، سانكتسيانىڭ ناتيجەسىز بولاتىنىن ايتتى. «كەسىپ ايتا الامىز، اقش-تىڭ يرانعا قاراتقان جاۋلىق ارەكەتى يگىلىكتى بولمايدى. سەبەبى، ولار قادام سايىن كەرى شەگىنۋدە»، – دەدى.

يرانعا باعىتتالعان ەكونوميكالىق سانكتسيانىڭ قايتا ىسكە قوسىلۋى تىكەلەي ترامپ بيلىگىمەن قاتىستى. ترامپ اقش تاعىنا كەلە سالىسىمەن 2015 جىلى قول قويىلعان «ورتاق قادام – يران يادرولىق كەلىسىمىن» سىنعا الدى. بۇل كەلىسىم بويىنشا، يران جانە وزگە التى ءىرى يادرولىق ەلدەر كەلىسسوز ۇستەلىنە كەلگەن. وندا يراننىڭ يادرولىق قارۋ ءوندىرۋى توقتاتىلادى، ونىڭ ەسەسىنە وسى ەلگە باعىتتالعان ەكونوميكالىق قىسىم الىنىپ تاستالادى. سونداي-اق، كەلىسىمدە يراننىڭ يادرولىق نىساندارى بۇۇ تارابىنان باقىلاۋعا الىنادى. ال، باقىلاۋشى ەكسپەرتتەر يادرولىق نىساندارعا تەك تەھران رۇقساتىمەن كىرە الاتىن بولىپ بەلگىلەنگەن.

ترامپتىڭ ايتۋىنشا بۇل يراننىڭ يادرولىق قارۋ ءوندىرۋىن جەتەرلىك دارەجەدە شەكتەي المايدى. ونىمەن قوسا، اقش پرەزيدەنتى يزرايلدىك بارلاۋ اگەنتتەرىنىڭ مالىمەتتەرىن العا تارتا وتىرىپ، يراندى باسقارىلمالى زىمىرانداردى دامىتىپ وتىرعانىن ايتقان. وسى ۋاجدەرىن العا تارتقان ترامپ بىرجاقتىلى شەشىم جاساپ، يران يادرولىق كەلىسىمىنەن شىعىپ كەتتى جانە ەكونوميكالىق سانكتسيانى قايتا ىسكە قوستى. بىراق، 2015 جىلعى كەلىسىمگە قول قويعان وزگە ەلدەر يران كەلىسىمدى اتقارىپ وتىر دەپ قارايدى.

ەۋروپالىق ەلدەر بۇل جولى اقش جاعىنا شىقپادى جانە بۇرىنعىداي قۇراما شتاتقا ۇقساس سانكتسياعا ىلەسپەدى. ەو ەلدەرى يرانمەن جاساسقان كەلىسىمدە قالا بەرەدى دەگەن پىكىرلەر بار. سەبەبى، ەۋروپا ەلدەرى پارسى شىعاناعىنداعى مۇنايعا كوبىرەك تاۋەلدى. الايدا، تۇتاس ەو ءۇشىن ساياسي شەشىم يران جاعىنا بۇرىلعانىمەن، بۇل جەكەلەگەن ەۋروپالىق كومپانيالارعا ءتيىمدى بولۋى ەكىتالاي. سەبەبى، الەمدىك ساۋدا جۇيەسىندەگى اقش-تىڭ سالماعى الەمدىك ءىرى كومپانيالار ءۇشىن ەسكەرمەسە بولمايتىن جايت. قازىردىڭ وزىندە كەيىن ءىرى كومپانيالار يرانعا سالعان سانكتسياسىن توقتاتىپ، مۇناي ساتىپ الۋدى قىسقارتتى.

اقش-تىڭ كەزەكتى سانكتسياسى يران ەكونوميكاسىنىڭ كۇرە تامىرىنا تيەتىنى شىن. يرانمەن ىستەستىك ورناتقان كومپانيالار ءۇشىن قۇراما شتاتتىڭ شەكاراسى جابىق. بۇدان دا بولەك اقش سانكتسياسىنىڭ تولىپ جاتقان مازمۇندارى بار.

سانكتسيادان جالتارۋدىڭ جولى بار ما؟

ەۋروپا وداعى وگىزدى دە ولتىرمەيتىن، اربانى دا سىندىرمايتىن جول ىزدەپ باعۋدا. ايتالىق، ولار اقش سانكتسياسىنان اينالىپ وتەتىن، يران مۇنايىنان دا قول ۇزبەيتىن شارالاردى ىزدەستىرۋدە. سونىڭ ءبىرى – ارنايى تولەم جۇيەسىن ورناتۋ. Special Purpose Vehicle (SPV) نەمەسە ارنايى تولەم جۇيەسى اقش-تىڭ فينانس جۇيەسىنەن كورىنبەيدى. دەمەك، بۇل شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ يرانداعى جۇمىسىن جالعاستىرۋىنا مۇمكىندىك بەرە الادى.

اتالعان SPV جۇيەسى بانك رولىندە جۇمىس جۇرگىزەدى. يرانعا قارجى اۋدارۋدى وسى جۇيە ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. ايتالىق، يران ەۋروپالىق ءبىر ەلگە مۇناي ساتىپ بەرسە، ونى ساتىپ الۋشى كومپانيا قاراجاتتى SPV جۇيەسىنە اۋدارسا بولادى. ال، تەھراندا بۇل جۇيەنى بانك رەتىندە پايدالانا وتىرىپ، ەۋروپا ەلدەرىنەن تاۋار ساتىپ الا الادى.

ەۋروپا وداعى بۇنىڭ سىرتىندا، زاڭعا ەنگىزۋ ارقىلى اقش سانكتسياسىنان زارداپ شەككەن كومپانيالارىنىڭ شىعىنىن تولەپ بەرۋ جولدارىن دا قاراستىرۋدا.

الايدا، وسىنىڭ بارىنە قاراماستان، اقش سانكتسيالارىنان كەيىن يرانمەن ساۋدا جاساسۋ قىمباتقا ءتۇسۋى مۇمكىن دەلىنەدى. مىسالى، يراننان مۇناي ساتىپ الۋ SPV جۇيەسى ارقىلى جۇزەگە اسقانىمەن، مۇناي نەمەسە تاۋار جەتكىزىپ بەرۋشى كومپانيالار دا اقش سانكتسياسىنا ىلىنەدى. يراننىڭ ەكونوميكالىق جۇيەسى اقش فينانسىنا تاۋەلسىز بولماعانىمەن، تەھران ىستەستىك ورناتقان ەلدەردىڭ كوبى اقش-پەن تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىستا. مىنە سوندىقتاندا، يرانمەن ساۋدا ىستەستىك ورناتقان كومپانيالار قازىر ءبىر شەشىمگە كەلە الماي داعدارۋ ۇستىندە.

شيەلەنىستى شەشەتىن بىلتە قايتا؟

ترامپ ۇكىمەتى يراننىڭ مۇناي ەكسپورتىن تۇگەلگە جۋىق توقتاتىپ تاستاۋدى كوزدەپ وتىرعانىن اڭعارتتى. دەگەنمەن، بۇل وڭاي شارۋا ەمەس-ءتى. يران مۇناي ەكسپورتىن توقتاتۋ الەمدىك مۇناي باعاسىن شارىقتاتىپ جىبەرمەك. وندا بۇل اقش-تىڭ وزىنە سوققى بولىپ تيەر ەدى. سوندىقتان، ۋاشينگتون ءۇشىن دە بۇل تۇپكىلىكتى شەشىم بولمايدى.

يران مۇنايىن ساتىپ الۋشىلار قاتارىندا ءىرى ەكونوميكاعا يە ەلدەر بار. بۇدان تىس، قىتاي يراننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىگى سانالادى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇلار دا ۇلكەن ءرول وينايدى.  2010 جىلدان باستالعان سانكتسيا التى جىل ىشىندە يران مۇناي ەكسپورتىن 50 پايىزعا دەيىن ازايتىپ جىبەرگەن بولاتىن. بىراق، بۇل جولى ەۋروپالىق ەلدەر تەھرانمەن ساۋدا بايلانىسىن ساقتام قالۋعا قام قىلۋدا.

كەيبىر ەۋروپالىق ساراپشىلار يران بۇل سانكتسياعا توتەپ بەرە الادى، سەبەبى ولار بۇدان اۋىر سانكتسيالاردى وتكەرگەن دەپ قارايدى. ال، يران بولسا مۇناي ەكسپورتىنىڭ جاڭا جولدارىن قاراستىرا بەرەدى. تەھراننىڭ بۇعان تاجريبەسى دە بار. ەۋروپا ەلەرى مۇناي ساتىپ الۋدى توقتاتقان كۇننىڭ وزىندە يران رەسەي مەن قىتايعا بەت بۇرادى. بۇل قىتاي، رەسەي، يران اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دا كۇشەيتە بەرەدى. سوندىقتان، اقش پەن يران قايشىلىقتى شەشۋدىڭ كەلىسسوزدەن باسقا جولدارىن عانا قاراستىراتىن سىڭاي بايقاتادى.

“The Qazaq Times”