ترامپتىڭ جاڭا ستراتەگياسىنا ءبىر جىل: اۋعانستان جاعدايى بارعان سايىن كەرى كەتتى

بۇگىن اقش پرەزيدەنتى ترامپتىڭ اۋعانستانعا باعىتتالعان جاڭا ستراتەگياسىن جاريالاعانىنا ءبىر جىل تولدى. الايدا، وسى ءبىر جىل ىشىندە اۋعانستان اقش قارۋلى كۇشتەرى اۋعان جەرىنە كىرگەننەن بەرگى ەڭ اۋىر زورلىق-زومبىلىق جاعدايىن باستان كەشىردى. ەندى ءبىر ەسەپتەن، زورلىقتى كۇش ارەكەتتەرىنىڭ كوبەيگەنىنە قاراماستان بەيبىتشىلىك پروتسەسىندە دە ىلگەرىلەۋشىلىك بار دەۋگە دە بولادى.

بىلتىر وسى ۋاقىتتا پرەزيدەنت ترامپ اۋعانستانعا قاراتقان اقش ستراتەگياسى ايتارلىقتاي وزگەرگەنىن مالىمدەگەنىمەن، اۋعانستاننىڭ جاعدايىندا ايتارلىقتاي وزگەرىس بولعان جوق. كەرىسىنشە وسى جىلداردا تاليباننىڭ «ىرگە كەڭەيتۋ سوعىسى» قىزۋ ءجۇرىلدى، كەيبىر پروۆينتسيا ورتالىقتارىنا شابۋىل جاسادى، كەيبىر اۋدانداردى باسىپ الدى. تەررورلىق توپتىڭ كولەمى قىسقا ۋاقىت ىشىندە ارتىپ، سوعىس تاكتيكالارى جەتىلدى.

ال، اقش قورعانىس ءمينيسترى جەيمس مەتتيس: «دۇشپاندار گازنيگە شابۋىل جاساۋدا التى ءتۇرلى ماقساتى بولعان. الايدا، ولار بىردە ءبىر پروۆينتسيانى تولىق باسىپ الا العان جوق. ولاردىڭ كوزدەگەنى اقپاراتتىق سوعىس. ولار باق-تىڭ نازارىن اۋدارعىسى كەلدى، ءارى بۇل ماقساتتارىنا جەتتى»، – دەدى. دەگەنمەن، قازىرگى اۋعانستان جاعدايىندا امەريكالىق اسكەريلەردىڭ كورسەتكەن دەرەكتەرىنە سەنۋ قيىن.

ولاي دەيتىنىمىز، 2015 جىلدىڭ مامىر ايىندا اۋعانستاننىڭ 16 پايىز اۋماعى تاليباننىڭ باقىلاۋىندا تۇرعان ەدى. ءبىر جىلدان كەيىن 19 پايىز اۋعان جەرى تالىپتەردىڭ قاراماعىنا ءوتتى. بۇعان كەلگەندە امەريكالىق شەنەۋنىكتەردىڭ ايتار ءۋاجى مىناداي: «تەررورلىق توپپەن سوعىستاعى جەڭىس جەر كولەمىنىڭ ارتۋى مەن كەمۋىندە ەمەس، قانشالىقتى حالىقتى وزىنە قاراتا الۋدا». بىراق، ۇكىمەتكە نەمەسە تاليبانعا باعىنعان حالىق سانىنا نازار اۋدارساق تا، ناتيجە كوڭىل كونشىتپەيدى. ايتالىق، ءبىر جىل بۇرىن تەررورلىق توپ اۋعانستاننىڭ 9 پايىز حالقىنا ءوز وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ تۇرعان بولسا، قازىر 12 پايىز اۋعانستاندىق تالىپتەردىڭ شىلاۋىندا. ال، جالپى تالىپتەرگە قارسى كۇرەستە تەك 25 ايىز اۋعانستاندىق قانا ات سالىسۋدا.

بۇل كورسەتكىشتەردەن تىس، اقش اسكەرلەرى تاليباننىڭ بۇرىن سوڭدى بولىپ كورمەگەن شابۋىلدارىنا تاپ بولدى. بيىل جىل ورتاسىندا اقش باسقارعان حالىقارالىق كواليتسيا كۇشتەرى اۋعانستان تەرريتورياسىندا بومبالاۋدى باستادى. دەگەنمەن، تەررورلىق توپتارعا باعىتتالاتىن بومبالاۋ وپەراتسيالارى بيىل ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە ءتۇستى.

اۋعانستاندا ارنا تۇسكەن زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرى بەيبىتشىلىك پروتسەسىنە كەدەرگى كەلدىرۋدە. دەگەنمەن، جاقىندا اقش پەن تاليبان اراسىندا تىكەلەي ديالوگ وتكىزۋ كەلىسىمىنە كەلدى. بۇنداي جاعداي 7 جىلدان بەرى بولماعان ەدى. ارينە، اتىستى توقتاتۋ، بەيبىت بىتىمگە كەلۋگە قاراي اۋقىمدى ىستەر اتقارىلعانىمەن، بۇل ىستەر مەن اقش-تىڭ بىلتىر جاريالاعان اۋعانستانعا باعىتتالعان جاڭا ستراتەگياسى اراسىندا جەر مەن كوكتەي پارىق بار. اق ءۇي جاعى اۋعانستاندا بەيبىتشىلىك پروتسەسى بىرتىندەپ ورناپ كەتەتىنىنە سەندىرگىسى كەلەدى. الايدا، بۇعان ۇزاققا شىدايتىن سابىر مەن ءتوزىم كەرەك سەكىلدى. تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە: ەگەر اق ءۇيدىڭ اپەرباقان باسشىسىنىڭ سابىرى تۇگەسىلسە نە بولماق؟

قازىرگى كەزدە، سوعىستى جەكەشەلەندىرگىسى كەلەتىن ستراتەگيالىق ساراپتاما جاسايتىن ورتالىقتار (RAND كورپوراتسياسى سەكىلدى سوعىس ارقىلى پايدا تۇسىرەتىن كومپانيالار) ترامپتى سوعىس بىلتەسىن تارتۋعا كوندىرگىسى كەلەدى. ولار دا اۋعانستانداعى اقپاراتتىق سوعىسقا قول ءۇشىن بەرۋدە. دەگەنمەن، قۇراما شتات شەنەۋنىكتەرى ترامپ قابىلداۋى مۇمكىن بۇل شەشىمدى كەرى تەۋىپ وتىر. سولاي دەگەن كۇندە دە، ترامپ اۋعانستان جاعدايىن تەز ارادا جونگە سالعىسى كەلسە كەز-كەلگەن جاڭا ۇسىنىستى سىناپ كورۋى دە مۇمكىن.

“The Qazaq Times”