اقش پرەزيدەنتىنىڭ الەمدى دۇرلىكتىرگەن ءۇش اۋىز ءسوزى

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ وتكەن اپتادا الەمدىك باسىلىمدارعا بەرگەن سۇحباتى دۇنيە ەلدەرىنىڭ باسشىلارىن الاڭداتتى. ول The Wall Street Journal, The Times جانە Bild سىندى الەمدىك بەدەلدى باسىلىمدارعا بەرگەن سۇحباتىندا جەكە-جەكە، «ناتو-نىڭ ۋاقىتى ءوتتى»، «ۇلكەن قىتاي» ساياساتىن قايتا تالقىلاۋ كەرەك» جانە «گەرمانيانىڭ بوسقىنداردى قابىلداۋى «اۋىر اپاتپەن» بىردەي» دەگەن پىكىرلەر ايتقان. بۇل اتالعان ەلدەردىڭ بيلىگىنە الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىر.  بۇل تۋرالى The New York Times باسىلىمىندا كولەمدى ماقالا جاريالانعان ەدى.

Bild باسىلىمىندا ترامپ: «ناتو-نىڭ ۋاقىتى الدە قاشان ءوتىپ كەتكەن. مەنشە ونىڭ ەكى ءتۇرلى نەگىزى بار. بىرىنشىدەن، بۇل ۇيىم قۇرامىنا وتە كوپ مەملەكەتتەردى قامتىپ الدى. ەكىنشىدەن، قۇرىلۋ مەرزىمى ۇزاق»، - دەگەن پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن. قۇرىلۋ ماقساتىنىڭ قانداي بولۋىنا قاراماستان، كوپتەگەن ادامدار ناتو تەك اقش قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قۇرىلعان ۇيىم دەپ قارايتىنى شىندىق. الايدا، ناتو-نىڭ باتىس ەلدەرىنىڭ بەيبىتشىلىك-كەلىسىمدى ساقتاۋداعى ءرولى ايتاقالسىن كورنەكتى. ەۋروپا مەن امەريكا اراسىندا كوپىر بولىپ تۇرعان ماڭىزدى حالىقارالىق ۇيىم ەكەنىنە دە كوز جۇمۋعا كەلمەيدى.

دۇيسەنبى كۇنى ليتۆا پرەزيدەنتى داليا گريباۋسگايتە ترامپ سوزىنە قارسى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى: «ليتۆا، 1991 جىلى كەڭەس وداعىنان ءبولىنىپ، 2004 جىلى ناتو ۇيىمىنا مۇشە بولدى. ەكىنشى دۇنيە سوعىسىنان كەيىن امەريكانىڭ بولۋى ەۋروپا قۇرلىعىن جاڭارتىپ قۇرۋ، بەيبىتشىلىكتى قورعاۋ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ العى شارتى بولىپ كەلدى. ترامپتى امەريكانىڭ ناتو-داعى مىندەتتەرىن جالعاستى اتقارۋعا شاقىرامىن. ترامپ ناتو-داعى كوشباسشىلىق قىزمەتىن موينىنا الىپ، بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمدى ساقتاۋى ءتيىس»، - دەگەندى ايتتى.

ەۋروپانىڭ بىرلىگى - ترامپقا جاۋابىمىز 

ترامپ سونداي-اق، ەۋروپالىق وداقتى دا «نەگىزىنەن نەمىس تاسىمالداۋشىسى» دەپ سىنعا الدى. ول ۇلىبريتانياىڭ ەو-دان باس تارتۋىن دۇرىس باعالادى. ول وزگە دە مۇشە ەلدەردىڭ كەتەتىنىنە سەنىمدى ەكەنىن جاسىرمادى. ونىڭ ويىنشا مۇنداي بىرلەستىك كوپتەگەن ادامداردىڭ ويلاعانىنداي تىم وڭاي بولا بەرمەيدى ەكەن.

“ءبىز ەۋروپالىقتاردىڭ تاعدىرى ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا دەپ قارايمىن. مەن كەسىپ ايتا الامىن – ءبىز بارلىق جاعدايدا بىرگە بولامىز” – بۇل گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا ماركەلدىڭ ءسوزى بولاتىن.

فرانتسيا ەكىۇداي كۇيدە

فرانتسيا كوشباسشى پارتيالارى دا قۇراما شتاتتار پرەزيدەنتىنىڭ سوزىنە قارسىلىعىن ءبىلدىردى. قازىرگى كەزدە فرانتسيادا ەو-عا جانە بوسقىندارعا قارسى ۇلتتىق مايدان (National Front) پارتياسىنا حالىقتىڭ قولداۋى كۇن ساناپ ارتىپ بارادى. بىراق، اتالعان پارتيا توراعاسى مارين لە پەن وتكەن اپتادا نيۋ-يوركتەگى (نيۋ-يورك) «ترامپ عيماراتىنان» بوي كورسەتتى. ال، فرانتسيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى جان مارك ەيراۋلت بولسا «ەۋروپانىڭ بىرلىگى ەڭ جاقسى تالعام بولىپ سانالادى. جانە بۇل ۇلىبريتانيا ەو-دان باس تارتقان كۇندە دە كەرەكتى تالعام. ەۋروپانى قورعاۋدىڭ ەڭ جاقسى امالى بىرلىكتى ساقتاۋ. بۇل ءبىزدىڭ ترامپتىڭ جارسالۋىنا بەرگەن جاۋابىمىز . وداقتى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭ باستى ەستە ۇستايتىنىمىز – ەۋروپالىقتاردىڭ كۇشى بىرلىكتە ەكەندىگى»، - دەگەن بىرلىككە شاقىرعان ۇندەۋىن جاريالادى.

قىتاي ورە تۇرا جازداپ وتىر

The Wall Street Journal باسىلىمىنداعى سۇحباتىنىڭ اراسىندا ترامپ: «ۇلكەن قىتاي» ساياساتى قايتا تالقىعا سالىناتىن بولادى»، - دەگەن سوزىنە بەيجىڭ ەدەل-جەدەل ەسكەرتۋ جاسادى. ولار بەيجىڭ تارابى عانا قىتاي-اقش قارىم-قاتىناسىنداعى كەلىسۋشى تاراپ، بەيجىڭنەن باسقا ارقانداي ورنىننىڭ كەلىسىمى تۇتاس قىتاي ەلىنە وكىلدىك ەتە المايتىنىن قاتاڭ ەسكەرتتى. قىتاي ءسىم حابارلاما جاريالاپ: « ءبىر قىتاي» ساياساتى قايتا تالقىعا سالىنبايدى. ترامپتىڭ بۇل پىكىرى 40 جىلدان بەرگى اقش-قىتاي قارىم-قاتىناسىنا سىزات سالۋ بولىپ سانالىدى»، - دەدى. قىتاي كپ-نىڭ گازەتى «Ren min ri bao» (حالىق گازەتى) باسىلىمىندا «ترامپ بۇل ماسەلەدە ءوزىنىڭ ءبىلىمىننىڭ تايازدىعىن تانىتىپ وتىر. بۇل پىكىرى ونىڭ ساياساتتاعى ۋىلجىعان جاستىعىن كورسەتىپ تۇر» دەگەن باعا دا بەرىلدى. ال، وسى اپتانىڭ دۇيسەنبىسىندە قىتاي ۇكىمەتىنىڭ رەسمي گازەتى "Zhong guo ri bao" باسىلىمىندا رەداكتسيا تاراپىنان «ترامپ تايۋان (تايۆان) ىسىندە وتپەن ويناپ وتىر» دەگەن تاقىرىپتا تۇجىرىمدامالىق ماقالا جاريالاندى. ماقالادا: «ەگەر ترامپ جەدەل قىزىمەتكە كىرىسكەننەن كەيىن مۇنداي جاھيلدىككە باسسا، ونىڭ سوڭعى زاردابى قالايدا اۋىر بولادى، بۇل ءوزارا ارانداتۋ ارەكەتى. سەبەبى، بەيجىڭدە باسقا تالعام قالمايدى. سوندىقتان قاتاڭ شارا قولدانادى»، - دەلىندى.

مىنە بۇلار الەم ەلدەرى باسشىلارىنىڭ دونالد ترامپتىڭ پىكىرلەرىنە قارسى ايتىپ جاتقان ۋاجدەرى. بۇعان كومپرامات ءىسى تۋرالى اقش-رەسەي اراسىنداعى كيكىلجىڭدەردى قوسقاندا ترامپتىڭ قۇراما شتاتتاردىڭ پرەزيدەنتتىگىنە كەلۋى الەمدى از دۇبىرگە سالماعانى بەلگىلى بولىپ تۇر.

ەستاي بوجان

"The Qazaq Times"