«ءتىرى قالعاندار» تاعدىرى

فرانتسۋزدىڭ  اتاقتى قولباسشىسى ناپولەون بوناپارت سوعىس الدىندا ءوز اسكەرلەرىنەن «ءتىرى قالۋدى» تالاپ ەتەدى ەكەن: «سوعىستا ءولىپ كەتۋ ءبارىنىڭ قولىنان كەلەدى. بىراق، ءتىرى قالۋ تەك تالانتتى جاندارعا عانا ءتان قاسيەت. ماعان سەندەردىڭ مۇردەلەرىڭ ەمەس، وزدەرىڭ قاجەت. سوندىقتان، ءتىرى قالۋدى بۇيىرامىن...»

لەوناردو دي كاپريو كينوداعى شىعارماشىلىق ومىرىندە كوپتەگەن فيلمدەرگە ءتۇستى. ولار جاي كارتينالار ەمەس ەكەنى تاعى بەلگىلى. ناعىز شەدەۆر. ءبىر وكىنىشتىسى، وتكەن جىلدار بارىسىندا سومداعان وبرازدارىنىڭ بىرەۋى دە «وسكارعا» لايىق دەپ تابىلماعانىندا. كەيبىر كەلتە ويلى  مەس قارىن اكادەميكتەردىڭ ولشەم-پايىمدارىنشا لەونى «جاس بالا»-عا تەڭەپ كەلگەن. جەر بەتىندەگى كينوسۇيەر قاۋىمنىڭ كوز الدىندا قايتا-قايتا ادىلەتسىزدىك بولىپ، جۇرتتىڭ نارازى پىكىرى كۇشەيگەن سوڭ ولار امالسىز قالدى. سونىمەن، بىلتىرعى جىلدىڭ كوكتەمىندە «مۇسىنشە» دي كاپريوعا تاپسىرىلدى. شاراسىز شەنەۋنىكتەردىڭ جۇرەرگە جولى قالماعاندىقتان، ول مازمۇنسىز ماراپاتتادى. جۇلدە يەسىن انىقتايتىن قازىلاردىڭ مۇنداي ارەكەتى، شاحمات ويىنىنداعى  ءجۇرىستىڭ سوڭعى ساتىنە ۇقسايدى، «مات».

دي كاپريو، ء"تىرى قالۋ" فيلمىندە

لەو ولاردى بۇل جۇرىسكە باستاعان جوق، كەرىسىنشە جوعارىداعىلاردىڭ وزدەرى سوعىس اشقاندار. سوڭىنان تىعىرىققا تىرەلگەندەر دە وزدەرى. ماراپاتتاۋ كەزىندە اكتەردىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيماي ءوز «وسكار»-ىن كوككە كوتەردى. قاراپايىم كينو كورەرمەن تىلىمەن ايتقاندا «ۆىجىۆششي» ء(تىرى قالعان) ءفيلمى ياعني ونداعى كەيىپكەرى «مۇسىنشەگە» لايىقتى دارەجەدە ەمەس ەدى. ءبارىبىر، «وسكار» وعان بەرىلدى. بايقاعان بولساڭىز، ەشكىم قارسىلىق بىلدىرگەن جوق. ويتە المايدى دا. سەبەبى، لەو وسى كۇنگە دەيىنگى شىعارماشىلىعىندا «وسكار»-عا ارتىعىمەن قىزمەت اتقارعان اكتەردىڭ ءبىرى.

كريشتيانو رونالدو. بۇل ەسىمدى العاش دوپ تەۋىپ ءجۇرىپ، ءبىر دوسىمنان ەستىگەندە، بۇنداي ويىنشىنىڭ بار ەكەندىگىنە كۇمانمەن قاراعانمىن. سەبەبىن ايتپاي-اق، تۇسىنگەن بولساڭىز ءيا، ول ءسىزدىڭ ويىڭىزداعى رونالدو (لۋيس نازاريو دە ليما). ءبىزدىڭ كەزدە ءبىر عانا رونالدو بولدى، ول دا  توعىزىنشى نومەردىڭ يەسى. كوپ ايماعى قۇمدى ولكە سانالاتىن برازيليادا «بالالار فۋتبول ءۇشىن ارنايى تۋىلا ما» دەپ ويلاپ قالاسىڭ. اعىلشىنداردان تاراعان  بولسا دا، فۋتبولدى دارىتقان دا، الەمدە  دامىتقان دا، تۇپتەپ كەلگەندە وسى ەل ەمەس پە؟ ال، كريشتيانو قايدان شىقتى؟ العاش الەمدىك ارەنالاردا ويىن كورسەتە باستاعان كريش «رونالدو» اتىنا ساي بولا الا ما دەگەن كوپتەگەن پىكىر-تالاستار ءباسپاسوز بەتتەرىندە شىعا باستادى. جۋرناليستەر اراسىنداعى داۋعا اينالعان بۇل بالا رونني، بىزدەرگە كەشەگى «قاسقاتىستى»  قايتارا الا ما، الدە ءلۋيستىڭ ماڭگىلىك كولەڭكەسى كەيپىندە قالا بەرە مە دەگەن تالاس بىرازعا دەيىن ءوربىدى. كەزىندە فۋتبول سۇيەر قاۋىمدى ەرەكشە ويىن ۇلگىسىمەن تاڭداي قاقتىرعان برازيليالىق رونالدونى جۋرناليستەر «قاسقاتىستى» دەپ اتاپ كەتكەن. ۋاقىت وتە كەلە، كورەرمەندەر كوڭىلىن جايمەن جاۋلاعان  پورتۋگالدىق  كريشتيانو رونالدو دۋش سانتۋش اۆەيرو الدىڭعى كۇدىكتەردىڭ ءبارىن سەيىلتتى.

كريشتيانۋ رونالدو، ويىن الاڭىندا. فوتو: epochtimes.ru

كريشتيانو كۇنى كەشە وتكەن فرانتسياداعى  «ەۋرو-2016» فۋتبول چەمپيوناتىندا قالاي ويىن كورسەتكەنى وزىڭىزگە ءمالىم. العاشىندا پورتۋگال قۇراماسىنىڭ ويىنى جانكۇيەرلەرگە ۇنادى دەي المايمىز. الەمدىك جارىستاردا جەڭىس ءدامىن سەزىنبەي كەلە جاتقان بۇل جانكەشتى كوماندا، تاعى دا جەڭىلىستىڭ كەرمەك ءدامىن قايتا تاتۋمەن وتانىنا ورالاتىنى بولجانعان. مۇنداي بولجامنىڭ باستى فاكتىلەرى پورت يەلەرىنىڭ توپتاعى كەزدەسۋلەرىنىڭ ناتيجەسىنە نەگىزدەلگەن-ءدى.  العاشىندا يسلانديا. كەيىن اۆستريا مەن تەڭ ويىن.  ۆەنگرلەرمەن كەزدەسۋدە جەڭەدى دەپ بولجانعان پورتۋگالدار ارەڭ دەگەندە تارازى باسىن تەڭەستىرىپ، توپتان كەلەسى كەزەڭگە ءۇشىنشى ورىنمەن وتكەن. بۇل كوماندانىڭ الداعى قارسىلاسى، ءوز توبىنان ارىستانداي اقىرىپ شىققان حورۆاتتاردىڭ ويىنىنا قاراي، فۋتبول بالگەرلەرى ولاردى «ەۋرو-2016»-نىڭ جاڭا جەڭىمپازدارى دەپ تە ۇلگەرگەن. بىراق، ومىردە ماڭگىلىك قاعيدا بار ەمەس پە، «جاقسى ات سوڭىنان شابادى».

ايتايىن دەگەن ويىمىزدى  ەندى تىكەلەي فينال كەشىنە قاراتار بولساق، رونالدو ەشتەڭە دە جاساعان جوق. انىعىندا، بىردەڭە جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. جاراقات الدى، الاڭنان شىقتى. ويناعان كەزىندە مۇلدەم الاڭدا بار ەكەنى سەزىلمەدى. ەڭ قىزىعى، پورتۋگالدىق فۋتبولشىلار كۋبوكتى كوككە كوتەرەر ساتتە، باستى پلانعا «ەشتەڭە جاساي الماعان» رونالدو شىعا كەلگەندىگى. بارلىق شارۋانى ءوزى شەشكەن جانداي كۋبوكتى شاتتانا ۇستاعانىنا نە دەرسىڭ. ءيا، سولاي دەيسىز، ىشتەي سەزىپ تۇرمىن. بىراق... بىراق باسقا راكۋرسپەن قارايتىن بولساق، رونالدو بۇكىل ويىن بارىسىندا، جاۋجۇرەك تۇعىردا تۇرعانىن كورەمىز. دۇنيەنىڭ كەز-كەلگەن  سپورت تەلەارنالارىن قويىڭىز دا قاراڭىز، ءبىلىپ الاسىز. كريشتيانونىڭ ەسىمى الاڭداعى ويىنشىلاردىڭ ەسىمىنەن كوپ ايتىلسا ايتىلدى، كەم بولعان جوق.

الاڭنان كەتكەن قاھارمان ويىن ءبىتىپ كۋبوكتى كوتەرەر ساتكە جەتكەنشە كورەرمەنگە ءوز ەسىمىن ايتتىرىپ تۇرۋعا ءماجبۇر ەتتى. ارقانداي ەپيزود اراسىندا رونالدو ەسىمى جاڭعىرىپ تۇردى. نە ءۇشىن بىلەسىز بە؟ سىزگە ۇناي ما، ۇناماي ما رونالدو ودان بۇرىن اڭىزعا اينالىپ بولعان ەدى. شەشۋشى ءساتتى پەپە، پاتريسيۋ جانە ەدەرلەر جاساعان بولۋى مۇمكىن، بىراق كۋبوك رونالدوعا ءتيىستى بولعانى انىق.

دي كاپريو وتە كوپ كينودا تۇرلىشە وبرازدار دا كورىنىپ (اكسارى) سوڭىندا ستسەناريگە سايكەس «ولەدى». «تيتانيك»، «قاندى الماز»، «اۆياتور»، سىندى كوركەم شىعارمالارىندا ونىڭ كەيىپكەرى «ءولىم تابادى». ەشكىمگە سىر ەمەس كينودا باستى كەيىپكەر قايتىس بولسا، ونداي فيلمدەر ادەتتە تارتىمدى شىعادى. عايىپتان ادامدى ويلانتىرىپ قويادى دا، ايتەۋىر ءبىر كەسىردەن  «ءولىم» تاپقاندىعىن بولجايدى. ال لەوناردونىڭ «وسكار» الۋىنا سەبەپ بولعان فيلمىندە باستى كەيىپكەر ءتىرى قالادى. كينونى كورگەن بولساڭىز لەو سومدايتىن باستى كەيىپكەر بىرنەشە رەت اجال اۋزىنان قۇتىلدى. مىنا ءبىر سيۋجەتتەرگە سۇيەنەر بولساق ول ەندى «ءتىرى» قالمايتىن شىعار دەپ وياعانىڭىز انىق: «ايۋمەن بولعان قاندى ايقاس،  ارتىنان ىزدەپ كەلگەن جەرگىلىكتى تايپادان جانىن امان ساقتاۋ ءۇشىن تاۋدىڭ تاستاي وزەنىنە ءوزىن تاستاۋى، بىردە قاسىنداعى سەرىكتەرىنىڭ قياناتى». وسى سياقتى فاكتىلەردى جىپكە تىزەر بولساق، مىنا فيلمدە دە كەيىپكەرىمىز كينو سوڭىنا جەتپەي «مەرت» بولادى دەگەن تۇجىرىم جاساپ ۇلگەرگەن بولارسىز. دي كاپريونى «ءتىرى» قالدىرۋ ستسەناريستتىڭ  جاڭاعى جۋريلەرگە دەگەن تاكتيكالىق ءجۇرىسى دە شىعار. بۇل جولى تاعى دا جانسىز قالار بولسا، شارۋانىڭ شەشىلمەيتىنىنە كوزى جەتكەن كۇيى، مارە سىزىعىنا شالا جانسار كۇيدە جەتىپ كەلەدى بەيشارا. ءتىپتى ءفيلمنىڭ اتى دا ونىڭ ءتىرى قالاتىنىن الدىن-الا بولجايدى.. بۇل انا «مۇسىنشەگە» تىكەلەي قۇپيالى تۇردە شامالاپ ايتقانداي سەكىلدى: «مەن بۇل ساحناعا «ءتىرى» كەلدىم، ەندى «ءمۇسىنىمدى» بەرەرسىڭدەر»؟!.

رونالدو الاڭنان كەتىپ تە، الاڭدا قالا دا ءبىلدى. ءسال  بوگەلىڭكىرەپ بارىپ قايتا شاپتى. ۇزىلىستەن سوڭ، جانە ەڭ ماڭىزدىسى قوسىمشا ۋاقىتتاردا كريش ساپتاستارىنىڭ جۇرەگىنە ەنىپ، رۋحىن كوتەرگەنىن كوردىڭىز... ەگەر دە، فۋتبولدى تۇسىنبەيتىن كىسى كەنەتتەن تەلەديداردى قوسا قالعان جاعدايدا، رونالدونى باس باپكەر دەپ ويلاۋى بەك مۇمكىن.  سانتۋش نە ىستەرىن بىلمەي باسى قاتقان جاعدايدا دا، شاكىرتتەرىنە قانداي ارەكەتتەر جاساۋ كەرەك ەكەندىگى جايلى مالىمەت بەرە الماي جاتقان كەزدەردە دە، پورتۋگالدىق جۇلدىز جەڭىلۋدى قالاعان جوق. ول ونداي ويدى مۇلدە ساناسىنا كىرگىزگىسى كەلمەدى. ايتەۋىر، نە دە بولسا تىنىش تۇرا المادى. الاڭعا الماسىپ كىرىپ بارا جاتقان جىگىتتەرگە بىردەڭەلەردى ۇقتىرىپ جاتتى. ءبىر قاراساڭ پەپە جانە ماۋتينولارعا تۇرلىشە تاكتيكالاردى كورسەتۋمەن الەك بولىپ ءجۇر. وتىزدان اتتاپ، جاسىل الاڭداعى ومىرىندە ءبىرتالاي جۇلدەلەرگە يە بولعان بۇل ازامات ەندى عانا ەڭ العاشقى جەڭىسىنە جەتەتىن جانداي جانتالاستى.

ەدەردىڭ قاھارماندىق قالقانىندا دا رونالدونىڭ بەينەسى بار ەكەنىن ەستىدىڭىز. اڭىزعا اينالعان ساپتاسى، كوشباسشى وتانداسىنىڭ وتتى سوزدەرى مەن جولبارىس كەلبەتى ونى گول سوعۋعا ماجبۇرلەدى. ءبىر ساتكە بولسا دا رونالدوعا اينالۋىنا سەبەپ بولدى. ءبىر ءسوز وتە كوپ جاعدايدى وزگەرتىپ جىبەرگەنىنە نە دەرسىز؟! سەنىمىم كامىل، ەگەر دە كريشتيانو «كۋبوك قولدان كەتتى» دەپ ءبىر بۇرىشتا امالسىز كوز جاسىنا كومىلىپ وتىرعانىندا، پورتۋگاليا گول سوعا المايتىن ەدى. جەڭىلەتىنى انىق ەدى. بۇكىل كوماندانىڭ رۋحىن كوتەرۋ، ولاردى ءوز دەڭگەيلەرىنەن بيىككە الىپ شىعۋىنا سەبەپكەر جان بولدى كريش. مىقتى فۋتبولشىلار ۇنەمى ەڭ كەرەك كەزدە قايرات كورسەتكەندىگى ءۇشىن عانا اتاق-داڭققا جەتەدى دەگەن قاعيدا بار فۋتبولدا.

جوعارىداعى ناپولەوننىڭ ايتقان سوزدەرى «سوعىس ونەرى» كىتاپتارىندا كوپتەپ كەلتىرىلەدى. فۋتبول دا سوعىس. جاسىل الاڭدا جيىرما ەكى جان توقسان مينۋت جانتالاسادى. مۇندا دا ءتىرى قالۋ قاجەت، جارعا جىعىتىپ جاتسا دا، سوعىستىڭ سوڭىنا شەيىن ساۋ جەتۋ مىندەتتى. شىداۋ كەرەك. ءتىرى قالۋ ماڭىزدى. لەو جانە رونني 2016 جىلى تاريحتا «ءتىرى قالعاندار...».

نۇرعيسا كامالبەك

"The Qazaq Times"