Foto: Videodan skrinşot

Keşe Almatı qalasında Azattıq radiosı, QazTAG jäne Almatı telearnalarınıñ jurnalisterine belgisiz adamdar şabuıl jasap, jwmıs isteulerine kedergi keltirdi. Osığan baylanıstı  bügin biz atalmış mäselege baylanıstı sayasatker Ermwrat Bapi, jurnalist Qasım Amanjol, Serik Äbiken jäne advokat Abzal Qwspannıñ pikirlerin biludi jön kördik.

«Aqiqat» JSDP oppoziciyalıq partiyasınıñ törağası, Ermwrat Bapi: «Bwl bizdiñ qoğamda soñğı kezderi payda bolğan qarsılıq qozğalıstardı tıyudıñ, soğan iritki saludıñ amalımen jasalıp jatqan sayasat tehnologiyasınıñ bir äreketteri. Bwnıñ artında ärine mindetti türde ne Wlttıq qauipsizdik komiteti, ne bolmasa qalalıq äkimşilik nemese işki ister organdarı twruı äbden mümkin. Sebebi älgindey äreketke barıp, bassızdıqpen, jönsizdikpen naqaq qılmıstıq äreket jasau, yağni soğan barğan adamdardıñ artında bireulerdiñ twrğanınıñ belgisi. Osığan oray aytar bolsaq, bizde qazir elde mına biliktiñ osı äreketterdiñ özin halıqtı halıqqa aydap salu, «tituşka» siyaqtı toptı baspasözge aydap saluı, ol elde zañsızdıq qana emes, elde älde bir üşinşi küşterdiñ, älde bir faşistik isterdiñ elementteri bar jağday dep aytuğa boladı. Sondıqtan bwğan qoğam bolıp tıyım saludıñ äreketin jasau kerek. Men oylaymın, jañağı Wlttıq qoğamdıq senim keñesine kirgen azamattar eñ birinşi otırısta osı mäseleni köterui kerek. Oğan bağa berip qana emes, osınday äreketke barğan äyelderdi anıqtap, odan keyin onıñ artında kimderdiñ twrğanın anıqtap, zañ negizinde olardı jazağa tartuı kerek».

Serik Äbiken, jurnalist: «Osıdan 15 jıl bwrın qoğam da, jurnalistika da, policiya da basqa edi. Mısalğa, 2004, 2005 jıldarı bükil bwqaralıq aqparat qwraldarındağı qazaq jurnalisteri jinalıp kelisim jasağanbız. «31 arana», «KTK», «Rahat», «Almatı» arnası barlığı jabılıp kelisimge kelgen. Kez kelgen qazaq mäselesine baylanıstı, jurnalistikağa baylanıstı şaralarda eşqaysımız ünsiz qalmaymız, barlığımız jwmıla kez kelgen mäseleni köteremiz degen. Ol solay boldı. Odan keyin 2008 jıldan bastap jurnalistikağa degen közqaras özgere bastadı. Jurnalistikanı saudalau köbeyip ketti. Elge belgili degen jurnalisterdiñ köbisin ükimet satıp ala bastadı. Sodan keyin arnalardıñ basşılığında käsibi jurnalister azayıp, menedjerler köbeydi. Menedjerlerdiñ bastı maqsatı aqparat taratu, söz bostandığı emes, payda tabu boldı. Sondıqtan jurnalistikanıñ qazirgi küyi tım beyşara bolıp ketti. Mısalğa, 2001 jılı bizge «Kök bazar» küzetşileri şabuıl jasap, ülken maydan boldı. Sol kezde «Habarğa» deyin bükil respublikalıq arnalardıñ barlığı «jurnalistke şabuıl jasaldı» dep, ülken mäsele qozğağan. Al qazirgi kezde jurnalisterdiñ «auızı buulı küyde» qaldı. Mısalı, keşegi Azattıqqa jasalğan şabuılda tağı birneşe arna bolğan körinedi. Solardıñ özi «bizge şabuıl jasaldı» dep ayta almadı. Mäsele qozğap otırğan Azattıq qana. Sol Azattıqtı jurnalist retinde qorğay almauımız, sol turalı bir auız söz ayta almauımız qazirgi otandıq BAQ-tıñ qanşalıqtı qıspaqta twrğanın körsetedi. Söz bostandığınıñ deñgeyi osı. Qazir bilik auıstı, kişkene bolsa da erkindik keler, özgerer dep oyladıq. Biraq sol özgeristi köre almay twrmız. Ötkende maska kigender ereuilge şıqqandardı tepkilep jatır. Olardı policiya wstamaydı.  Astanadağı ereuilde jurnalisterdi qolşatır wstağan jigitter qayta-qayta qaqpaylap jolın jauıp jür. Olardı policiya wstamaydı. Keşegi oqiğada bireu 8 äyel deydi, bireu 20 äyel deydi jurnalister jwmısına kedergi jasağan. Policiya sonıñ bireuin ğana wstaptı. Bwl ne degen swmdıq?Jurnalist degen qazir policiyanıñ, biliktiñ jauı siyaqtı bolıp ketti. Mına qoğamğa janaşırlıq tanıtıp berilgen aqparattıñ barlığın bilik özine qarsı jasalğan şara retinde qabıldap, policiyanıñ twmıldırığın alıp, aydap salıp qarap otır. Sondıqtan da bwl qazirgi bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ, Jurnalister odağı deydi, basqa deydi, bwlardıñ barlığınıñ tükke jaramsız ekendigin körsetedi. Keşe koaliciya qwrayıq, jurnalisterdi qorğayıq dep jatır. Qayda qorğaysıñ? Bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ barlığınıñ auızı buulı bolsa, tağı «Facebook» pen «Instagram»-da qorğaysıñ ba? Mine äñgime osında. Prezident Qasım-Jomart Toqaevqa hat jazıp, söz bostandığı turalı mäsele qozğap, BAQ turalı zañdı özgertip, tolıqqandı söz erkindigine qol jetkizbey eşteñe özgermeydi».

Azattıq radiosınıñ prodyuseri, Qasım Amanjol: «Bwl jağday bizde birinşi ret emes. Azattıqqa bwnday şabuıl, bwnday kedergi tört-bes ret bolğan. Biz bwl mäselelerge baylanıstı qwqıq qorğau organdarına arız tüsirdik. Sotqa arız jazdıq, policiyağa arız jazdıq. Äzirge policiyadan bwl mäselelerge baylanıstı jauap joq. Al ne sebepti boldı degenge kelsek, «şegirtkeden qorıqsañ, egin ekpe» deydi ğoy qazaq. Biz täuelsiz jurnalistikamen aynalısqannan keyin jäne Qazaqstandağı beytarap, balamalı pikirdi bere alatın aqparat qwralı bolğandıqtan, biz qanday da bolsın oqiğanıñ ortasına baramız, naqtı sol oqiğanıñ ortasınan sol aqparattı beremiz. Sondıqtan bizge qarsı äreketterdiñ qaydan tuıp jatqanın boljap bilgenimizben, äzirge naqtı dälelderimiz joq. Biraq biz bäribir bara beremiz, özimizdiñ missiyamızdı atqaramız. Qorğau boyınşa, halıqaralıq media retinde bizdiñ özimizdiñ işki qauipsizdik qızmetterimiz bar. Ol boyınşa bizdiñ öz keñesterimiz bar. Ärine öte ülken küş qoldanamız dese, biz küşke küşpen jauap bere almaymız. Qazir biz zañ ayasında özimizdiñ naqtı reakciyamızdı bildirip jatırmız. Şınımen ökinişti osınday qiın jağdayda qalğanımız. Basqa jurnalister tarapınan da, media tarapınan da ülken qoldau bayqap jatqan joqpız. Bwl da ökinişti. Jañağı memlekettik organdar tarapınan da äzirge naqtı qoldau bayqalğan joq. Al jurnalister jwmısına kedergi keltiru Qılmıstıq kodekste, BAQ turalı zañda da qarastırılğan. YAğni qılmıstıq jauapkerşilik Qazaqstanda bar bwğan baylanıstı».

Advokat, Abzal Qwspan: «Bwl äyelderge kem degende «qoğamdıq tärtipti öreskel bwzğanı üşin» «bwzaqılıq is» qozğaluı kerek. Biraq bir närse anıq bolıp otır. Bwl äyelder arnayı wyımdastırılğan top ekendigi belgili. YAğni maqsattarı eldiñ aldına şıqqan, eldegi eleuli oqiğalarğa äser etu üşin paydalanıp otırğan bireulerdiñ «qolşoqparı» ekendigi anıq. Sol sebepti bwl äyelderdiñ jazağa, jauapkerşilikke tartılatınına senimsizdikpen qaraymın. Biliktiñ, memlekettiñ bwnday äreketterge baruı memlekettiñ qwrdımğa ketip bara jatqandığınıñ körinisi. Bwl qoğamnıñ emes, memlekettiñ basında otırğan adamdardıñ auruğa wşırağandığınan habar beredi. Men bwl azamattardıñ respublikalıq deñgeydegi adamdar jwmsap otır dep oylamaymın. Bwl jergilikti biliktiñ, küştik qwrılımdardıñ wyımdastırğanı dep oylaymın. Däl osı äyelder osıdan bir ay bwrın Säule Äbdildahanqızın wrğan. Bwl tüsine bilgen adamğa swmdıq».

Jalpı, soñğı uaqıttarı elimizde jurnalisterdiñ jwmısına kedergi keltiru oqiğaları jiilep ketti. Köpşilik jwrt bwnı bilik tranzitimen baylanıstıruda. Nede bolsa, bwnıñ artı jaqsılıqqa aparmaytını anıq. Küni keşe Azattıq radiosı men  QazTAG jurnalisterine şabuıl jasağan adamdar däl qazir Qazaqstanda oppoziciyanıñ, azamattıq qoğamnıñ, qaptağan wyımdar men sayasi instituttardıñ jügin sanaulı ğana täuelsiz basılım arqalap jürgenin tüsinbeytin tärizdi. Tüsinbeydi deymiz au, joğarıda sarapşılar aytqan boljamdarğa qarağanda, halıq arasında «tituşka» atalıp ketkender endi osı sanaulı ğana basılımnıñ tınısın tarıltıp, aqparat alañın balama közqaras ielerinen tolıqtay tazartuğa kirisken siyaqtı...

"The Qazaq Times"