Photo: AgroInfo

Büginde memleket tarapınan qarjılay qoldau tauıp,  şaruasın döñgeletip otırğan jas käsipkerler qatarı artıp keledi. Biznes pen bäsekege qabiletti adamdar sanınıñ köbeyui – äl-auqatımızdı arttırıp, ekonomikamızdı damıtadı.

Ükimetten nesie alıp, aberdin-angus asıltwqımdı siırlardı köbeytumen aynalısıp jürgen käsipkerdiñ biri – Jambıl oblısı Şu audanı Alğa-1 auılınıñ twrğını Säbit Meyirhanwlı. Ata käsip mal şaruaşılığın damıtudağı täjiribesi turalı äñgimelesken edik.

- Jastar jappay qalağa wmtılıp jatqan kezde sizdiñ auılda qalıp, mal şaruaşılığımen aynalısuıñızğa ne sebep boldı?

- Jañadan 9-sınıptı bitirip, ömirge degen közqarasımdı üyden alğan tälim-tärbie arqılı turalap, Aqtöbe qalasına arman quıp, jolserik mamandığın igeruge attandım. Biraq kütpegen jerden Aqtöbe qalalıq medicinalıq kolledjine dantist mamandığına oquğa tüstim. Kolledjdi üzdik tämamdap, joğarı oqu ornında bilimimdi jalğastırayın dep Aqtöbe oblıstıq medicina universitetine test tapsırğanımmen, 1 ball jetpey grantqa tüse almadım. Aqıldı oquğa ata-anama salmaq salğım kelmedi. Auılğa qaytıp kelip bir stomatologiyağa jwmısqa qabıldandım. Biraq jalaqısı öte az edi. Köp wzamay jeke firmağa sauda ökili bolıp jwmısqa ornalastım, büginde sol firmada direktordıñ orınbasarı qızmetindemin. Jwmıs istey jürip Äulie Ata atındağı kolledjdiñ zañ fakul'tetine oquğa tüsip, keyin joğarı bilimdi TarMU-dan aldım.

Bos uaqıtımda äkemniñ bas-ayağı 10 şaqtı siır, 70-80 bas qoyına qarap, bas-köz bolıp jürdim. Üydiñ qara şañıraqta qalatın kenjesi özim bolğandıqtan endigi jerde auılda qalatınım anıq edi. Qwr jürgenşe mal basın köbeyteyin dep şeştim. Sol uaqıtta Kanadadan asıltwqımdı aberdin-angus iri qara mal twqımı kelip jatqan bolatın. Osı twqımdı estigen soñ izdenip, swrastıra  bastadım. Estigenimdey, sipatı bölek, siır twqımdarınıñ işindegi öte sapalı et beretin twqım eken. Negizgi bağıtı – etti bağıt. Bılay aytqanda salmağı auır, eger bwqasın bordaqılağan jağdayda, etti salmağı 700-800 kg-ğa deyin jetedi eken. Öziniñ taza tiri salmağı 1300-1500 kg bolatın twqım. Özim jinağan aqşalarıma qosıp, üyimdi kepildikke qoyıp Ükimetten 4 mln teñge şamasında nesie alıp, Qorday audanınan 27 bas siırdı satıp alıp, mal şaruaşılığımen tolıqtay aynalısa bastadım.

- Aberdin-angus twqımın bağu oñay bolmağan şığar, siırlardıñ jersinui, klimatqa üyrenui qalay boldı?  

- Men satıp alğan kezde siırlar Kanadadan 1-1,5 ay bwrın kelgen eken. Böten jerdiñ, basqa klimattıñ malı bizdiñ jerge, künniñ ıstıqtığına äreñ üyrendi. Odan keyin bizdiñ maldar örip jayılsa, bwl twqım twrıp jayıladı eken. Öristen, tabınnan qalıp qaladı. Aberdin-angus siır twqımdarınıñ işinde sapalı et bergenimen, jaqsı azıqtandıru men bağıp-kütudi qajet etedi eken, degenmen tez jetiledi.

Mal baqqanğa bitedi, maldıñ beyneti köp. Neşe türli qiın kezder boldı. Qıstıñ küni maldıñ şöbi azdau bolsa, qıs qattı bolsa, köterem bolıp qaluı mümkin. Sosın maldıñ neşe türli auruı bar, mısalı siırdıñ 40 türli keseli bar. Onıñ üstine malşılar jaqsı qaramasa, mal wstau, onıñ babın keltiru qiın.

- Mal şaruaşılığımen aynalısu üşin nesie aluda qanday qiındıqtarmen betpe-bet keldiñiz?

- Auıl şaruaşılığımen aynalısu üşin nesie alu öte wzaq uaqıttı aladı. Qağazbastılıq, qwjattardıñ soñınan jügiru oñay emes. Men de ortan jolğa kelgende, şıdamım tausılıp, qolımdı bir siltegim keldi. Biraq bastağan isti ayağına jetkizuim kerek boldı. Qwjattarın retteuge altı ay uaqıt jwmsadım. Talmay, artınan jügirgenniñ arqasında nesieni alıp, mal şaruaşılığı käsibimdi bastap kettim. Bwl – meniñ jağdayım, al qarapayım auıl twrğındarı üşin sonşa uaqıt pen qarjını jwmsap nesie alu degen qiın. Qwjattar sanın nemese onıñ qaralatın uaqıtın azaytsa, birşama halıq mal şaruaşılığımen aynalısuğa nietti.

Oñtüstik Qazaqstanda  jayılımdıq, igerilmegen jer köp. Olardı arıqtıq suarudı qajet etpeytin dändi-daqıldardı ekse boladı dep oylaymın. Biznes-josparıñ dayın bolğannıñ özinde sende tehnika boluı kerek. Osınday qiındıqtar qanşama adamnıñ mal şaruaşılığımen aynalısuına kedergi bolıp, tığırıqqa tirep twr. Tek eñbektenip, izine tüsip izdenip, bir nätije şığaramın dep talpınğandar, şıdamı men sabırı jetkender ğana nesiege qol jetkizip otırğanın közimiz körip otır.

Büginde auıldağı bir üydiñ qorasında äri ketse 4-5 siır, on şaqtı bas qoy bar. Nesie beru joldarı oñaylatılsa, biraz adam öz-özin jwmıspen qamtır edi. Etti bağıtqa qaray jıljıp, tipti etti eksporttauğa jol aşıladı.

- Auıl tirligin jaqsı bilesiz, osı rette auıl jastarına memleket tarapınan qanday mümkindikter beru kerek dep oylaysız?

- Auıl jastarı ne isteymin, nemen aynalısamın dep uaqıttı sozıp jüre bergennen göri izdengenderi jaqsı. Jastardı, auıldı, käsipkerlerdi qoldau palatalarınıñ s'ezderine, sabaqtarına qatısıp, teoriyadan jwmıstıñ retin üyrenu kerek. Qabıldanıp jatqan bağdarlamalardan tıs qalmay, bağdarlama talaptarına qaray töselip jwmıs istese, paydasın köredi.

Adam balasınıñ jalpı jwmısqa degen küşi otız jılğa jetedi eken. Köpşiligimiz 60-70 mıñ teñge jalaqığa zeynetke şıqqanşa jwmıs isteuden şarşamaymız. Biraq adamdar üş  jılda öz biznesin ayaqqa twrğızuğa sabırsızdıq tanıtıp şıdamaydı. Mal şaruaşılığımen, biznespen aynalısam degen adam qorıqpay eki bilegin sıbanıp, eki qolğa bir tayaqtı wstap, maldıñ artınan qalmay, onı kütip-bağıp jasaytın bolsa, rahatın köretini anıq.

Öz täjiribemmen bölisetin bolsam, maldı alğanda sanına emes, sapasına köñil bölu kerek. Keñestik kezeñde jergilikti halıq Alatau twqımın ösirumen aynalıstı. Alatau twqımı sütti jäne etti bağıtta jüredi. Büginde aberdin-angus, qazaqtıñ aqbas siır twqımdarın damıtu qolğa alınıp otır. Meniñ qazaqi Alatau twqımın köbeytsek degen oyım bar. Halıqqa öte paydalı. Siırları iri, sütti golştin twqımınan köp bermese az bermeydi. Qazir onıñ twqımı öte az. Osı jağınan köñil bölinse degen tilegim bar.

Meniñ endigi maqsatım – qoydı asıldandıru bolıp otır, olardıñ sanın köbeytuge kirisip jatırmın. Qazir qolımdağı 100 şaqtı qoy töldep jatır. Endi gissar asıltwqımdı qoyın äkelip jatırmın. Olardıñ erekşeligi – qwlağı men beli wzın, öziniñ salmağı 150-160 kg, 90-95 kg et beredi. Bolaşaqta tek siır, qoy şaruaşılığımen ğana aynalısıp qoymay, basqa şaruaşılıqtardı da igeruge niettimin.

- Qala jastarınıñ bos uaqıtta belgili bir närsemen aynalısuına  mümkindik köp. Al auıl jastarı nege qızığadı?

- Öz isiñnen janıñ rahat tapsa, jaqsı ömir süruge degen ıntañız bolsa, auılda da talay närsege qol jetkizuge boladı. Mal şaruaşılığın bastağalı auıldan eşqayda ketpeytinimdi tüsindim. Eger biz özimiz auıldı damıtuğa üles qospasaq, aymaqtar, elimiz qalay damımaq?

Özim bos uaqıtta at jarısqa, kökparğa baramın. Jazda balıqqa, qısta añşılıqqa şığamız, at baptağandı wnatamın. Qalalıq jigitter astındağı temir twlparın sändeumen aynalıssa, men jılqını sändeuge qwmarmın. Er-twrmanınan bastap, tağasına deyin talğammen qaraymın. Jasağan isterime köñilim toladı, öz maqsattarımdı jaylap iske asırıp kele jatırmın. Aldağı uaqıtta şaruaşılığımdı döñgeletip, auıl halqın jwmıspen qamtamasız etsem degen armanım da bar.

"The Qazaq Times"