مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا شىدام كەرەك

بۇگىندە مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋ تاۋىپ،  شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان جاس كاسىپكەرلەر قاتارى ارتىپ كەلەدى. بيزنەس پەن باسەكەگە قابىلەتتى ادامدار سانىنىڭ كوبەيۋى – ءال-اۋقاتىمىزدى ارتتىرىپ، ەكونوميكامىزدى دامىتادى.

ۇكىمەتتەن نەسيە الىپ، ابەردين-انگۋس اسىلتۇقىمدى سيىرلاردى كوبەيتۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن كاسىپكەردىڭ ءبىرى – جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانى العا-1 اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ءسابيت مەيىرحانۇلى. اتا كاسىپ مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋداعى تاجىريبەسى تۋرالى اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

- جاستار جاپپاي قالاعا ۇمتىلىپ جاتقان كەزدە ءسىزدىڭ اۋىلدا قالىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟

- جاڭادان 9-سىنىپتى ءبىتىرىپ، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىمدى ۇيدەن العان ءتالىم-تاربيە ارقىلى تۋرالاپ، اقتوبە قالاسىنا ارمان قۋىپ، جولسەرىك ماماندىعىن يگەرۋگە اتتاندىم. بىراق كۇتپەگەن جەردەن اقتوبە قالالىق مەديتسينالىق كوللەدجىنە دانتيست ماماندىعىنا وقۋعا ءتۇستىم. كوللەدجدى ۇزدىك ءتامامداپ، جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىمىمدى جالعاستىرايىن دەپ اقتوبە وبلىستىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە تەست تاپسىرعانىممەن، 1 بالل جەتپەي گرانتقا تۇسە المادىم. اقىلدى وقۋعا اتا-اناما سالماق سالعىم كەلمەدى. اۋىلعا قايتىپ كەلىپ ءبىر ستوماتولوگياعا جۇمىسقا قابىلداندىم. بىراق جالاقىسى وتە از ەدى. كوپ ۇزاماي جەكە فيرماعا ساۋدا وكىلى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم، بۇگىندە سول فيرمادا ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندەمىن. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ اۋليە اتا اتىنداعى كوللەدجدىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، كەيىن جوعارى ءبىلىمدى تارمۋ-دان الدىم.

بوس ۋاقىتىمدا اكەمنىڭ باس-اياعى 10 شاقتى سيىر، 70-80 باس قويىنا قاراپ، باس-كوز بولىپ ءجۇردىم. ءۇيدىڭ قارا شاڭىراقتا قالاتىن كەنجەسى ءوزىم بولعاندىقتان ەندىگى جەردە اۋىلدا قالاتىنىم انىق ەدى. قۇر جۇرگەنشە مال باسىن كوبەيتەيىن دەپ شەشتىم. سول ۋاقىتتا كانادادان اسىلتۇقىمدى ابەردين-انگۋس ءىرى قارا مال تۇقىمى كەلىپ جاتقان بولاتىن. وسى تۇقىمدى ەستىگەن سوڭ ىزدەنىپ، سۇراستىرا  باستادىم. ەستىگەنىمدەي، سيپاتى بولەك، سيىر تۇقىمدارىنىڭ ىشىندەگى وتە ساپالى ەت بەرەتىن تۇقىم ەكەن. نەگىزگى باعىتى – ەتتى باعىت. بىلاي ايتقاندا سالماعى اۋىر، ەگەر بۇقاسىن بورداقىلاعان جاعدايدا، ەتتى سالماعى 700-800 كگ-عا دەيىن جەتەدى ەكەن. ءوزىنىڭ تازا ءتىرى سالماعى 1300-1500 كگ بولاتىن تۇقىم. ءوزىم جيناعان اقشالارىما قوسىپ، ءۇيىمدى كەپىلدىككە قويىپ ۇكىمەتتەن 4 ملن تەڭگە شاماسىندا نەسيە الىپ، قورداي اۋدانىنان 27 باس سيىردى ساتىپ الىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن تولىقتاي اينالىسا باستادىم.

- ابەردين-انگۋس تۇقىمىن باعۋ وڭاي بولماعان شىعار، سيىرلاردىڭ جەرسىنۋى، كليماتقا ۇيرەنۋى قالاي بولدى؟  

- مەن ساتىپ العان كەزدە سيىرلار كانادادان 1-1,5 اي بۇرىن كەلگەن ەكەن. بوتەن جەردىڭ، باسقا كليماتتىڭ مالى ءبىزدىڭ جەرگە، كۇننىڭ ىستىقتىعىنا ارەڭ ۇيرەندى. ودان كەيىن ءبىزدىڭ مالدار ءورىپ جايىلسا، بۇل تۇقىم تۇرىپ جايىلادى ەكەن. ورىستەن، تابىننان قالىپ قالادى. ابەردين-انگۋس سيىر تۇقىمدارىنىڭ ىشىندە ساپالى ەت بەرگەنىمەن، جاقسى ازىقتاندىرۋ مەن باعىپ-كۇتۋدى قاجەت ەتەدى ەكەن، دەگەنمەن تەز جەتىلەدى.

مال باققانعا بىتەدى، مالدىڭ بەينەتى كوپ. نەشە ءتۇرلى قيىن كەزدەر بولدى. قىستىڭ كۇنى مالدىڭ ءشوبى ازداۋ بولسا، قىس قاتتى بولسا، كوتەرەم بولىپ قالۋى مۇمكىن. سوسىن مالدىڭ نەشە ءتۇرلى اۋرۋى بار، مىسالى سيىردىڭ 40 ءتۇرلى كەسەلى بار. ونىڭ ۇستىنە مالشىلار جاقسى قاراماسا، مال ۇستاۋ، ونىڭ بابىن كەلتىرۋ قيىن.

- مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ ءۇشىن نەسيە الۋدا قانداي قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلدىڭىز؟

- اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ ءۇشىن نەسيە الۋ وتە ۇزاق ۋاقىتتى الادى. قاعازباستىلىق، قۇجاتتاردىڭ سوڭىنان جۇگىرۋ وڭاي ەمەس. مەن دە ورتان جولعا كەلگەندە، شىدامىم تاۋسىلىپ، قولىمدى ءبىر سىلتەگىم كەلدى. بىراق باستاعان ءىستى اياعىنا جەتكىزۋىم كەرەك بولدى. قۇجاتتارىن رەتتەۋگە التى اي ۋاقىت جۇمسادىم. تالماي، ارتىنان جۇگىرگەننىڭ ارقاسىندا نەسيەنى الىپ، مال شارۋاشىلىعى كاسىبىمدى باستاپ كەتتىم. بۇل – مەنىڭ جاعدايىم، ال قاراپايىم اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن سونشا ۋاقىت پەن قارجىنى جۇمساپ نەسيە الۋ دەگەن قيىن. قۇجاتتار سانىن نەمەسە ونىڭ قارالاتىن ۋاقىتىن ازايتسا، ءبىرشاما حالىق مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا نيەتتى.

وڭتۇستىك قازاقستاندا  جايىلىمدىق، يگەرىلمەگەن جەر كوپ. ولاردى ارىقتىق سۋارۋدى قاجەت ەتپەيتىن ءداندى-داقىلداردى ەكسە بولادى دەپ ويلايمىن. بيزنەس-جوسپارىڭ دايىن بولعاننىڭ وزىندە سەندە تەحنيكا بولۋى كەرەك. وسىنداي قيىندىقتار قانشاما ادامنىڭ مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋىنا كەدەرگى بولىپ، تىعىرىققا تىرەپ تۇر. تەك ەڭبەكتەنىپ، ىزىنە ءتۇسىپ ىزدەنىپ، ءبىر ناتيجە شىعارامىن دەپ تالپىنعاندار، شىدامى مەن سابىرى جەتكەندەر عانا نەسيەگە قول جەتكىزىپ وتىرعانىن كوزىمىز كورىپ وتىر.

بۇگىندە اۋىلداعى ءبىر ءۇيدىڭ قوراسىندا ءارى كەتسە 4-5 سيىر، ون شاقتى باس قوي بار. نەسيە بەرۋ جولدارى وڭايلاتىلسا، ءبىراز ادام ءوز-ءوزىن جۇمىسپەن قامتىر ەدى. ەتتى باعىتقا قاراي جىلجىپ، ءتىپتى ەتتى ەكسپورتتاۋعا جول اشىلادى.

- اۋىل تىرلىگىن جاقسى بىلەسىز، وسى رەتتە اۋىل جاستارىنا مەملەكەت تاراپىنان قانداي مۇمكىندىكتەر بەرۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- اۋىل جاستارى نە ىستەيمىن، نەمەن اينالىسامىن دەپ ۋاقىتتى سوزىپ جۇرە بەرگەننەن گورى ىزدەنگەندەرى جاقسى. جاستاردى، اۋىلدى، كاسىپكەرلەردى قولداۋ پالاتالارىنىڭ سەزدەرىنە، ساباقتارىنا قاتىسىپ، تەوريادان جۇمىستىڭ رەتىن ۇيرەنۋ كەرەك. قابىلدانىپ جاتقان باعدارلامالاردان تىس قالماي، باعدارلاما تالاپتارىنا قاراي توسەلىپ جۇمىس ىستەسە، پايداسىن كورەدى.

ادام بالاسىنىڭ جالپى جۇمىسقا دەگەن كۇشى وتىز جىلعا جەتەدى ەكەن. كوپشىلىگىمىز 60-70 مىڭ تەڭگە جالاقىعا زەينەتكە شىققانشا جۇمىس ىستەۋدەن شارشامايمىز. بىراق ادامدار ءۇش  جىلدا ءوز بيزنەسىن اياققا تۇرعىزۋعا سابىرسىزدىق تانىتىپ شىدامايدى. مال شارۋاشىلىعىمەن، بيزنەسپەن اينالىسام دەگەن ادام قورىقپاي ەكى بىلەگىن سىبانىپ، ەكى قولعا ءبىر تاياقتى ۇستاپ، مالدىڭ ارتىنان قالماي، ونى كۇتىپ-باعىپ جاسايتىن بولسا، راحاتىن كورەتىنى انىق.

ءوز تاجىريبەممەن بولىسەتىن بولسام، مالدى العاندا سانىنا ەمەس، ساپاسىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. كەڭەستىك كەزەڭدە جەرگىلىكتى حالىق الاتاۋ تۇقىمىن وسىرۋمەن اينالىستى. الاتاۋ تۇقىمى ءسۇتتى جانە ەتتى باعىتتا جۇرەدى. بۇگىندە ابەردين-انگۋس، قازاقتىڭ اقباس سيىر تۇقىمدارىن دامىتۋ قولعا الىنىپ وتىر. مەنىڭ قازاقي الاتاۋ تۇقىمىن كوبەيتسەك دەگەن ويىم بار. حالىققا وتە پايدالى. سيىرلارى ءىرى، ءسۇتتى گولشتين تۇقىمىنان كوپ بەرمەسە از بەرمەيدى. قازىر ونىڭ تۇقىمى وتە از. وسى جاعىنان كوڭىل بولىنسە دەگەن تىلەگىم بار.

مەنىڭ ەندىگى ماقساتىم – قويدى اسىلداندىرۋ بولىپ وتىر، ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋگە كىرىسىپ جاتىرمىن. قازىر قولىمداعى 100 شاقتى قوي تولدەپ جاتىر. ەندى گيسسار اسىلتۇقىمدى قويىن اكەلىپ جاتىرمىن. ولاردىڭ ەرەكشەلىگى – قۇلاعى مەن بەلى ۇزىن، ءوزىنىڭ سالماعى 150-160 كگ، 90-95 كگ ەت بەرەدى. بولاشاقتا تەك سيىر، قوي شارۋاشىلىعىمەن عانا اينالىسىپ قويماي، باسقا شارۋاشىلىقتاردى دا يگەرۋگە نيەتتىمىن.

- قالا جاستارىنىڭ بوس ۋاقىتتا بەلگىلى ءبىر نارسەمەن اينالىسۋىنا  مۇمكىندىك كوپ. ال اۋىل جاستارى نەگە قىزىعادى؟

- ءوز ىسىڭنەن جانىڭ راحات تاپسا، جاقسى ءومىر سۇرۋگە دەگەن ىنتاڭىز بولسا، اۋىلدا دا تالاي نارسەگە قول جەتكىزۋگە بولادى. مال شارۋاشىلىعىن باستاعالى اۋىلدان ەشقايدا كەتپەيتىنىمدى ءتۇسىندىم. ەگەر ءبىز ءوزىمىز اۋىلدى دامىتۋعا ۇلەس قوسپاساق، ايماقتار، ەلىمىز قالاي دامىماق؟

ءوزىم بوس ۋاقىتتا ات جارىسقا، كوكپارعا بارامىن. جازدا بالىققا، قىستا اڭشىلىققا شىعامىز، ات باپتاعاندى ۇناتامىن. قالالىق جىگىتتەر استىنداعى تەمىر تۇلپارىن ساندەۋمەن اينالىسسا، مەن جىلقىنى ساندەۋگە قۇمارمىن. ەر-تۇرمانىنان باستاپ، تاعاسىنا دەيىن تالعاممەن قارايمىن. جاساعان ىستەرىمە كوڭىلىم تولادى، ءوز ماقساتتارىمدى جايلاپ ىسكە اسىرىپ كەلە جاتىرمىن. الداعى ۋاقىتتا شارۋاشىلىعىمدى دوڭگەلەتىپ، اۋىل حالقىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتسەم دەگەن ارمانىم دا بار.

"The Qazaq Times"