Soltüstik polyus

Teñiz -qwrlıqtıñ ıqpalı: Oñtüstik polyus – töñiregi teñiz-mwhitpen qorşalğan wlı qwrlıq. Al soltüstik polyus jan-jağı qwrlıqpen qorşalğan teñiz-mwhit. Teñizdiñ qwrlıqqa qarağanda jılıu simiru siımdılığı zor boladı. Bwl qwbwlıs, wlı qwrlıq sanalatın oñtüstik polyustiñ qısqı jartı jılındağı aua tempraturasınıñ twtqiıl tömendeuin tuğızadı.

         Jer bederiniñ ıqpalı: Oñtüstik polyustegi Antarktida qwrlığınıñ teñiz deñgeyinen biiktigi ortaşa eseppen alğanda 2350 metir şamasında bolıp, jer şarındağı teñiz deñgeyinen biiktigi eñ joğarı qwrlıq bolıp sanaladı. Osı sebepti aua tempraturası biiktiktiñ artuına baylanıstı tömendey tüsken.

Teñiz ağısınıñ ıqpalı: 40-60 rgadustıq oñtüstik endiktegi batıs jeliniñ aynalma ağısı Antraktidanı aynala soğıp, tömen endiktegi öñirlerden keletin jılı aua ağısınıñ kiruine kedergi jasaydı. Al Soltüstik mwzdı mwhittıñ jiegindegi Barencevo teñizine soltüstik Atlant mwhit jılı ağısı ağıp kiredi. Suıq ağıs ağılıp şıqqanda, mwz kesekterin ala ketedi. Suıq ağıs pen jılı ağıstıñ wşırasuı saldarınan, sudıñ ortaşa tempraturası birşama joğarı boladı.

Mwz denelerdiñ ıqpalı: Antraktidanıñ jer aumağı 4 miilion şarşı kilometrden astam. Ondağı mwz ben qardıñ ortaşa qalıñdığı 2 mıñ metrge juıq bolıp, bükil jer şarındağı mwzdıñ 90 payızı şoğırlanğan. Al Soltüstik Mwzdı mwhittıñ jer aumağı 13 million şarşı kilometrden astam. Mwz qabatınıñ qalıñdığı 2-4 metr şamasında ğana. Eñ qalıñ jeri 30 metrden aspaydı.

Kün men tünniñ almasu ıqpalı: Oñtüstik polyuste polyar küni bolğan kezde jer şarı künge jaqın nüktede twradı. Polyar tüni bolğan kezde künge eñ alıs nüktede twradı. Söytip, oñtüstik polyustiñ polyar küni soltüstik polyusten qısqa, polyar tüni soltüstik polyusten wzaq bolğandıqtan, qabıldaytın kün nwrı men jılu mölşeri soltüstik polyusten az boladı.

Joğarıdağı sebepterdiñ bäri oñtüstik polyustiñ soltüstik polyusten suıq boluına äser etetin negizni faktorlar.

Oñtüstik polyus

Audarğan: Qalaniya Äbdiraswlqızı