500 mıñnan astam tibet basqa aymaqtarğa jiberilgen. Foto: thestandnews.

Qıtay ükimeti Şıñjañdağı tärbie lagerlerin Tiben avtonomiyalı regionında äskeri tärtippen jürgize bastağan. Bwl turalı Şıñjañ mäselesi boyınşa nemis sarapşısı Adrian Cenctiñ jaña esebinde jariya boldı. Sarapşınıñ jaña zertteu qorıtındıların Uaşingtondağı Djeymstaun qorınıñ (Jamestown Foundation) saraptama ortalığı jariya etken.

Adrian Cenctiñ mälimetine qarağan, Qıtay ükimeti Şıñjañ modelin Tibet avtonomiyasında qatañ äskerilendirgen tärtipte jürgize bastağan. Tibet audandarında «artıq jwmıs küşine arnalğan» auqımdı äri jüyeli käsiptip oqular 2019 jılı birtindep iske asırılğan. 2020 jıldıñ alğaşqı 7 ayınıñ özinde 500 mıñnan astam «artıq jwmıs küşi» sanalğan tibet azamattarın balıqşılıq, eginşilik audandarında oqıtıp, Tibettiñ özge aymaqtarına nemese Qıtaydıñ özge provinciyalarına jibergen.

Mälimetterge qarağanda, 2016 jılı Tibettiñ Kamdo aymağında 45 "oqıtu" ortalığı qwrılğan. «Artta qalğan ideyanı reformalau» degen maqsatta oqıtu ortalıqtarında eñbek tärtibi, zañ jäne qıtay tili däristeri berilgen. Qıtaydıñ memlekettik BAQ-darı jariya etken suretterden Kamdo aymağındağı äskeri käsiptik oqıtu ortalıqtarın qarulı policiyanıñ qatañ baqılauda wstaytının, «bilim alıp jatqan» tibetterdiñ kamuflyaj kiingenin köruge boladı. Sonımen bir uaqıtta Şannan aymağında da jartılay äskerilengen tärtipte oqıtu isterin jürgize bastağan.

Kamdo aymağındağı oqıtu ortalıqtarı. Foto: VOA

Al, 2019 jılı naurız ayına kelgende Kamdo aymağındağı «oqıtu ädisterin» bükil Tibet avtonomiyalıq aymağında fermerler men malşılardı oqıtu men jwmısqa ornalastıru jönindegi is-şaralar josparın twjırımdadı, ol bükil aymaqta jüzege asırılğan. Oqıtudıñ mazmwnı negizinen «eñbek tärtibi, qıtay tili jäne eñbek etikasın» degenderdi qamtidı. Bwl arqılı tibetterdiñ «wlttıq zañdar men erejelerdi, birlik erejelerin saqtau turalı sezim-tanımın jetildiru». «Artıq jwmıs küşin» dayarlau «bwyrıqqa say orındaladı» nemese «swranıs boyınşa oqıtu» ädisimen jürui kerek, bılayşa aytqanda, aldımen jwmıspen qamtudı wyımdastıradı, sodan keyin maqsattı oqıtudı jüzege asıradı. 2020 jılı oqıtu men jwmıspen qamtudıñ kem degende 40 payızı osı ädisti qoldanadı, al 2024 jılğa qaray bwl üles 60 payızdan asadı dep josparlanğan.

Nemis sarapşısınıñ zertteuinde Qıtay ükimetiniñ Tibet jerindegi atalğan sayasatınıñ swmdıqtarı atap körsetilgen. Aytalıq, jergilikti qwjattardan «Tibet jerindegi käsiptik oqıtudı qatañ äskeri tärtippen baqılauda wstau», «tibetterdiñ eñbek tärtibin nığaytu», «belsendiligin oyatu jäne dinniñ keri äserin seyiltu» degen sekildi nwsqaulardı köruge boladı. Sonday-aq, Qıtay ükimetiniñ jaña sayasatı tibetterdiñ qolındağı mal tülikterin äleumettik ortaq mülikke aynaldırıp, özderin jaldamalı jwmıs küşine aynaldıruğa şaqırğan. Bwl arqılı tibetterdiñ jalañ şaruaşılıqqa baylanğan kedeyligin joyu, sol arqılı Qıtay basşısınıñ kedeylikten qwtılu turalı bastamasın jüzege asıratındarı aytıladı.

Qazirgi Qıtay ükimetiniñ avtonomiyalı aymaqtardağı sayasatı qandayda bir ädisterdi sınau, tolıqtay paydalanu arqılı az sandı wlttardıñ dästürli ömir salttarın özgertip, olardıñ ortaq hanzulardıñ (qıtaylar) mädenietine qaray biriktiru üşin jasaluda. Sonday-aq, bwl nauqandardıñ bäri derlik qatañ rejimde jürgizilude.

“The Qazaq Times”