Iqılas Orazbay

– Jazbay ketkeniñ bolmaptı... – Ol terezeniñ aldında twrıp, temekisiniñ külin qağıp qoyıp, bayıppen barlay qaraydı.
– Birinşiden uaqıt az, ekinşiden elge bilgirsingendey körinip qaladı ekensiñ... Üşinşiden, qalamdas dostarım «endi publicist bolmaqsıñ ba?..» dep qıjırtadı, – dep men de sebepterimdi sanap, saumalay bastaymın.
– “Halıq” baspasındağı Simädil ağamız aytuşı edi, bizdiñ elge eureydiñ mıñ maqalınan göri, özimizdiñ esti, täjiribeli jigitterdiñ bastan keşken äñgimeleri qajet dep. Sen jazuıñ kerek, öytkeni öz qolıñmen igilik jaratu jolında qanşama närselerdi bastan keşirdiñ, otqa da, suğa da tüsip jürip, bügingidey deñgeyge jettiñ. Oylaşı, 15 metrlik biiktiktegi satıdan sekirip ketkiñ kelgeni esiñde şığar.... Sonıñ bäri keyingi inileriñe sabaq qoy...
"Iä" deymin esime ötken künder tüsip, 15 metrlik sahna satısınan sekirip ölip alğım kelgen kez bolıp edi...
2008 jılı televiziyada qızmette jürgen şağım, Şınjañ audarma telefil'm ortalığınıñ 20 jıldıq koncertiniñ sahnasın jobalap jasau üşin art-artınan 3 kün boyı, künine 2-3 aq sağat wyıqtap jwmıs istedim. Endi soğan qatarlas "Ören-jas däuren" atındağı jır müşäyrasınıñ sahnasın jobalap, jasau äri sondağı scenariin jazu mindetin tapsırıp aldım. Jwmıs körinse bas salıp, alıp wşıp twrğan kezim...
Scenariy üşin bir tün komp'yuterde şığarmaşılıqpen şwğıldanıp, erteñinde bastıqtardıñ köñilinen ötkizip ülgirdim de, endi sahna jobasına kiristim, onı da bir tün jobalap, maqwldanğan soñ, jasauğa dayındaldıq. Tüngi sağat on ekiler şamasında sahna bir koncertten äreñ bosadı, endi täñerteñgi 8-ge deyin qwlpırtıp jasap qoyu kerek. Barlıq kerek-jaraqtı bazardan äkelip alğan edik, birneşe oquşımmen birge koncert sahnasın komp'yuterdegi jobaday jasap şığaruğa kirisip kettik.
Jwmıs qarqındı jürilip jatqan, tüngi sağat 3 mezgilinde sahna örnekterin iluge äkelgen KT qattı qağazımızdıñ öte sapasız ekenin, aldanğanımızdı bayqadıq. Sahnağa qalay ilsek, 10 minut ötpey solay jırtılıp tüsedi de qaladı. Sonı ildälaymız dep jürip, tağı 2 sağat öte şıqtı, tañğı 5 boldı. Tüni boyğı eñbegimiz räsua bolıp bitti, al sahnanıñ tük te säni kelmedi. Men bastabında türegep jüruden qorıqqan 15 metrlik biik satınıñ üstinde attap-bwttap jügirip jürmin. Satınıñ üstine sahna şıraqtarınıñ barlıq jıluı jinalğan ba, älde köñil-küy qarbalastığı ma, öne-boyım şılqa su... Mañdaydan aqqan ter ernime qwyılğanda, ömirdiñ kermektigin sezingendey qol-ayağımdı diril bileydi. Endi 3 sağattan keyin bastaluğa tiisti, neşe mıñ adam jinalatın koncert... Koncertke arnalğan «tırjalañaş» sahna köz aldıma elestep, uayımnan eseñgirep ketkendeymin. Satınıñ üstinde jorğalap jürip, "osıdan sekirip öle qalsam, bärinen qwtılam-au" degen swmdıq jaman oy da köz aldıma kölbeñdep kele beredi...
Aqırı astığa tüsip, jırılıp- jırılıp tüsip jatqan örnekterge qarap dirildep twrdım da qaldım... Sol kezde menimen talay qiındıqtı birge körgen qalıñdığım «Iqa, tınış otırıp oylanşı, 10 minut tek qana oylanayıqşı, bir amalın tabuğa boladı...» dep ört öşirgendey bolğan türime ötinişpen qaradı.
Men barlıq kömekşi qız-jigitterdi ünsiz otırıp oylanuğa şaqırdım.
Sälden keyin Qasiet degen jigit: «Mwğalim, osı mına japsırma qağazdı arşığanda şığatın jelimi bar calafan öte berik eken. Sonı jalğan bop şıqqan KT  qağazdıñ artına japsırıp alıp, temirmen ilsek qalay boladı?» degeni. Közim jarq ete qaldı. Bireuin bayqap kördik te, apıl-ğwpıl iske kirisip kettik... «Kürdelesken isterdiñ kürmeuin Alla şeşedi...» degen sol şığar.

Tañerteñgi 8-de sahna dayın boldı, soñğı bir-eki örnekti japsırıp jatsaq, bäsekeñ kelip: «äli jürsiñder me?..» dep dürse qoya berdi. Köz aldımnan tüni boyğı ister jalt-jwlt etip öte şıqtı da, «eşteñeni bilmey twrsız ğoy...» dep iştey küldim de, bet-auzım, qos qolım qara küye bolğan qalpı, endi müşayrağa qatınasu üşin juınıp keluge şığa jöneldim.
Esikten şığa bere aqın dos-ağalardıñ barlığı kelip twrğanın kördim, Sälem beruge tura keledi, qos qolımdı ala wşayın desem, bilegime deyin qara küye, bet-auzım qara qaspaq. Al tanımaytınday tımpırayıp öte şığudıñ jöni tağı kelmeydi, aqırı qara küye qolımmen jağalata amandasqanım esimnen keter emes...
Juınıp-şayınıp bola salıp, entigip jetkenimde, müşayra bastalıp ketken eken. Aqındardıñ qatarına barıp, otıra qaldım. Öleñder qwlaqqa asa jağımdı pianino sazımen süyemeldenude... Aqındarğa qwyılğan qımızdan işe otırıp, wyıqtap ketippin....
Bir mezgilde eldiñ "dür" etken şapalaq ünimen qosa, bireu türtip qalğanday boldı, qarasam, öleñ oqu kezegi mağan kelip twr eken.
Özim jasağan sahna aman ba, tünimen tüsip bolmağan örnekter dwrıs pa dep jaltaq-jaltaq qarap jiberdim de, öleñderimdi oqi bastadım. El "dür" etip qol soqsa, artımda äreñ twrğan örnekter sau etip jerge tüserdey jüregimdi qorqınış qatar bileydi. Aqırı "baqıt", "Aq şärpi" öleñderimdi oqıp sahnadan qwrmet şapalağımen tüstim.
Belgili sınşı Asan Äbeuwlı ağamız ädilqazı eken. Aqın Bilisbek Äbdirzaqwlı ağamızdan poeziyanıñ bir teoriyasın swrap edi, ol kisi täptiştey tüsindirip berdi.
Al menen «Sonda poeziya degenimiz avtobustan tüsip qalğan qız ba?» dep swradı. Men wyqılı-oyau «joq, poeziya degenimiz avtobusqa şıqqan qız» dep küsip qalğanım esimde. Biraq bwl jauapqa Asan ağamız tım köñildi bola almadı-au. Men qisıq swraqqa qıñır jaup bergendey säl tosın boldı da, halıq du etip qol şapalaqtap, dürkirey külip demep ketti.
Sol müşayrada ekinşi orınmen marapattaldım, biraq Erlan Nwrdıhan, Quanış Däleywlı ağalarımızdıñ aldında sıylıq alıp twrıp, jazba poeziyanıñ qwnı sahnada oqumen ölşene bermeytindigin sezindim. Jazba poeziyanıñ dämi, estradalıq sahnada emes, japanda jalğız qalğanday şamnıñ tübinde oñaşa otırıp oqığanda bilinedi eken-au...
Soñında koncerttiñ sirge jiyar jinalısı boldı. El basqarğan bilikti ağalar, aqın-jazuşılar söz söylep, osınday mädeniet janaşırı bolğan Ören Tälipbaywlına alğıs aytıp jattı. Al, bir bayqağanımız Şınjañnıñ jer-jerinen 360 aqın qatınasıp, sonıñ 17-si sahnağa şıqqan osı müşayrada negizi İle pedagogika institutınıñ tülekteri basım orındı wstağan eken. Barlığımız Jänethan Twtqabekwlı wstazımızdı qaumalay suretke tüskende, "wstazdıñ eñ ülken jetistigi osınday-aq bolar-au" degen köñil-küyde boldıq.
Men endi saltanattı jinalıstıñ üstelinde wyıqtap qalmayın dep laşığıma tayıp twrdım... Qazir oylasam sol maşaqattı qwlşınıstardan qolıma jwqqan küye ketip, sanama salğan san türli täjiribeleri ğana qalıptı.
Keyindep, qazaq aqparatınıñ qwzırlı oşağı-Şınjañ televizyasınıñ qızmetinen şalğay ketsem de, ülken dübirli jinalıstardıñ tehnikalıq qızmetterin öteuge qatısıp jürdim.
Birde, Şınjañ televizyasınıñ jürgizuşi-diktor qabıldau telekoncertiniñ tikeley efirde körermenderge nömir qoydıru, komp'yuterde nömir esepteu tehnikasına jauaptı boldım. Bäri sätti jürilip jatqan, tek koncert ayaqtauğa jartı sağat qalğanda, küni boyı qarbalas qızmette twrğan komp'yuter siresip qattı da qaldı, Beyjiñdegi tehnikalıq qızmetke habarlassaq, bir sağatta qalpına keledi deydi. Al, mıñğa juıq körermen onı kütip otıra ma?
Özimniñ noutbugımdı alıp şığıp, jalma-jan iske kiristim. Mañday terimniñ iegimdi jağalap kelip, komp'yuterge tırs-tırs tamğanın bilemin. 10 minuttıq kidiris uaqıtınıñ sonşama wzaq sezilerin kim oylağan, sahnadağı bağalauşı körermen qoyğan nömirdi sätti eseptep, nätijesin şığarıp ülgirdim aqırı. Ol kezdegi qısımnıñ qanşalıq ekenin tek Wlaş ağa (Wlan Kenjeqan) ekeuimiz ğana sezingen şığarmız. 10 minut boyı dem ala almay qalğanday boldım.
Keyin Serik Äbilwlı ağamızdıñ Almatıdağı «Qazaq koncertte» ülken öner keşi ötetin boldı. Bwl keş Almatıdağı igi-jaqsılardıñ basın qosqan, äsirese, şetelden kelgen qandastardıñ abroyın asırğan mañızdı äri mağınalı keş boldı. Keşke qatıstı materialdardıñ barlığın komp'yuterde dayındap alañsız jetip barğan edim, tehnikağa jauaptı orıs kelmey biraz küttirdi. Al, ol kelgen kezde meniñ komp'yuterimniñ tike jalğanatın HDMI wyaşıqtarı men koncert zalınıñ LED ekranınıñ wyaşıqtarı mülde basqaşa ekenin bildik. Koncertke halıq jinalıp jatır. 10 minutta bastaluı kerek, al men mıjıp äli jürmin. HDMI degendi ne orısqa, ne qazaqqa tüsindire almaymın, «ne znayu, eto çto DVD» dep birdeñesin aytıp ol şıj-bıj boladı. Aqırı VGA wyaşığı arqılı amaldap jürip, es ketip jan şıqqanda rejisserdiñ talabına säykese aldım.
Auzı küygen ürip işedi deydi ğoy, sodan bastap, kölemdi jwmıstarda bir komp'yuterge senbeytin boldım. Mañızdı jwmıstar kezeñinde aldın-ala manever köruge män berdim. Al, eñ qiın şaqtarda, ünsiz otırıp oylanudı ädetke aynaldırdım. Alla sabırlığa jaqın degen sözdi sanama jazdım. Ömirdiñ qızığı men qiındığı oñ qaptalğa da, sol qaptalğa da tüsip alma kezek auısıp jattı.
Osınau kezeñderde aynalamda jürgen dostarımnıñ wsaq isterge bola özine-özi qol jwmsağanına kuä boldım. Sondayda şirkin, nege ünsiz otırıp oylanbadı eken, nege ata-anası äreñ silağan osınau jarıq dünieni, özi üşin şın jılaytın janaşırların tastap, "bitke ökpelep, tonın itke tastadı" eken, nege keşirimşil bolmadı eken dep oylar edim...
«Keşirimşildik ömir körgendiktiñ belgisi» degen ğoy Tölegen Aybergenov. Basqalardı keşiru – aynalıp kelgende özin keşiru deuşi edi, danalar... Eñ qiın sätte oñaşa otırıp on minut oylanu, bälkim barlıq baylığıñızdan qımbat şığar.
Önerdi üyren de jiren demekşi, ğılım-tehnikağa sene bilu de, üyrene bilu de kerek, biraq, bükil tağdırıñdı tabıstay salarday onday kemel keremetti adamzat äli jasay alğan joq. Alayda, onday kemeldilik bälkim adamzattıñ mäñgilik armanı bolıp qalar.
Quandıq Köben ağamız altı birdey fleşka alıp jüruşi edi. «Osınıñ işinen äyteuir bireui kez-kelgen uaqıtta qırsığıp aşılmay qoyuı mümkin» deytin qaljıñdap. Bwl künde köp jastarımız adamdıq qarım-qatınastan göri, tehnologiyağa köp telmiretin boldı, äreñ bir kezikken dostarıñnıñ wyalı telefonnan basın kötermey şwqılağan küyi keterin qaytersiñ... Wyalı telefonı joğalsa, bärinen ayırılğanday bolıp, neşe kün när tatpay jatıp alatın jastardı da körip jürmiz...
***
Men osınau oylardı şarlay kelip, Hamit dosımnıñ şılımınan şüykelene köterilgen tütinge telmirip ünsiz qaldım.

2017. Ürimji

"The Qazaq Times"