ىقىلاس ورازباي: ون مينۋت ءۇنسىز ويلانۋ

ىقىلاس ورازباي

– جازباي كەتكەنىڭ بولماپتى... – ول تەرەزەنىڭ الدىندا تۇرىپ، تەمەكىءسىنىڭ كۇلىن قاعىپ قويىپ، بايىپپەن بارلاي قارايدى.
– بىرىنشىدەن ۋاقىت از، ەكىنشىدەن ەلگە بىلگىرسىنگەندەي كورىنىپ قالادى ەكەنسىڭ... ۇشىنشىدەن، قالامداس دوستارىم «ەندى پۋبليتسيست بولماقسىڭ با؟..» دەپ قىجىرتادى، – دەپ مەن دە سەبەپتەرىمدى ساناپ، ساۋمالاي باستايمىن.
– “حالىق” باسپاسىنداعى ءسىمادىل اعامىز ايتۋشى ەدى، ءبىزدىڭ ەلگە ەۋرەيدىڭ مىڭ ماقالىنان گورى، ءوزىمىزدىڭ ەستى، تاجىريبەلى جىگىتتەردىڭ باستان كەشكەن اڭگىمەلەرى قاجەت دەپ. سەن جازۋىڭ كەرەك، ويتكەنى ءوز قولىڭمەن يگىلىك جاراتۋ جولىندا قانشاما نارسەلەردى باستان كەشىردىڭ، وتقا دا، سۋعا دا ءتۇسىپ ءجۇرىپ، بۇگىنگىدەي دەڭگەيگە جەتتىڭ. ويلاشى، 15 مەترلىك بيىكتىكتەگى ساتىدان سەكىرىپ كەتكىڭ كەلگەنى ەسىڭدە شىعار.... سونىڭ ءبارى كەيىنگى ىنىلەرىڭە ساباق قوي...
ء"يا" دەيمىن ەسىمە وتكەن كۇندەر ءتۇسىپ، 15 مەترلىك ساحنا ساتىسىنان سەكىرىپ ءولىپ العىم كەلگەن كەز بولىپ ەدى...
2008 جىلى تەلەۆيزيادا قىزمەتتە جۇرگەن شاعىم، شىنجاڭ اۋدارما تەلەفيلم ورتالىعىنىڭ 20 جىلدىق كونتسەرتىنىڭ ساحناسىن جوبالاپ جاساۋ ءۇشىن ارت-ارتىنان 3 كۇن بويى، كۇنىنە 2-3 اق ساعات ۇيىقتاپ جۇمىس ىستەدىم. ەندى سوعان قاتارلاس "ورەن-جاس داۋرەن" اتىنداعى جىر ءمۇشايراسىنىڭ ساحناسىن جوبالاپ، جاساۋ ءارى سونداعى ستسەناريىن جازۋ مىندەتىن تاپسىرىپ الدىم. جۇمىس كورىنسە باس سالىپ، الىپ ۇشىپ تۇرعان كەزىم...
ستسەناري ءۇشىن ءبىر ءتۇن كومپيۋتەردە شىعارماشىلىقپەن شۇعىلدانىپ، ەرتەڭىندە باستىقتاردىڭ كوڭىلىنەن وتكىزىپ ۇلگىردىم دە، ەندى ساحنا جوباسىنا كىرىستىم، ونى دا ءبىر ءتۇن جوبالاپ، ماقۇلدانعان سوڭ، جاساۋعا دايىندالدىق. تۇنگى ساعات ون ەكىلەر شاماسىندا ساحنا ءبىر كونتسەرتتەن ارەڭ بوسادى، ەندى تاڭەرتەڭگى 8-گە دەيىن قۇلپىرتىپ جاساپ قويۋ كەرەك. بارلىق كەرەك-جاراقتى بازاردان اكەلىپ العان ەدىك، بىرنەشە وقۋشىممەن بىرگە كونتسەرت ساحناسىن كومپيۋتەردەگى جوباداي جاساپ شىعارۋعا كىرىسىپ كەتتىك.
جۇمىس قارقىندى ءجۇرىلىپ جاتقان، تۇنگى ساعات 3 مەزگىلىندە ساحنا ورنەكتەرىن ىلۋگە اكەلگەن KT قاتتى قاعازىمىزدىڭ وتە ساپاسىز ەكەنىن، الدانعانىمىزدى بايقادىق. ساحناعا قالاي ىلسەك، 10 مينۋت وتپەي سولاي جىرتىلىپ تۇسەدى دە قالادى. سونى ءىلدالايمىز دەپ ءجۇرىپ، تاعى 2 ساعات وتە شىقتى، تاڭعى 5 بولدى. تۇنى بويعى ەڭبەگىمىز ءراسۋا بولىپ بىتتى، ال ساحنانىڭ تۇك تە ءسانى كەلمەدى. مەن باستابىندا تۇرەگەپ جۇرۋدەن قورىققان 15 مەترلىك بيىك ساتىنىڭ ۇستىندە اتتاپ-بۇتتاپ جۇگىرىپ ءجۇرمىن. ساتىنىڭ ۇستىنە ساحنا شىراقتارىنىڭ بارلىق جىلۋى جينالعان با، الدە كوڭىل-كۇي قاربالاستىعى ما، ونە-بويىم شىلقا سۋ... ماڭدايدان اققان تەر ەرنىمە قۇيىلعاندا، ءومىردىڭ كەرمەكتىگىن سەزىنگەندەي قول-اياعىمدى ءدىرىل بيلەيدى. ەندى 3 ساعاتتان كەيىن باستالۋعا ءتيىستى، نەشە مىڭ ادام جينالاتىن كونتسەرت... كونتسەرتكە ارنالعان «تىرجالاڭاش» ساحنا كوز الدىما ەلەستەپ، ۋايىمنان ەسەڭگىرەپ كەتكەندەيمىن. ساتىنىڭ ۇستىندە جورعالاپ ءجۇرىپ، "وسىدان سەكىرىپ ولە قالسام، بارىنەن قۇتىلام-اۋ" دەگەن سۇمدىق جامان وي دا كوز الدىما كولبەڭدەپ كەلە بەرەدى...
اقىرى استىعا ءتۇسىپ، جىرىلىپ- جىرىلىپ ءتۇسىپ جاتقان ورنەكتەرگە قاراپ دىرىلدەپ تۇردىم دا قالدىم... سول كەزدە مەنىمەن تالاي قيىندىقتى بىرگە كورگەن قالىڭدىعىم «ىقا، تىنىش وتىرىپ ويلانشى، 10 مينۋت تەك قانا ويلانايىقشى، ءبىر امالىن تابۋعا بولادى...» دەپ ءورت وشىرگەندەي بولعان تۇرىمە وتىنىشپەن قارادى.
مەن بارلىق كومەكشى قىز-جىگىتتەردى ءۇنسىز وتىرىپ ويلانۋعا شاقىردىم.
سالدەن كەيىن قاسيەت دەگەن جىگىت: «مۇعالىم، وسى مىنا جاپسىرما قاعازدى ارشىعاندا شىعاتىن جەلىمى بار تسالافان وتە بەرىك ەكەن. سونى جالعان بوپ شىققان KT قاعازدىڭ ارتىنا جاپسىرىپ الىپ، تەمىرمەن ىلسەك قالاي بولادى؟» دەگەنى. كوزىم جارق ەتە قالدى. بىرەۋىن بايقاپ كوردىك تە، اپىل-عۇپىل ىسكە كىرىسىپ كەتتىك... «كۇردەلەسكەن ىستەردىڭ كۇرمەۋىن اللا شەشەدى...» دەگەن سول شىعار.

تاڭەرتەڭگى 8-دە ساحنا دايىن بولدى، سوڭعى ءبىر-ەكى ورنەكتى جاپسىرىپ جاتساق، باسەكەڭ كەلىپ: «ءالى جۇرسىڭدەر مە؟..» دەپ دۇرسە قويا بەردى. كوز الدىمنان ءتۇنى بويعى ىستەر جالت-جۇلت ەتىپ وتە شىقتى دا، «ەشتەڭەنى بىلمەي تۇرسىز عوي...» دەپ ىشتەي كۇلدىم دە، بەت-اۋزىم، قوس قولىم قارا كۇيە بولعان قالپى، ەندى مۇشايراعا قاتىناسۋ ءۇشىن جۋىنىپ كەلۋگە شىعا جونەلدىم.
ەسىكتەن شىعا بەرە اقىن دوس-اعالاردىڭ بارلىعى كەلىپ تۇرعانىن كوردىم، سالەم بەرۋگە تۋرا كەلەدى، قوس قولىمدى الا ۇشايىن دەسەم، بىلەگىمە دەيىن قارا كۇيە، بەت-اۋزىم قارا قاسپاق. ال تانىمايتىنداي تىمپىرايىپ وتە شىعۋدىڭ ءجونى تاعى كەلمەيدى، اقىرى قارا كۇيە قولىممەن جاعالاتا امانداسقانىم ەسىمنەن كەتەر ەمەس...
جۋىنىپ-شايىنىپ بولا سالىپ، ەنتىگىپ جەتكەنىمدە، ءمۇشايرا باستالىپ كەتكەن ەكەن. اقىنداردىڭ قاتارىنا بارىپ، وتىرا قالدىم. ولەڭدەر قۇلاققا اسا جاعىمدى پيانينو سازىمەن سۇيەمەلدەنۋدە... اقىندارعا قۇيىلعان قىمىزدان ىشە وتىرىپ، ۇيىقتاپ كەتىپپىن....
ءبىر مەزگىلدە ەلدىڭ ء"دۇر" ەتكەن شاپالاق ۇنىمەن قوسا، بىرەۋ ءتۇرتىپ قالعانداي بولدى، قاراسام، ولەڭ وقۋ كەزەگى ماعان كەلىپ تۇر ەكەن.
ءوزىم جاساعان ساحنا امان با، تۇنىمەن ءتۇسىپ بولماعان ورنەكتەر دۇرىس پا دەپ جالتاق-جالتاق قاراپ جىبەردىم دە، ولەڭدەرىمدى وقي باستادىم. ەل ء"دۇر" ەتىپ قول سوقسا، ارتىمدا ارەڭ تۇرعان ورنەكتەر ساۋ ەتىپ جەرگە تۇسەردەي جۇرەگىمدى قورقىنىش قاتار بيلەيدى. اقىرى "باقىت", "اق ءشارپى" ولەڭدەرىمدى وقىپ ساحنادان قۇرمەت شاپالاعىمەن ءتۇستىم.
بەلگىلى سىنشى اسان ابەۋۇلى اعامىز ادىلقازى ەكەن. اقىن بىلىسبەك ابدىرزاقۇلى اعامىزدان پوەزيانىڭ ءبىر تەورياسىن سۇراپ ەدى، ول كىسى تاپتىشتەي ءتۇسىندىرىپ بەردى.
ال مەنەن «سوندا پوەزيا دەگەنىمىز اۆتوبۋستان ءتۇسىپ قالعان قىز با؟» دەپ سۇرادى. مەن ۇيقىلى-وياۋ «جوق، پوەزيا دەگەنىمىز اۆتوبۋسقا شىققان قىز» دەپ كۇسىپ قالعانىم ەسىمدە. بىراق بۇل جاۋاپقا اسان اعامىز تىم كوڭىلدى بولا المادى-اۋ. مەن قيسىق سۇراققا قىڭىر جاۋپ بەرگەندەي ءسال توسىن بولدى دا، حالىق دۋ ەتىپ قول شاپالاقتاپ، دۇركىرەي كۇلىپ دەمەپ كەتتى.
سول ءمۇشايرادا ەكىنشى ورىنمەن ماراپاتتالدىم، بىراق ەرلان نۇردىحان، قۋانىش دالەيۇلى اعالارىمىزدىڭ الدىندا سىيلىق الىپ تۇرىپ، جازبا پوەزيانىڭ قۇنى ساحنادا وقۋمەن ولشەنە بەرمەيتىندىگىن سەزىندىم. جازبا پوەزيانىڭ ءدامى، ەسترادالىق ساحنادا ەمەس، جاپاندا جالعىز قالعانداي شامنىڭ تۇبىندە وڭاشا وتىرىپ وقىعاندا بىلىنەدى ەكەن-اۋ...
سوڭىندا كونتسەرتتىڭ سىرگە جيار جينالىسى بولدى. ەل باسقارعان بىلىكتى اعالار، اقىن-جازۋشىلار ءسوز سويلەپ، وسىنداي مادەنيەت جاناشىرى بولعان ورەن ءتالىپبايۇلىنا العىس ايتىپ جاتتى. ال، ءبىر بايقاعانىمىز شىنجاڭنىڭ جەر-جەرىنەن 360 اقىن قاتىناسىپ، سونىڭ 17-ءسى ساحناعا شىققان وسى ءمۇشايرادا نەگىزى ىلە پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ تۇلەكتەرى باسىم ورىندى ۇستاعان ەكەن. بارلىعىمىز جانەتحان تۇتقابەكۇلى ۇستازىمىزدى قاۋمالاي سۋرەتكە تۇسكەندە، "ۇستازدىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى وسىنداي-اق بولار-اۋ" دەگەن كوڭىل-كۇيدە بولدىق.
مەن ەندى سالتاناتتى جينالىستىڭ ۇستەلىندە ۇيىقتاپ قالمايىن دەپ لاشىعىما تايىپ تۇردىم... قازىر ويلاسام سول ماشاقاتتى قۇلشىنىستاردان قولىما جۇققان كۇيە كەتىپ، ساناما سالعان سان ءتۇرلى تاجىريبەلەرى عانا قالىپتى.
كەيىندەپ، قازاق اقپاراتىنىڭ قۇزىرلى وشاعى-شىنجاڭ تەلەۆيزياسىنىڭ قىزمەتىنەن شالعاي كەتسەم دە، ۇلكەن ءدۇبىرلى جينالىستاردىڭ تەحنيكالىق قىزمەتتەرىن وتەۋگە قاتىسىپ ءجۇردىم.
بىردە، شىنجاڭ تەلەۆيزياسىنىڭ جۇرگىزۋشى-ديكتور قابىلداۋ تەلەكونتسەرتىنىڭ تىكەلەي ەفيردە كورەرمەندەرگە ءنومىر قويدىرۋ، كومپيۋتەردە ءنومىر ەسەپتەۋ تەحنيكاسىنا جاۋاپتى بولدىم. ءبارى ءساتتى ءجۇرىلىپ جاتقان، تەك كونتسەرت اياقتاۋعا جارتى ساعات قالعاندا، كۇنى بويى قاربالاس قىزمەتتە تۇرعان كومپيۋتەر سىرەسىپ قاتتى دا قالدى، بەيجىڭدەگى تەحنيكالىق قىزمەتكە حابارلاسساق، ءبىر ساعاتتا قالپىنا كەلەدى دەيدى. ال، مىڭعا جۋىق كورەرمەن ونى كۇتىپ وتىرا ما؟
ءوزىمنىڭ نوۋتبۋگىمدى الىپ شىعىپ، جالما-جان ىسكە كىرىستىم. ماڭداي تەرىمنىڭ يەگىمدى جاعالاپ كەلىپ، كومپيۋتەرگە تىرس-تىرس تامعانىن بىلەمىن. 10 مينۋتتىق كىدىرىس ۋاقىتىنىڭ سونشاما ۇزاق سەزىلەرىن كىم ويلاعان، ساحناداعى باعالاۋشى كورەرمەن قويعان ءنومىردى ءساتتى ەسەپتەپ، ناتيجەسىن شىعارىپ ۇلگىردىم اقىرى. ول كەزدەگى قىسىمنىڭ قانشالىق ەكەنىن تەك ۇلاش اعا (ۇلان كەنجەقان) ەكەۋىمىز عانا سەزىنگەن شىعارمىز. 10 مينۋت بويى دەم الا الماي قالعانداي بولدىم.
كەيىن سەرىك ءابىلۇلى اعامىزدىڭ الماتىداعى «قازاق كونتسەرتتە» ۇلكەن ونەر كەشى وتەتىن بولدى. بۇل كەش الماتىداعى يگى-جاقسىلاردىڭ باسىن قوسقان، اسىرەسە، شەتەلدەن كەلگەن قانداستاردىڭ ابرويىن اسىرعان ماڭىزدى ءارى ماعىنالى كەش بولدى. كەشكە قاتىستى ماتەريالداردىڭ بارلىعىن كومپيۋتەردە دايىنداپ الاڭسىز جەتىپ بارعان ەدىم، تەحنيكاعا جاۋاپتى ورىس كەلمەي ءبىراز كۇتتىردى. ال، ول كەلگەن كەزدە مەنىڭ كومپيۋتەرىمنىڭ تىكە جالعاناتىن HDMI ۇياشىقتارى مەن كونتسەرت زالىنىڭ LED ەكرانىنىڭ ۇياشىقتارى مۇلدە باسقاشا ەكەنىن بىلدىك. كونتسەرتكە حالىق جينالىپ جاتىر. 10 مينۋتتا باستالۋى كەرەك، ال مەن مىجىپ ءالى ءجۇرمىن. HDMI دەگەندى نە ورىسقا، نە قازاققا تۇسىندىرە المايمىن، «نە زنايۋ، ەتو چتو DVD» دەپ بىردەڭەسىن ايتىپ ول شىج-بىج بولادى. اقىرى VGA ۇياشىعى ارقىلى امالداپ ءجۇرىپ، ەس كەتىپ جان شىققاندا رەجيسسەردىڭ تالابىنا سايكەسە الدىم.
اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى دەيدى عوي، سودان باستاپ، كولەمدى جۇمىستاردا ءبىر كومپيۋتەرگە سەنبەيتىن بولدىم. ماڭىزدى جۇمىستار كەزەڭىندە الدىن-الا مانەۆەر كورۋگە ءمان بەردىم. ال، ەڭ قيىن شاقتاردا، ءۇنسىز وتىرىپ ويلانۋدى ادەتكە اينالدىردىم. اللا سابىرلىعا جاقىن دەگەن ءسوزدى ساناما جازدىم. ءومىردىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى وڭ قاپتالعا دا، سول قاپتالعا دا ءتۇسىپ الما كەزەك اۋىسىپ جاتتى.
وسىناۋ كەزەڭدەردە اينالامدا جۇرگەن دوستارىمنىڭ ۇساق ىستەرگە بولا وزىنە-ءوزى قول جۇمساعانىنا كۋا بولدىم. سوندايدا شىركىن، نەگە ءۇنسىز وتىرىپ ويلانبادى ەكەن، نەگە اتا-اناسى ارەڭ سيلاعان وسىناۋ جارىق دۇنيەنى، ءوزى ءۇشىن شىن جىلايتىن جاناشىرلارىن تاستاپ، "بيتكە وكپەلەپ، تونىن يتكە تاستادى" ەكەن، نەگە كەشىرىمشىل بولمادى ەكەن دەپ ويلار ەدىم...
«كەشىرىمشىلدىك ءومىر كورگەندىكتىڭ بەلگىسى» دەگەن عوي تولەگەن ايبەرگەنوۆ. باسقالاردى كەشىرۋ – اينالىپ كەلگەندە ءوزىن كەشىرۋ دەۋشى ەدى، دانالار... ەڭ قيىن ساتتە وڭاشا وتىرىپ ون مينۋت ويلانۋ، بالكىم بارلىق بايلىعىڭىزدان قىمبات شىعار.
ونەردى ۇيرەن دە جيرەن دەمەكشى، عىلىم-تەحنيكاعا سەنە ءبىلۋ دە، ۇيرەنە ءبىلۋ دە كەرەك، بىراق، بۇكىل تاعدىرىڭدى تابىستاي سالارداي ونداي كەمەل كەرەمەتتى ادامزات ءالى جاساي العان جوق. الايدا، ونداي كەمەلدىلىك بالكىم ادامزاتتىڭ ماڭگىلىك ارمانى بولىپ قالار.
قۋاندىق كوبەن اعامىز التى بىردەي فلەشكا الىپ ءجۇرۋشى ەدى. «وسىنىڭ ىشىنەن ايتەۋىر بىرەۋى كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قىرسىعىپ اشىلماي قويۋى مۇمكىن» دەيتىن قالجىڭداپ. بۇل كۇندە كوپ جاستارىمىز ادامدىق قارىم-قاتىناستان گورى، تەحنولوگياعا كوپ تەلمىرەتىن بولدى، ارەڭ ءبىر كەزىككەن دوستارىڭنىڭ ۇيالى تەلەفوننان باسىن كوتەرمەي شۇقىلاعان كۇيى كەتەرىن قايتەرسىڭ... ۇيالى تەلەفونى جوعالسا، بارىنەن ايىرىلعانداي بولىپ، نەشە كۇن ءنار تاتپاي جاتىپ الاتىن جاستاردى دا كورىپ ءجۇرمىز...
***
مەن وسىناۋ ويلاردى شارلاي كەلىپ، حاميت دوسىمنىڭ شىلىمىنان شۇيكەلەنە كوتەرىلگەن تۇتىنگە تەلمىرىپ ءۇنسىز قالدىم.