CPTPP otırısı. Foto: dw.com.

Ötken 2018 jıl älemdik sauda üşin auır jıl boldı. Qwndı qağazdar bazarı aumalı-tökpeli küyge tüsip, älemniñ eñ iri ekonomikası erkin sauda ağımına qarsı şaralarğa boy wrdı. Bir däuirde Qwrama Ştat älemdi erkin sauda ağımına bastağan el retinde tanılğan edi. Prezident Tramp bolısa, AQŞ käsiporındarınıñ «küyreuge jaqındağan sauda kelisimderiniñ kesirinen» auır zardap tartıp jatqanın aytıp, birqatar halıqaralıq kelisimderden tizginin bwra tarttı.

Erkin sauda degen ne?

Dey twrğanmen, älem elderiniñ ekonomika sarapşıları 2019 jılı Europa men Aziya elderi erkin saudanı qoldau äreketterin küşeytedi dep boljap otır. Erkin sauda kelisimi  boyınşa keden salıqtarı tömendetiledi nemese tolığımen joyıladı, tauar jetkizude jeñildikter meylinşe köp boladı. Kedendik salıqtı şekaradağı salıq tölemi dep tüsinsek boladı. YAğni, älem elderi işki ekonomikanı jandandıru, otandıq öndirisine qoldau körsetu üşin şekaradan kirgen şeteldik önimderge salıq saladı.

Al, erkin sauda kelisimderi bwnday salıqtardı tömendetedi nemese keybir tauar türlerinde salıqtı joğaltadı. Sauda tarmaqtarındağı barlıq kedergilerdi joyuğa tırısadı. Bwnımen qarata importqa bağıttalğan kvotalardı da joyadı. Bwnday jağdayda bäsekelestik küşeyip, tauarlardıñ bağası arzandap, sapası joğarlay tüsedi dep boljanğan. Degenmen, iri öndiris elderi şağın elderdiñ işki öndirisin twnşıqtırıp, sauda teñsizdigi tuılatını erkin saudanıñ kürdeli qayşılığı bolıp keledi.

Qwrama Ştat Trans-Tınıq mwhit ıntımaqtastığınan (TPP) şığıp ketkennen keyin, bwl Trans-Tınıq mwhit seriktesteriniñ köpjaqtı jäne progressivti kelisimi (CP TPP) bolıp özgerdi. Kelisimge Australiya (Avstraliya), Japoniya, Kanada, Meksika, Singapur sekildi Qwrama Ştattıñ odaqtastarı bar 11 memleket qol qoydı.

CP TPP-nıñ kelisimi 500 mln halıq jasaytın aymaqtı qamtıp jatır. Onıñ üstine kedendik salıqtardıñ 95 payızına juığı tolıqtay alınıp tastalmaq. Bwl kelisimder Australiya, Kanada, Meksika, Japoniya, Jaña Zelandiya men Singapurda qazirdiñ özinde jüzege asıp jatır.

Al, Japoniya men Europa Odağı arasındağı erkin sauda kelisimi 1 aqpannan bastap küşine enetin boldı.

TPP  işinde 2013 jıldan beri jasalğan kelissözder nätijesinde älemniñ 600 mln halqı jasap jatqan aymaqtar erkin sauda ağımına kirdi. Sonday-aq, kelisim klimat özgeristeri men ğalamdıq damu mäselelerinde talqılap keledi.

Alayda, bwl kelisimder Qwrama Ştattıñ öz bazarın qorğau sayasattarına qarsı keledi. 2018 jılı älemniñ birinşi jäne ekinşi ekonomikasın ielep otırğan AQŞ pen Qıtay arasında 600 mlrd AQŞ dolları kölemindegi sauda talası qozğalıp, taraptardıñ sauda tarmaqtarı oñbay zardap şekti. Al, älemniñ üşin ekonomikasın ielep otırğan Japoniyanıñ eki kelisimge qol qoyğanı özgelerge ümit pen quanış sıylap otır. 2019 jılı küşine enetin kelisimder älemdik erkin saudanı alğa ilgeriletedi dep de kütilude.

Qalıptasqan jağday älemdegi iri ekonomikağa ie eldermen özge elderdiñ arasında jaña sauda qatınasın qalıptastıruı mümkin. 2019 jılı älem ekonomikasında özgerister köp bolatını boljanıp otır.

“The Qazaq Times”