Masudjima Şigenobu. Foto: «The Qazaq Times»

–  Qazaq tilinde jaqsı söyleysiz. Üyrenu qiın bolğan joq pa?

– Meniñ tuğan jerim Japoniyanıñ Hokkaydo aralı. Keyin Tokioğa köştik. Sol qalada oqu bitirdim. Universitetti tämamdağan soñ, qazaq tiline qızığuşılığım oyandı. Aqırındap üyrene bastadım. Negizi, japon tili men qazaq tiliniñ qwrılımı wqsas, grammatikasında da köp ayırmaşılıq joq. Alğaşında säl auırlau bolğanımen, keyin üyrenu qiındıq tudırmadı. Iqılas qoysa, üyrenuge boladı ğoy. Qazaq tilin men Qıtaydağı qazaqtar arasına barıp üyrendim. Ürimjide bir jarım jıl twrdım. Ondağı qazaqtar töte jazu älipbiin qoldanadı eken. Sonı üyrenu biraz qiındıqtar tuğızdı. Biraq, qazir töte jazudı da, krilliciyanı da jazıp, oqi beremin. Äsili, bastabında Qazaqstanğa kelmekşi bolğanmın. Alayda, viza mäselesi dwrıs bolmay, qıtayğa bardım.

– Qazaqstanda twrıp, jwmıs istep jatqanıñızğa biraz uaqıt boldı. Eki halıqtı salıstara kelgende qanday artıqşılıq-kemşiligi barlığın bayqadıñız? Äsirese, örkenietti japon elimen salıstırğanda bizdegi jetispey jatqan dünieler ne der ediñiz?

– Japon men qazaq bir-birine keybir twrmıs-salt ädetteri jağınan ğana emes, tür-kelbeti jağınan da wqsaydı. Al, özge qırınan qaraytın bolsaq, ayırmaşılıq bar ekeni dausız. Özim sezingen, közge körinip twratın bir jayttı aytsam, ol – uaqıtqa qwrmet etu mäselesi. Japondar bir isti aytqan uaqıtta, bir minut keşiktirmey atqaruğa ädettengen. Ol jağınan öte qatañ. Al, mwnda uaqıtqa baylanıstı onday qatañ talap joq sekildi. Bostau qaraydı. Ärine, bäri olay deuge kelmes. Biraq, jalpılay qarağanda, uaqıttı onşa qadirlemeytindey körindi....

– Japon men qazaqtıñ bala täribesi, eki el balalarınıñ psihologiyasına nazar audardıñız ba?

– Bala tärbiesin meñzep otırsız ğoy. Onı bir jaqtı ayta saluğa bolmaydı. Är eki eldiñ özderine tiisti erekşelikteri bar. Mäselen, qazaq balaları aşıq, erkin körindi. Qanday bir bastamada belsendi, talaptanıp twradı. Qızıqqan düniesine degen ıqılası joğarı keledi eken. Biraq, öte aşıqtıq pen erkindik te keyde tärtip jolınan taydırıp, basqa bağıtqa bwrıp jiberetini bar. Qazir Qazaqstandağı oqu deñgeyi jaqsarıp keledi. Äsirese, jaratılıstıq, tehnikalıq pänderge qızığatın, jaqsı oqitın balalar köbeygen. Kerisinşe, japoniyada fizika, matematika sındı jaratılıstıq sabaqtardı oqu deñgeyi tömendep baradı. Sebebi, bwrın japon wstazdarı bilimge qatal edi. Keyin, öte qatañ tärtip wstanu balağa basqaşa äser etedi degen soñ, temirdey tärtip jwmsarğan. Alayda, sonıñ saldarınan oqu jüyesi bosañsıp, bilim alu deñgeyi tüsip baradı. Sonımen qatar, japoniyada demografiyalıq jağday da keri ketude. Bala tuu azayğan. Qazaqstanda bwl körsetkiş joğarı. Bala sanı artıp keledi. Sondıqtan, bolaşaq jaqsı boladı dep oylaymın.

– Bilim beru bağıtında ne bayqadıñız? Äsirese, mekteptegi sabaq oqıtu ädisterinde özgeşelik bar ma?

– Bwl jağın tolıq zerttep ketpesem de, özim sezingen bir jaydı aytayın. Qazaqstanda emtihan, sınaq kezderinde auızşa jauap beredi eken. Bwl bir jağınan jaqsı şığar. Alayda, söylegen kezde oyın dwrıs ayta almaytın, tek onı jazbaşa türde jaqsı jetkizetin balalar boladı. Auızşa jauap beru solardıñ qabiletin şekteytindey. Japoniyada olay emes. Emtihan, sınaqtı jazbaşa tapsıradı. Soğan say, üyrengen bilimin tolıq, naqtı, qağazğa qattap beredi. Negizi, aziyalıqtarğa sözden göri, jazıp jetkizu tän ğoy. Söyleu şeberligin jetildirgen de dwrıs, biraq bilim sözden göri naqtılıqtı, däldikti qajet etedi. Al, jalpı bilim beru deñgeyi köterilip keledi deuge boldı.

– Qoğamdıq tärtip, tazalıq saqtau da japondarğa tän jaqsı ädetterdiñ biri dep aytıladı? Qazaqstanda bwl jağı qalay eken?

– Iä, Japoniyağa barğandar osı tazalıq jağın aytıp qızığıp qaladı. Biraq, onı qazaqtar istey almaydı degen söz emes. Meniñ oyım bılay. Eger, siz taza jüretin adam retinde, las, beybereket ortağa barsañız, köp ötpey soğan beyimdelip ketesiz. Al, kerisinşe, tärtibi naşar adam taza jerge tap bolsa, solardıñ jaqsı ülgisin qabılday bastaydı. Bwl tabiği zañdılıq. Qazaqstanda jeke otbasılardıñ üy işi tazalığın saqtauı öte jaqsı. Rettep, tazalap, tap-twynaqtay qılıp wstaydı. Tipti, bwl jağınan japondıqtarğa qarağanda ilgeri dep oylaymın. Eger, osı üydegi tazalıqtı sırtta, köşede de körsete alsa, tipti keremet bolar edi. Jeke mülkin qasterleytin sezimdi köptiñ düniesin, bärine ortaq köşe tazalığın, orta tärtibin saqtaytın jalpılıq sanağa aynaldıra alsa bäri özgeredi. Äytpese, adamdardıñ tazalıqqa degen közqarası jaqsı. Tek soğan qoğam bolıp birge wmtılıs jasau kerek. Är adam özi ömir sürip otırğan qoğamdı da jeke üyindey körgende ğana ortaq nätijege jetedi.

– Biz damığan el dep Japoniyağa qızığamız. Öz elimizdi de sonday joğarı deñgeyge köterilgen memleket retinde körgimiz keledi. Osınday biik örege qalay tez jetuge boladı?

– Damu kerek. Biraq, damığan sayın wlttıñ joğaltatını da boladı. Keybir qwndılıqtarınan, qasietterinen ayırıladı. Europa memleketteri men Japoniya, Oñtüstik Koreya sekildi ozıq elderdiñ qatarına qosılsam degen oy dwrıs. Alayda, abay bolğan jön. Öte tez damuğa wmtılu da qajet emes. Japoniyanıñ damuı barısında biz köp närseden ayırıldıq. Mäselen, otbasılıq qarım-qatınas, tuıstıq baylanıs älsirep ketti. Ärkim öz betinşe ömir süretin, bir-birine köp qaraylasa bermeytin halge jetti. Al, Qazaqstanda tuıstar ara meyirim, kömektesu, jan tartu jaqsı saqtalğan. Japoniyada onday joq qazir.

Qazaqstan men Japoniyanıñ tarihı, tağdırı wqsamaydı. Jeri de, auarayı da, mentaliteti de ärtürli. Damu ülgisin alğanda birden Japoniya ne Amerika sekildi memleket boluğa küş saludıñ paydası az. Qazaqstan öziniñ tarihi, mädeni, geografiyalıq erekşeligine say örkendeui tiis. Wlttıq bolmısın, işki ruhani kelbetin joğaltıp almauı kerek. Kerisinşe, sonı negiz ete otırıp damığanı dwrıs dep oylaymın.

Masudjima Şigenobu: Foto: «The Qazaq Times»

– Bwl jaqtıñ tağamdarı wnadı ma? Japoniyağa barğandar küriş pen balıq önimderin ğana jeuge köndige almaytındarın aytadı?

– Ärine, wnadı. Küriş bwl jerde de bar ğoy. Aqmarjan degen jaqsı küriş bar. (Külip qoydı). Jalpı, biz Qazaqstanda qinalmaymız.

– Al, Qazaqstan turalı japondıqtar qanşalıqtı habardar?

– Qazaqstan jaylı japondardıñ köbi äli bilmeydi. Bwrın Keñes Odağınıñ işinde boldı ğoy. Bärin rossiyalıqtar deytin. Biz tipti, bwl jaqta türi bizge wqsaytın aziyalıq wlt twradı dep oylamappız. Japondıqtar osında kelip körgen soñ tañqalıp jatadı. Meniñ özim qazaq tilin üyrenip jürip, osında bizge til qwrılımı jaqın halıq barın bilmeppin.

– Jerlesteriñizdiñ Qazaqstandı tolıq tanımauına ne sebep?

– Ol üşin eki aradağı türli baylanıstardı qoyulata tüsken jön. Mäselen, ötken jıldarı qazaqstandıq voleybolşı qız Sabina Altınbekova Qazaqstandı tanıtuda üles qostı. Japon telearnalarında körsetildi. Qarap otırsañız, bir sportşınıñ sebebimen biraz adam Qazaqstan turalı swrastırıp, qızığuşılığı oyandı. Rasında, qazaq eline japon jerinen keletin sayahatşılar az. Özderine beymälim el bolğasın ıqılas tanıtpaydı. Özbekstanğa qarağanda Qazaqstannıñ tarihi orındarı onşa tanımal emes. Sosın, bastı aytatın närse – servis oydağıday emes. Aldağı jılı Astanada EKSPO ötkeli jatır. Soğan oray, servis jağın jaqsı qolğa alsa degen oy bar. Bwl keyingi bolaşaqqa da kerek dünie. Qazaq halqınıñ qonaqjaylılığı öte jaqsı. Endi, soğan say servisti de damıtsa. Kelgen qonaqtardı birden tarta jöneletin jaqsı deñgeyge jetkizse. Bälkim, EKSPO osı salanıñ oñaluına mümkindik tudıratın bolar.

– Japoniyada jer tapşı ekeni mälim. Al, keñ-baytaq jeri bar Qazaqstandağı auıl şaruaşılığın damıtudıñ mümkindigi qanday?

– Qazaqstanda jer köp. Biraq, negizgi böligi qağır, su tapşı jäne sortañ. Sol üşin auıl şaruaşılığın damıtuda öte mwqiyat oylastırğan dwrıs pa deymin. Qazaqstanda damıtuğa qolaylı eñ ülken sala – mal şaruaşılığı. Qazaqtar etti jaqsı köredi, sol üşin sapasına da qattı män beredi. Bwl et önimderin sapalandıruda jaqsı röl oynaydı. Japoniyada bağası altınmen birdey deuge bolatın qımbat siır eti bar. Ol özi bir jerden ğana öndiriledi. Biraq, öte tätti, dämdi. Onı tipti, keybir arab elderi de importtaydı. Al, sizderde et tabiği türde dämdi äri qwnarlı. Asqanda tek twz salıp qana jeuge boladı. Biz balıq etiniñ sapasına qattı män beremiz. Qazaqtar da etke sonday talap qoyadı.

– Qazaqstan et eksportına süyenip, älem narığına kire aladı deysiz ğoy?

– Ärine. Qazir damığan elder neşe türli tehnologiya, tehnikalıq önimder jasap jatır. Mısalğa, ayfon, toyota degen sekildi. Alayda, bolaşaqtağı adamzattıñ aldında azıq-tülik jetispey qalu qaupi twr. Osı orayda, Qazaqstannıñ Qıtay, Europa, Resey sekildi ülken narıqqa joğarı sapalı et, joğarı sorttı biday şığaruğa mümkindigi bar. Industriyalı el bolğan jaqsı. Alayda, älemniñ alpauıt kompaniyalarımen bäseke talasu qiın. Sondıqtan, öz erekşeligine qaray, auıl şaruaşılığına den qoysa tipten jaqsı. Kim biledi, bolaşaqta et pen bidaydıñ bağası altınmen birdey boluı mümkin.

– Japoniyadağı azıq-tülik mäselesi qalay?

– Japoniya qazir azıq-tülik mäselesin importqa süyenip şeşuge mäjbür. Tamaqtıñ şamamen elu payızdan astamın sırttan kirgizedi. Eger, azıq-tülik importı säl kidirip qalsa, ne bağası köterilse aş qaluımız mümkin. Azıq-tülik öndirisi eñ negizgi käsip. Aldımen osı salanı nığaytıp alıp, sosın öndiris, industriya, innovaciyanı damıtsa alañsız boladı. Japoniya tamaqtıñ köbin satıp alıp otır. Özimizde şığatın önim mölşeri tömen. Sebebi, auıl şaruaşılığımen aynalısatın adamdar, äsirese jastar azayıp ketti. Qazir japon auıldarınıñ hali tömendep baradı. Auılda tek kempir-şal qalğan. Iesiz qalğan bos üyler köp. Men söz basında aytqanımday, el damuımen birge joğaltqan qasietter degenim osı. Japoniya damığanı sol, mädenietin, demografiyalıq ösimin jäne auıl şaruaşılığın älsiretip aldı. Qazaqstan da damu barısında osı närselerge qattı saq bolğanı dwrıs.

– Japondıqtardıñ şetelge qonıs audarıp jatqandarı bar ma?

– Joq dese de boladı. Kerisinşe, şetelge şıqqısı kelmeydi. Sırttan kiretinder de az. Olarğa tärtip qatañ. Alayda, qazir adam sanı azayuda. Bälkim, bolaşaqta özge elderden adam kirgizu kerek şığar. Büginniñ özinde Qıtay, Oñtüstik Şığıs Aziya elderinen kelip türli jwmıs isteytinder bar. Meniñ oyımşa, qazaqtar Japoniyağa barıp jwmıs istese qinalmas edi. Sebebi, bizdiñ keybir twrmıs-saltımız jaqın, tür-beynemiz wqsas. Sonday-aq, qazaqtar mädenietti, joğarı bilim alğan adamdar köp. Älginde aytqanımday, basqa eldi köp jatırqamaydı, ortağa üyrenip, japondıqtarmen til tabısıp ketedi.

– Qazaqstanda jwmıs isteytin japondıq kompaniyalar, jeke adamdar köp pe?

– Joq, az. Qazir bwnda ekonomikalıq jağday twraqtı emes qoy. Eki el arasındağı baylanıs tauar satumen şektelip twr. Qazaqstan şikizat jiberedi, ol jaqtan maşina keledi. Biraq, qazir japondıqtardıñ avtokölik saudası onşa emes.

– Eki eldiñ ülken jaqtağı qarım-qatınası qalay dep oylaysız?

– Ötken jılı elbası Japoniyağa barıp keldi. Biıl Qazaqstanmen Japoniyanıñ diplomatiyalıq qarım-qatınas qwrğanına 25 jıl boladı eken. Osığan oray eki eldiñ qarım-qatınası nığaya tüsse eken dep tileymin.

– Äñgimeñizge rahmet!

Mwrat Almasbekwlı

“The Qazaq Times”