ەگيپەتتىڭ «ارقاسۇيەرى»

سوڭعى كەزدەرى ەگيپەتتىڭ سولتۇستىك كورەيادان قارۋ ساتىپ العانى تۋرالى دەرەكتەر مەن ەلدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ ءجيى بۇزىلۋى جونىندەگى اقپاراتتار اقش ارىپتەستىك قولداۋىن جالعاستىرىپ كەلەدى. وتكەن جەكسەنبىدە Washington Post باسىلىمى ەگيپەتتىڭ كاسىپكەرلەرى سولتۇستىك كورەيادان 30 مىڭعا جۋىق زىمىران جارىلعىشتار ساتىپ العانىن جازدى. بۇۇ بۇل ارەكەتتى كحدر-عا قارسى سالىنعان سانكتسيالارعا قاراماستان جاسالعان ەڭ ۇلكەن ساۋدا كەلىسىمى ەكەنىن ايتىپ، دابىل قاقتى. 

بۇۇ-نىڭ  مالىمەتىنشە، كاسىپكەرلەر تاسىمالداعان زىمىران جارىلعىشتار ەگيپەت اسكەرىنىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن الىنعان. ەگيپەتتىڭ اقش-تاعى ەلشىسى بۇۇ-عا كونترابانديستەردى تاۋىپ، قۇرىقتاۋ ىسىنە كومەكتەسۋگە دايىن ەكەندىگىن جەتكىزدى.

Washington Post باسىلىمى "دونالد ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ  تامىز ايىندا ەگيپەتكە باعىتتالعان قۇنى  300 ملن دوللار بولاتىن اسكەري كومەكتى بەرۋدەن باس تارتۋى  ونىڭ اقش-تىڭ باستى جاۋى سولتۇستىك كورەيامەن جاسىرىن بايلانىسىنان بولدى" دەپ جازدى.

سونداي-اق ەگيپەتتەگى ءسوز بوستاندىعىنا قويىلعان قاتاڭ شەكتەۋلەر مەن ازاماتتىق قوعامدىق بىرلەستىكتەر قۇرۋ ەركىندىگىنىڭ جوقتىعى ادام قۇقىقتارىن بۇزىپ وتىرعانى تۋرالى Human Rights Watch ۇيىمى توقتاۋسىز ايتىپ كەلسە دە، امەريكا ادەتتەگى ارەكەتىنە باسپاي، ەگيپەتكە قارسى جازالاۋ شاراسىن قولدانعان جوق. كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاياۋ شىعىس تاريحى بويىنشا پروفەسسورى دجەيمس گەلۆين اقش ءوزى قولداعىسى كەلگەن ەلدىڭ بارلىق قاتەلىكتەرىنە كوز جۇمىپ قارايتىنىن ايتادى.

اقش 1979-2017 جىلدارى ارالىعىندا جىل سايىن  ەگيپەتكە 1,6 ملرد دوللار كومەك بەرىپ كەلگەن. سونداي-اق ەگيپەت اۋعانستان مەن يزرايلدەن كەيىنگى امەريكادان قارۋ-جاراق پەن اسكەري كومەك الاتىن ءۇشىنشى مەملەكەت. ساراپشىلار ەگيپەتتىڭ تامىز ايىندا  10 ملن دوللار بولاتىن اسكەري كومەكتەن قاعىلۋى الەمگە كورسەتە جاسالعان "جاساندىلىق" دەپ ەسەپتەيدى.

اقش قانداي پايدا كورەدى؟

تاياۋ شىعىس ماسەلەسى بويىنشا ساراپشى روبەرت سپرينبورگ اقش-تىڭ ەگيپەتكە بەرىپ وتىرعان كومەگى، ونىڭ  يزرايلگە قارسى سوعىسىن توقتاتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتادى. سونداي-اق، ەگيپەتتىڭ اۋە كەڭىستىگىنە ەركىن كىرۋگە رۇقسات العان اقش سۋەتس كانالىنداعى اسكەري قۋاتىن ارتتىرا الادى. 1,3 ملن امەريكالىق قارۋ-جاراق شىعاراتىن قورعانىس كومپانيالارىنىڭ ءوندىرىس الاڭدارىندا جۇمىس ىستەيدى. بۇل اقش-تاعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن ءبىرشاما تومەندەتەدى.

اقش پەن ەگيپەت اراسىندا ەكىجاقتى كەلىسىمدەر دە بار. ماسەلەن، ەگيپەتتەگى دەكموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ دامۋىنا كومەكتەسۋى ءۇشىن، جەرگىلىكتى بيلىك امەريكالىق قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ جۇمىسىنا ارالاسپايدى.

دجەيمس گەلۆين "اسكەري كومەك" دەگەن اتاۋمەن الەمنىڭ قارۋ-جاراق وندىرۋدەن العاشقى بەستىگىنە كىرەتىن اقش ء"وزىنىڭ اسكەري تەحنيكاسىن ەگيپەتكە ساۋدالاپ وتىرعانىن ايتادى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنە قاراعاندا، امەريكا ءۇشىن ەگيپەتتەگى تۇراقتىلىق ماڭىزدى. ويتكەنى بۇل ءوڭىردىڭ بەيبىتشىلىگى اقش ەكونوميكاسىنا اقشا تۇسىرەتىن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ قالىپتى بولۋىنا الىپ كەلەدى.

“The Qazaq Times”