2024 جىلعى اقش پرەزيدەنتتىك سايلاۋىندا دونالد ترامپ جەڭىسكە جەتىپ وتكەن ايدىڭ سوڭىنان باستاپ تاققا وتىرۋى جاھاندىق گەوساياساتقا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋى مۇمكىن. ونىڭ الدىڭعى پرەزيدەنتتىك كەزەڭىندەگى سىرتقى ساياسات، سانكتسيالار مەن ەكونوميكالىق ستراتەگيالارىنا قاراپ، ىقتيمال وزگەرىستەردى بولجاۋعا بولادى. بۇل ماقالادا ترامپتىڭ وسى رەتكى بيلىككە كەلگەننەن كەيىنگى ءتۇرلى مالىمدەمەلەرى مەن قابىلداپ جاتقان قارارلارىنا قاراپ ەلىمىز ءۇشىن قانداي مۇمكىندىكتەر مەن قيىندىقتار اكەلۋى مۇمكىن ەكەنىن تالدايمىز.

اقش-قازاقستان قارىم-قاتىناستارى: جالپى شولۋ

قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى ديپلوماتيالىق جانە ەكونوميكالىق بايلانىستار ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە نەگىزدەلگەن. اقش قازاقستانداعى ەڭ ءىرى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ ءبىرى، اسىرەسە مۇناي-گاز سالاسىندا. سونىمەن قاتار، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا، ءبىلىم، قاۋىپسىزدىك جانە دەموكراتيانى دامىتۋ باعىتىندا سەرىكتەستىك ورناتىلعان.

دونالد ترامپتىڭ 2017-2021 جىلدارداعى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىندە ول قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتكەن ەدى. 2018 جىلى سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ اق ۇيگە رەسمي ساپارمەن بارعان بولاتىن. الايدا، ترامپتىڭ ساياساتى كوبىنە «امەريكا مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ» قاعيداسىنا سۇيەندى، بۇل ونىڭ وداقتاستارمەن قارىم-قاتىناسىنا اسەر ەتتى.

ترامپتىڭ سىرتقى ساياساتى جانە قازاقستانعا ىقپالى

رەسەيگە قارسى ساياسات جانە سانكتسيالار

ترامپتىڭ رەسەيگە قاتىستى ۇستانىمى بەلگىسىز كۇيىندە قالىپ وتىر. ءبىر جاعىنان، ول بۇرىنعىداي رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋدى كوزدەۋى مۇمكىن. بىراق ەكىنشى جاعىنان، كونگرەسس پەن امەريكالىق ساياسي ەليتا رەسەيگە قاتاڭ سانكتسيالار ەنگىزۋدى جالعاستىرا الادى.

قازاقستان ەكونوميكاسى رەسەيمەن تىعىز بايلانىستى بولعاندىقتان، ماسكەۋگە قارسى كەزەكتى سانكتسيالار نۇر-سۇلتانعا دا اسەر ەتۋى مۇمكىن. بۇل لوگيستيكا، ساۋدا جانە قارجى سالالارىندا قيىندىقتار تۋعىزۋى ىقتيمال.

 قىتايمەن باسەكەلەستىك جانە قازاقستان

ترامپتىڭ بيلىككە قايتا كەلۋى قىتايعا قاتىستى سانكتسيالار مەن قىسىمدى كۇشەيتۋى مۇمكىن. بۇل قازاقستان ءۇشىن بىرقاتار سىن-تەگەۋرىندەر تۋدىرادى، سەبەبى قىتاي – ەلدىڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى.

ەگەر اقش-قىتاي قاقتىعىسى ءورشي تۇسسە، قازاقستان قوس تاراپپەن دە تەڭ قارىم-قاتىناس جۇرگىزۋ ءۇشىن ديپلوماتيالىق بالانس ساقتاۋ قاجەت بولادى. سونداي-اق، قىتايعا قارسى سانكتسيالار قازاقستان ەكونوميكاسىنا اسەر ەتەتىن قىتايلىق جوبالار مەن ينۆەستيتسيالاردىڭ باياۋلاۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.

ورتا ازياداعى ىقپال

ترامپ كەزىندە اقش ورتا ازياعا اسا كوپ نازار اۋدارعان جوق. بايدەن اكىمشىلىگى كەرىسىنشە، ايماقتاعى ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتتى. ەگەر ترامپ قايتا بيلىككە كەلسە، ورتا ازيا اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىندا تومەن باسىمدىققا يە بولۋى مۇمكىن. بۇل قازاقستان ءۇشىن ەۋروپا جانە قىتايمەن قارىم-قاتىناستى ودان ءارى نىعايتۋعا يتەرمەلەۋى مۇمكىن.

 ەكونوميكالىق ىقپال

ەنەرگەتيكا جانە ينۆەستيتسيا

ترامپتىڭ ەنەرگەتيكالىق ساياساتى مۇناي مەن گاز سەكتورىن قولداۋعا باعىتتالعان. بۇل قازاقستان ءۇشىن جاعىمدى بولۋى مۇمكىن، سەبەبى اقش قازاقستاننىڭ مۇناي-گاز سالاسىنا ءىرى ينۆەستيتسيا سالاتىن ەلدەردىڭ ءبىرى. ەگەر ترامپ ەكولوگيالىق شەكتەۋلەردى ازايتىپ، ەنەرگەتيكالىق جوبالاردى قولداسا، قازاقستاندا امەريكالىق ينۆەستيتسيالار كولەمى ارتۋى ىقتيمال.

دوللار جانە جاھاندىق نارىقتار

ترامپتىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى دوللارعا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەگەر ول فەدەرالدى قارىزدى ۇلعايتىپ، ساۋدا سوعىستارىن باستاسا، دوللار باعامىنىڭ قۇبىلۋى قازاقستاننىڭ ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن.

قاۋىپسىزدىك جانە اسكەري ىنتىماقتاستىق

قازاقستان مەن اقش قاۋىپسىزدىك جانە تەرروريزمگە قارسى كۇرەس باعىتىندا بىرقاتار باعدارلامالار اياسىندا ارىپتەس بولىپ كەلەدى. ەگەر ترامپ ناتو مەن حالىقارالىق ۇيىمدارعا كوڭىل ءبولۋدى ازايتسا، بۇل قازاقستانعا قاۋىپسىزدىك سالاسىندا قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋى مۇمكىن.

اينالىپ كەلگەندە دونالد ترامپتىڭ اقش پرەزيدەنتى بولىپ قايتا سايلانۋى قازاقستانعا ەكى جاقتى اسەر ەتۋى مۇمكىن. ءبىر جاعىنان، قازاقستان ءۇشىن امەريكالىق ينۆەستيتسيالاردىڭ ارتۋى جانە ەنەرگەتيكالىق ارىپتەستىكتىڭ نىعايۋى مۇمكىن. ەكىنشى جاعىنان، رەسەي مەن قىتايعا قارسى سانكتسيالار قازاقستان ەكونوميكاسىنا جاناما اسەرىن تيگىزۋى ىقتيمال.

قازاقستان ءۇشىن باستى مىندەت – كەز كەلگەن جاعدايدا ءوز مۇددەسىن قورعاي وتىرىپ، كوپۆەكتورلى ساياساتتى جالعاستىرۋ. بۇل رەسەي، قىتاي، ەۋروپا جانە اقش اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاپ، ەكونوميكالىق جانە گەوساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى.